سرگیجه

دکتر محمد مهدی شجری؛ متخصص گوش و حلق و بینی

احساس سرگیجه و یا عدم تعادل در بچه‌ها و بزرگسالان می‌تواند حاصل بیماری‌های گوش داخلی (لابیرینت) یا کوکلئا باشد؛ اعم از اینکه عصب هشتم یا بعضی از اجزای سیستم مرکزی و مغزی را درگیر کرده باشد.

گرفتن تاریخچه دقیق از سرگیجه می‌تواند، تفاوت سرگیجه‌های ناشی از علل گوش و یا غیر از گوش را مشخص کند.
تشخیص نشانه‌های همراه، مدت سرگیجه، عوامل تشدیدکننده یا کاهش‌دهنده سرگیجه و همچنین تاریخچه عمومی پزشکی بیمار از جمله مواردی است که به پزشک در تشخیص علت سرگیجه می‌تواند کمک کند.

احساس گردش سر یا اتاق می‌تواند از نشانه‌های حملات حاد لابیرینت گوش باشد؛ مانند لابیرینت حاد، عفونت‌های ویروسی یا بیماری منیر.

مشکلات قلبی، متابولیک، عصبی و یا روانی معمولا باعث سنگینی یا سبکی سر می‌شود. بیمار باید سعی کند حالت خود را دقیقا توضیح دهد.

زمان طول کشیدن سرگیجه و تناوب آن نیز جهت تشخیص علت‌های ناشی از گوش و یا غیر گوش اهمیت خاصی دارد، به عنوان مثال سرگیجه‌ای که هفته‌ها بدون کم و زیاد شدن وجود داشته باشد، معمولا نمی‌تواند از مشکلات گوش باشد.
گرچه آسیب حاد به گوش داخلی یا عصب هشتم، در مرحله اول باعث سرگیجه شدید و طولانی می‌شود.

بعد از فرآیند جبران توسط سیستم مرکزی معمولا سرگیجه فروکش خواهد کرد که ممکن است چند روز تا چند هفته طول بکشد.

سرگیجه دائم می‌تواند ناشی از عدم تحقق فرآیند جبران و یا آسیب غیرقابل بازگشت عصب هشتم و یا مشکلات سیستم مغزی باشد.

مدت زمان سرگیجه

سرگیجه‌ای که کمتر از یک دقیقه طول بکشد، می‌تواند سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم حمله‌ای باشد. (Benignaroxysmal positional vertigo)

سرگیجه‌ای که چندین دقیقه طول بکشد، می‌تواند به علت میگرن و یا قطع موقت خونرسانی به نواحی قاعده جمجمه و یا گوش باشد.

سرگیجه‌ای که ساعت‌ها طول بکشد، نمونه بارزی از بیماری منیر است.

سرگیجه‌ای که روزها طول بکشد ولی به تدریج کم شود در وستیبولار نوریت دیده می‌شود.

بیماری‌هایی که می‌تواند باعث سرگیجه شود عبارتند از

- بیماری‌های عفونی

- متابولیک

- اتوایمیون

- ایسکمیک

- بعد از ضربه

 - اثرات بعضی داروها

- تجمیعی از بیماری‌ها و عوامل خاص

مهم‌ترین و بیشترین عامل عفونی سرگیجه، در حقیقت، لابیرنتیت ویروسی است که معمولا ناگهانی و سریع اتفاق می‌افتد و همراه با کاهش شنوایی نیست. بیماری‌های عفونی گوش که ناشی از باکتری‌ها باشد، مانند اوتیت میانی مزمن و یا حاد، می‌تواند منجر به لابیرینتیت سروز یا تاکسیک شود.

عفونت مستقیم باکتری‌ها که باعث لابیرینتیت می‌شود، ممکن است عفونت شدیدتری را ایجاد کند که از آتوماستوئیدیت مزمن و یا مننژیت حاصل می‌شود.

عفونت‌های مزمن مانند سیفلیس می‌تواند باعث سرگیجه‌های متناوب و یا دائم شود. ضربه به گوش مانند شکستگی‌های استخوان تمپورال و غیره نیز می‌تواند باعث سرگیجه شود. عوامل متابولیک مانند سندرم هیپرویسکوزیتی (بالا بودن غلظت خون، بالا بودن چربی خون، کم‌خونی و عواملی شبیه به آن) می‌تواند شخص را دچار سرگیجه کند. بیماری‌های غدد درون‌ریز مانند دیابت و کم‌کاری تیروئید نیز از عوامل سرگیجه هستند.

تغییرات هورمونی، مخصوصا در خانم‌ها، همچنین استفاده از داروهای ضدبارداری و یا درمان‌های هورمونی فیزیکی از عوامل سرگیجه است.

عوامل متابولیک ایجادکننده سرگیجه

عوامل متابولیک غیرسیستمیک، مانند آتواسکلروز گوش، همچنین بیماری‌های بافت‌های بدن مانند مشکلات کلاژنی رگ‌های خون می‌توانند باعث سرگیجه شوند. از جمله: پلی ارتریت ندوزا، آرتریت روماتوئید، آرتریت تمپورال، درماتومیزیت، پلی کندریتیس، اسکلرو درما، لوپوس و سارکوئید.

ایسکمی سرخرگ‌های کوچک لابیرینت و همچنین بسته شدن سرخرگ‌های بزرگ‌تر مغزی (کم‌رسانی خون) یکی دیگر از عوامل سرگیجه است.

اثرات سمی داروهای آمینوگلیکوزید مانند جنتامایسین نیز موجب سرگیجه می‌شود. بیماری منیر نیز در اثر فیبروز شدن ساک (کیسه) آندولنف و تغییرات متابولیک گلیکوپروتئین و عفونت‌های ویروسی باعث سرگیجه‌ای می‌شود که معمولا همراه با افت شنوایی، وزوز گوش، سرگیجه و سنگینی گوش است.

بعضی سرگیجه‌ها به دلایل زیر به وجود می‌آیند

- بالا رفتن سن، ضربه به سر، جراحی‌های قبلی گوش، عدم فعالیت به مدت طولانی و عفونت‌های ویروسی می‌توانند باعث سرگیجه از نوع سرگیجه خوش‌خیم، ناگهانی، وضعیتی شوند. Benign paroxysmal positional vertigo))
- تومورهای ناحیه C.P Angle می‌تواند احساس سرگیجه ایجاد کند که در واقع، سرگیجه واقعی نیست. سرگیجه‌هایی که همراه با تومورهای ساقه مغز می‌باشند، معمولا همراه با نشانه‌های دیگر ظهور می‌کنند.

- دژنراسیون پارانئوپلاستیک سربلار باعث سرگیجه ناگهانی همراه با اتاکسی، نیستاگموس، مشکلات گفتاری و دوبینی می‌شود.
- ایسکمی ناگهانی و گذرای سیستم ورتبرو بیسیلار باعث سرگیجه حاد (که چند دقیقه طول می‌کشد) شده و بدون هیچ مشکلی معمولا رفع می‌شود.

- سرگیجه‌های متناوب می‌تواند ناشی از میگرن باشد که در اثر درگیر شدن سرخرگ قاعده‌ای مغز به‌وجود می‌آید. سرگیجه ممکن است همراه با سردرد باشد یا منجر به سردرد شود و نیز می‌تواند بدون سردرد باشد که در این صورت به عنوان معادل میگرن شناخته می‌شود.

سرگیجه می‌تواند در مشکلات دمیلیناسیون بروز نماید. علت‌های آن می‌تواند، تاثیر سموم مانند منواکسیدکربن، سرب، متوترکست و غیره باشد. همچنین کمبود ویتامین B12 و یا بعد از بیماری‌های ویروسی می‌تواند از علل غیرارثی باشد. البته نوع ارثی آن نیز دیده شده است. M.S نیز بیماری می‌‌باشد که گرچه فقط در 5 درصد موارد آن سرگیجه وجود دارد ولی در آن عدم تعادل بسیار بیشتر دیده می‌شود.