نرخ دلار در بازار آزاد ایران به مرز ۱۳ هزارتومان رسیده است. نرخی تاکنون در اقتصاد ایران سابقه نداشته است. با ثبت این نرخ، جهش یک‌ساله نرخ دلار به ۲۳۳ درصد رسید تا رکورد کاهش ۲۲۰ درصدی ارزش ریال ایران در سال ۱۳۹۱ نیز شکسته شود.
این در شرایطی است که طی یک ماه گذشته بهای دلار آمریکا در بازار آزاد ایران کمتر از ۱۱ هزارتومان بود و حتی به نرخ ۸ هزار و ۹۰۰ تومان نیز رسیده بود.
برقراری ثبات نسبی در بازار ارز باعث شکل‌گیری خوش‌بینی نسبت به موفقیت برنامه رئیس کل جدید بانک مرکزی ایران برای مدیریت بازار شده بود.
عبدالناصر همتی که از ششم مردادماه گذشته بر کرسی ریاست بانک مرکزی ایران تکیه زده است، تلاش کرده بود تا با رونق بخشیدن به معاملات ارز توسط صادرکنندگان و واردکنندگان ایرانی در بازار ثانویه ارز از التهاب نرخ‌ها در بازار آزاد بکاهد.
با این وجود بهای دلار تنها طی دو روز با عبور از نرخ ۱۱ هزار تومان به بیش از ۱۳ هزارتومان رسید. التهابی که به نظر می‌رسد جرقه آن توسط رئیس کل بانک مرکزی زده شده است.
او در جریان سخنرانی روز شنبه گذشته خود در همایش بانکداری اسلامی پیغام‌های مهمی را به بازار آزاد ارز مخابره کرد که بازخوانی آنها می‌تواند کلید حل معمای جهش دو روزه نرخ ارز باشد.
آقای همتی در عین حالی که گفت رشد وحشتناک نقدینگی یکی از عوامل افزایش نرخ ارز در ایران است، خاطرنشان کرد که نه تنها هیچ اراده‌ای برای کند کردن این رشد وجود ندارد بلکه فکری هم برای جمع‌آوری حجم نقدینگی ۱۶۰۰ هزارمیلیاردتومانی وجود ندارد.
رئیس کل بانک مرکزی همچنین اذعان کرد که ترازنامه مالی بانک‌ها متعادل نیست. بدین معنا که بدهی‌های بانک‌ها بیش از درآمدهای واقعی آنهاست. به همین دلیل برخی بانک‌ها با اعطای نرخ سود بالاتر از نرخ مصوب بانک مرکزی در تلاش هستند تا بخشی از تعهدات گذشته خود را با خلق بدهی آتی بیشتر پوشش دهند.
در عین حال به گفته آقای همتی، بخش دیگر بدهی‌های فزاینده بانک‌ها با برداشت از بانک مرکزی جبران شده که این امر موجب افزایش بدهی ۱۵۰ هزارمیلیارد تومانی بانک‌ها شده است.
آن چنان که رئیس کل بانک مرکزی ایران نیز یادآور شده این دو رویه بانک‌ها برای جبران بدهی‌های فزاینده به رشد بیشتر حجم نقدینگی دامن خواهد زد و مردم نیز ناگزیر خواهند بود برای حفظ ارزش پولشان به خرید بیشتر از بازار ارز اقدام کنند.
او همچنین تاکید کرد که ذخایر ارزی همانند ناموس بانک مرکزی است و از این منابع برای تنظیم بازار ارز استفاده نخواهد شد.
بنابراین بازار آزاد ارز ایران این پیغام را دریافت کرد که رشد حجم نقدینگی به عنوان عامل اصلی کاهش ارزش پول ملی مهار شدنی نیست و همزمان بانک مرکزی هم قصد عرضه ارز را برای مقابله با رشد قیمت‌ها ندارد. همین پیغام کافی بود تا تقاضای خرید ارز در ایران بار دیگر افزایش پیدا کند.
اما این تنها بخشی از پیغام رئیس کل بانک مرکزی بود. او همچنین ضمن مخالفت با افزایش بلندمدت نرخ سود سپرده‌هایبانکی اعلام کرد که ریسک بانک‌های ایران به شدت در حال افزایش است.
این پیغام آقای همتی نیز در شرایطی مخابره شد که طی شهریورماه جاری موعد حدود ۱۴۰ هزارمیلیاردتومان سپرده، نزد بانک‌های ایرانی به پایان می‌رسد.
هر چند او با اعمال نرخ سود ۲۳ درصدی با تمدید یک ماهه سپرده‌هایی که مهلت سالانه آنها در فاصله ۲ تا ۱۱ شهریورماه به پایان می‌رسد، موافقت کرده ولی تصویر واقعی ولی نگرانکننده او از وضعیت مالی بانک‌ها و مخالفت با ادامه اعطای سود ۲۳ درصدی، می‌تواند موجب افزایش تردید بخشی از سپرده‌گذاران برای ادامه سپرده‌‌گذاری در بانک‌ها شده باشد.
به طوری که تنها در فاصله دو روز، نرخ ارز نزدیک به ۲۰ درصد افزایش یافت و خریداران ارز سود یک‌ساله سیستم بانکی را دو روزه دریافت کردند.
پیغام‌های رئیس کل بانک مرکزی در شرایطی بازار ارز ایران را بار دیگر دچار شوک قیمتی کرده که دو ماه مانده به بازگشت تحریم های خرید نفت از سوی آمریکا، از هم اکنون ژاپن اعلام کرده که قصد دارد از ماه آینده به خرید نفت ایران پایان دهد و هند نیز طالب نفت ایران با هزینه تمام شده پایین‌تر است.
بنابراین با آغاز سیر نزولی درآمدهای ارزی دولت ایران، بازار آزاد ارز همچنان می‌تواند آبستن شوک‌های آتی باشد.