پاسخی قاطع به شبهات حکمی‌زاده
چکیده:
علی‌اکبر حکمی زاده که از درس‌خوانده‌های حوزه علمیه قم بود که پس از انحراف با انتشار کتابچه‌ای به اسم اسرار هزار ساله به تفکرات شیعی حمله کرده، آن را نشانه کوته فکری شیعیان می‌داند. امام خمینی(ره) که این کتاب را گمراه کننده جامعه تشخیص می‌دهند در یک جهاد علمی پاسخ قاطع و مستدلی به او می‌دهند که به عنوان موضع رسمی حوزه های علمیه اعلام می‌شود.
تعداد کلمات:1318 زمان تخمینی مطالعه 7 دقیقه
نویسنده: عبدالصالح شمس‌اللهی
دغدغه مبارکی که بین پیشوایان و پیشگامان دینی وجود داشت آن‌ها را وادار به نوشتن پاسخ‌هایی برای شبهات وارد شده به دین می‌نمود؛ بزرگان دینی که خود را جوشن دین می‌دیدند، سکوت در مقابل نویسندگان کتب ضاله را خیانت به دین می‌دانستند و همین مسئله قلم آن‌ها را به تکاپو می‌انداخت. در میان ردیه‌هایی که توسط اندیشمندان و علما بر تألیفات سایرین نوشته شده است می‌توان به ردیه‌ای که امام خمینی(ره) بر کتاب اسرار هزار ساله علی‌اکبر حکمی‌زاده نوشته است اشاره نمود.
بررسی شبهات حکمی‌زاده از آن جهت قابل اهمیت است که در حال حاضر شبهات حکمی‌زاده در قالب‌های گوناگون و از زبان‌های مختلف باز نشر می‌شود و با گسترش شبکه‌های اجتماعی این شبهات در وسعتی چند هزار برابری در حال گسترش است اما متاسفانه میزان واکنش به شبهات در قیاس با گستردگی خود شبهات قابل پذیرش نیست.
علی‌اکبر حکمی‌زاده از جمله درس خوانده‌های حوزه‌علمیه بود که نسب او از جهات مختلف به خاندان علم و مرجعیت می‌رسید، وی فرزند مرحوم آیت‌الله شیخ مهدی قمی پایین‌شهری، احیا کننده مدرسه علمیه رضویه، و خواهر زاده مرحوم آیت الله سید محمد طالقانی بود. دروس حوزوی را تا سطوح عالی ادامه داد و حتی حاشیه‌ای بر کتاب کفایه آخوند خراسانی نوشت. حکمی‌زاده زمانی به عنوان خطیبی ماهر و روضه‌خوانی خوش صدا در مجامع مذهبی قم و شهرهای اطراف شناخته شده و از همین طریق شهرت قابل توجهی به دست آورده بود. اما بعد از مدتی به خاطر کسرت ارتباط با احمد کسروی، سید اسدالله خرقانی، شریعت سنگلجی و دیگر مدعیان اصلاحات دینی گرفتار شبهاتی شد که او را وادار به نوشتن رساله‌ای به نام اسرار هزار ساله نمود که در آن نقدهای تندی به مکتب تشیع وارد کرده و از بزرگان شیعه درخواست جواب نموده بود. از نوع رابطه او با احمد کسروی چنین بر می‌آید که وی روی حکمی زاده سرمایه‌گذاری ویژه نموده است، بطوری که چندین مرتبه در حجره او در مدرسه رضویه حاضر شده و مباحثات مفصلی را با حکمی‌زاده انجام داده است. البته این حرف‌ها تا مدت‌ها در ذهن حکمی‌زاده بود و جرأت اظهار آن را نداشت، اما با شکست حکومت رضاخانی و باز شدن فضای گفتمان برای گروه‌های مختلف و تشکیل کرسی‌های نظریه پردازی برای تبیین تفکرات کمونیستی جسارت او نیز باز شد، به میدان آمده، شروع به اظهار نظر کرد. (1)
بعد از مدتی به خاطر کسرت ارتباط با احمد کسروی، سید اسدالله خرقانی، شریعت سنگلجی و دیگر مدعیان اصلاحات دینی گرفتار شبهاتی شد که او را وادار به نوشتن رساله‌ای به نام اسرار هزار ساله نمود که در آن نقدهای تندی به مکتب تشیع وارد کرده.
اسرار هزار ساله برای اولین بار در سال 1322 شمسی در مجله «پرچم» منتشر شد و پس از آن و با هدف به انفعال کشیدن حوزه‌های علمیه و پیشوایان دینی از آن‌ها مطالبه پاسخ به سیزده سوال مطرح شده در اسرار هزار ساله را نمود.
حکمی‌زاده در مقدمه اسرار هزار ساله به صراحت می‌نویسد: پیشوایان دینی ما آنچه تاکنون گفته‌اند و نوشته‌اند، تنها به قاضی رفته‌اند؛ اینک من می‌گویم این چیزی را که شما دین نام نهاده‌اید 95 درصدش گمراهی است و برای اثباتش حاضرم. وی در ادامه علما و مراجع را به یک دوئل علمی و قلمی دعوت میکند و می‌گوید یا جواب سوالات من را بدهید و یا عرصه زعامت را رها کرده، استعفا دهید و به کنجی بروید.(2)
وی عمده انتقادات خود را متوجه چیزهایی میکند که او آن‌ها را خرافات وارد شده در دین نام می‌نهد و دلیل نام‌گذاری رساله خود به اسرار هزار ساله را چنین بیان میکند: [علمای شیعه] می‌گویید هر که را اسرار حق آموختند، مهر کردند و زبانش دوختند، می‌گویم این چگونه اسراری است که تنها به مردمان زودباور و بی‌سواد حق دارید بگویید و نشان دهید ولی پای مردمان دقیق و کنجکاو که به میان می‌آید، انگارجزء اسرار می‌شود. اگر سر است به هیچ‌کس نباید گفت و اگر نیست، باری یکبار آن را در چنین مجلسی آشکار کنید.
گرایش سیاسی حکمی زاده:
حکمی‌زاده از لحاظ سیاسی گرایش شدیدی به رضاخان داشت و به صورت تمام قد از اصلاحات رضاخانی دفاع می‌کرد و این دفاع را حتی پس از سقوط رضاخان و در اسرار هزار ساله ادامه داد؛ او در همان ابتدای کتاب با طرح سؤالاتی مانند اینکه "آیا ایرانیان در زمان رضاشاه آسوده‌تر بودند یا پیش از او؟" و یا "آیا ادارات و نظام ایران را رضاشاه خراب کرد یا از پیش خراب بوده؟" گرایش خود به روش و منش رضاخانی را نشان می‌دهد و در بخش‌های دیگر کتاب نیز هرجا که مجال دفاع از رضاخان وجود داشته به دفاع از او و اصلاحاتش پرداخته است.(3)
حکمی‌زاده از لحاظ سیاسی گرایش شدیدی به رضاخان داشت و به صورت تمام قد از اصلاحات رضاخانی دفاع می‌کرد و این دفاع را حتی پس از سقوط رضاخان و در اسرار هزار ساله ادامه داد؛
فعالیت‌های منتقدانه و گاه هتاکانه حکمی‌زاده نسبت به شیعه به اسرار هزار ساله خلاصه نمی‌شود؛ وی پیش از آن در سال 1313نشریه همایون را در قم منتشر میکند و در آن به نقد تشیع می‌پردازد و شعاری را بر می‌گزیند که در همه آثار او به صراحت و یا تلویحا دیده می‌شود؛ وی معتقد بود که از خدا تنها نامی در جامعه اسلامی مانده است و اختیاراتش میان امامان و امام زادگان تقسیم شده است.
شبهات حکمی‌زاده را می‌توان تلفیقی از شبهات وهابیت و پیشینیان علمی آن مثل ابن تیمیه ،شبهات ملی گریانه و شبهات عوامانه دانست؛ در واقع مهم بودن اسرار هزار ساله نه از آن جهت است که این شبهات قبل از این نبوده است بلکه از آن جهت است که این شبهات توسط یکی از حوزویانی که روزگاری دارای کرسی وعظ و خطابه در قم بوه است مطرح می‌شد.
بر خلاف توقع حکمی‌زاده مبارز خواهی او مورد اقبال علمای و مراجع تراز اول قم قرار نگرفت؛ چرا که پاسخ‌گویی از جایگاه مرجعیت جایگاه او را بالا می‌برد و به اصطلاح به او پر و بال می‌داد؛ لذا مقرر شد از بدنه حوزه و فضلای اندیشمند آن، به شبهات او پاسخ داده شود ولی از آنجا که امکان نشر پاسخ‌های ضعیف وجود داشت مقرر گردید تا از میان نقدهای نوشته شده بهترین نقد به عنوان موضع رسمی حوزه اعلام شود.
کشف الاسرام پاسخی برای اسرار هزار ساله
در میان نقدهای که نوشته شد دو نقد کاندیدای انتشار شدند که نقد اول اثر مرحوم شیخ محمد خالصی بود که در آن زمان در کاشان دوران تبعید را سپری می‌کرد و نقد دوم کشف الاسرار امام خمینی(ره) بود؛ اما از آنجا که نقد مرحوم شیخ محمد خالصی ضعف‌هایی داشت مرحوم آیت الله سید حسین بدلا به نمایندگی از بزرگان حوزه قم با ایشان دیدار کرده و از ایشان خواهش میکند تا از نشر نقد خود صرف نظر نماید تا کشف الاسرار امام خمینی(ره) به عنوان موضع رسمی حوزه های علمیه منتشر شود.(4)
امام خمینی که در آن زمان از فضلای جوان حوزه محسوب می‌شدند زمانی که بحث از اسرار هزار ساله را در زبان عامه مردم می‌بینند تصمیم می‌گیرند تا همه کارهای خود را تعطیل نمایند و به رد این شبهه نامه بپردازند. ایشان در مدت 40 روز کتاب کشف الاسرار را می‌نویسند که با اقبال بزرگان حوزه مواجه می‌شود.
امام خمینی با ورود هوشمندانه قدم به قدم با فهرست اسرار هزار ساله پیش رفته و هیچ شبهه‌ای را بدون پاسخ رها نکرده است. وی ابتدا به ریشه یابی در خصوص این شبهه افکنی‌ها پرداخته و پایه‌های آن را در افکار وهابیت ردیابی میکند و سپس با یک جریان شناسی دقیق پایه‌های تفکر سیاسی حکمی‌زاده را در هم کوبیده و ماهیت مشی رضاخانی را و سیاست‌های ضد دینی و ضد ملی رضاخان را افشا می‌سازد و سپس دقیقا طبق فهرست حکمی‌زاده در شش گفتار و با عناوین توحید، امامت، روحانیت، حکومت، قانون و حدیث به رد شبهات او می‌پردازد.
نکته نغز کشف الاسرار این است که علی رغم اینکه این کتاب در دوران جوانی امام خمینی(ره) نوشته شده است اما در آن اندیشه سیاسی او که بر پایه ولایت فقیه است تصریحا و تلویحا تبیین شده و این نشان می‌دهد امام(ره) از همان دوران جوانی به تشکیل حکومت اسلامی زیر نظر فقیه جامع الشرایط فکر می‌کرده است.
قابل توجه اینکه در حال حاضر شبهات حکمی‌زاده در قالب‌های گوناگون و از زبان‌های مختلف باز نشر می‌شود و با گسترش شبکه های اجتماعی این شبهات در وسعتی چند هزار برابری در حال گسترش است اما متاسفانه میزان واکنش به شبهات در قیاس با گستردگی خود شبهات قابل پذیرش نیست و با توجه به اینکه در زمانه حکومت اسلامی در حال زندگی هستیم مسئولیت حوزه های علمیه ،دستگاه‌های فرهنگی و نهادهای مسئول چندین برابر و سنگین‌تر از همیشه خواهد بود.
منابع
1. ر.ک: جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران، ص 48 تا 50، رسول جعفریان.
2. اسرار هزار ساله، هفته‌نامه‌ی پرچم، 1322، شماره 12، ص 4
3. اسرار هزار ساله، هفته‌نامه‌ی پرچم، 1322، شماره 12، ص 6
4. کشف الاسراروزمینه یپیدایش آن، سیدحسین بدلا، کیهان اندیشه، فروردین واردیبهشت1369،شماره29، ص 166.