به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، سال گذشته اقتصاد ایران شاید سخت‌ترین دوره از تحریم‌ها رو پشت سر گذاشت؛ تحریم‌هایی که بیش از همه درآمدهای ارزی را هدف قرار داده بود و با تمرکز بر محدود کردن مبادلات بین‌المللی ایران و تحت فشار گذاشتن حمل و نقل بین المللی، درآمدهای ارزی کشور را نشانه گرفت.
اما در این میان شاید تمرکز بر صادرات خدمات از جمله خدمات فنی و مهندسی می‌توانست تا اندازه زیادی برخی مشکلات در حوزه درآمدهای ارزی را مرتفع کند ولی علی‌رغم پتانسیل کشور برای دستیابی به صادرات 30 میلیارد دلاری خدمات فنی و مهندسی که به گفته بسیاری از مسئولان دولتی و بخش خصوصی، امکان پذیر است، صادرات این خدمات در سال گذشته چیزی در حدود 502 میلیون دلار بود؛ یعنی کمتر از 0.5 درصد پتانسیل کشور.
بر اساس آخرین گزارش سازمان توسعه تجارت، صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور در 10 ماهه نخست سال گذشته، 30 درصد کاهش را نسبت به مدت مشابه سال 96 تجربه کرد و این یعنی لنگ بودن بخشی از فرایند صادرات خدمات فنی و مهندسی در صنعت کشور.
این حجم از صادرات خدمات فنی و مهندسی در حالی رخ داد که کدخدایی، عضو هیات‌مدیره صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی با اشاره به پتانسیل موجود در کشور در بخش خدمات فنی و مهندسی گفته بود: صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور در سال 73 حدود 75 میلیون دلار بود. در سال 80 آیین‌نامه‌های تسهیل‌کننده خوبی در بخش گمرک و برخی حوزه‌های دیگر ایجاد شد تا اینکه در سال 90، میزان صادرات این حوزه به 4.5 تا 5 میلیارد دلار رسید.
او با بیان آماری از صادرات خدمات فنی و مهندسی ترکیه گفته بود: امروز کشوری مثل ترکیه بین 25 تا 30 میلیارد دلار صادرات خدمات فنی و مهندسی دارد و این در حالی است که مطمئنا ظرفیت صادراتی کشور ما در این بخش کمتر از ترکیه نیست.
عقب‌گرد 15 ساله صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال 97
نگاهی به آمار صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور در سال گذشته گویای یک واقعیت تلخ است؛ اینکه آمار صادرات در این بخش، با عقب‌گردی 15 ساله، به کمتر از آمار میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال 82 و حتی 80 رسیده است.
جمع‌آوری آمارهای سالیانه ای که از سوی بانک مرکزی و سازمان توسعه تجارت اعلام شده بود نشان می‌دهد بعد از شروع رسمی صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال 73، از سال 80، صادرات این خدمات شتاب بیشتری گرفت و بجز سال 81 که آمار صادرات خدمات فنی و مهندسی افتی قابل توجهی را تجربه کرد، تا سال 86، روند صادرات در این بخش به طور قابل توجهی صعودی بود.
اما شوک دیگری که در آمارهای صادرات خدمات فنی و مهندسی تجربه شد، در سال 93 بود که آمار صادرات این خدمات از 2260 میلیون دلار در سال 92، به یکباره به 1026 میلیون دلار در سال 93 رسید؛ یعنی افت 55 درصدی صادرات خدمات فنی و مهندسی در یکسال.
بعد از این شوک، گرچه به مرور زمان، وضعیت صادرات خدمات فنی و مهندسی علی‌رغم فراز و فرودهایش تا اندازه‌ای بهبود یافت ولی در سال 96 هم یک شوک دیگر باعث شد تا درآمد ارزی حاصل از صادرات خدمات فنی و مهندسی، از 2187 میلیون دلار در سال 95 به یکباره با بیش از 53 درصد کاهش، به 1012 میلیون دلار افت کرد.
| سال | 80 | 81 | 82 | 83 | 84 | 85 | 86 | ... | *92 | *93 | *94 | *95 | *96 | 97 آمار 10 ماهه |
ارزش صادرات خدمات فنی و مهندسی (میلیون دلار) | 575 | 257 | 570 | 941 | 1548 | 1602 | 2107 | ... | 2260 | 1026 | 2257 | 2187 | 1012 | 502 |
*(بدلیل اختلاف شدید آمار میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی در سایت سازمان توسعه تجارت، آمارهای ارائه شده این جدول بر اساس آمار منتشر شده همان سال در سایت مذکور است)
چرا آمار صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال 97 سقوط کرد؟
اما شاید مهمترین سوال آن باشد که چرا صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران تا این اندازه فراز و فرود داشته و امروز در چنین جایگاهی قرار گرفته است. سوالی که محمدرضا انصاری نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران و رئیس هیئت مدیره شرکت کیسون که 7 بار به عنوان صادرکننده نمونه خدمات فنی و مهندسی انتخاب شده بود، با بیان اینکه این دوره، بدترین دوران صادرات خدمات فنی و مهندسی است، اینچنین به آن پاسخ داده بود: مسئله صادر نکردن ضمانتنامه و نپذیرفتن ضمانتنامه ایرانی همچنان پابرجاست و به افت شدید صادرات خدمات فنی و مهندسی دامن زده است. صادرات خدمات فنی و مهندسی با شیب 40درصد تا سال 90رشد یافت اما به دلیل تحریم‌ها از این سال به بعد اُفت کرد.
او معتقد است ضمانت نامه‌های صادرشده از سوی بانک‌های ایرانی مورد قبول طرف‌های خارجی نیست و عملا بدون ضمانتنامه بانکی، صادرات خدمات فنی و مهندسی امکانپذیر نخواهد بود.
انصاری با تاکید بر اینکه حل مشکل ضمانت‌نامه‌های شرکت‌های ایرانی در برخی کشورها از طریق دخالت دولت و بانک مرکزی انجام می‌شود، به نقش مسئولان ارشد سیاسی اشاره دارد و می‌گوید: عقد قرارداد شرکت های مهندسی ایرانی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی را نیازمند کمک‌های سیاسی در سطوح بالای دولت دانست و افزود: ما به مشکلات دولت در شرایط امروز واقفیم ولی برای توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی، نیازمند کمک دولت هستیم چراکه در مراوده با برخی کشورها، دولت می‌تواند شرایط حضور شرکت‌های ایرانی را فراهم کند؛ مثلا در برخی کشورهای آفریقایی، آمریکای لاتین و آسیای میانه و حتی الجزایر، در صورت حمایت سیاسی در سطوح بالای دولت، از جمله حمایت معاون اول رئیس جمهور و یا شخص رئیس جمهور، می‌توانیم پروژه‌های بزرگی را در این کشورها از آن خود کنیم.
بازسازی سوریه بهترین فرصت برای اوجگیری صادرات خدمات فنی و مهندسی
اما به هر حال شاید در شرایط امروز کشور و نحوه تصمیم‌سازی‌های مدیران اجرایی و نوع نگاه آن‌ها به مسائل اقتصادی و نتایج ناشی از این نگاه در اقتصاد امروز، شاید بهترین فرصت برای جبران افت عجیب صادرات خدمات فنی و مهندسی و رونق در این بخش، حضور فعال در بازسازی سوریه باشد؛ بازاری که به گفته انصاری، حجم آن 200 میلیارد دلار برآورد شده و حضور ایران در این کشور طی سال‌های گذشته و روابط سیاسی عمیق ایران و سوریه می‌تواند زمینه‌ساز حضور شرکت‌های ایرانی در روند بازسازی این کشور باشد.
انصاری پیش از این گفته بود: امروز در کشور سوریه، شانس ما برای ارائه خدمات فنی و مهندسی بسیار بالا است و این روزها که بحث 200 میلیارد دلار برای بازسازی در این کشور مطرح است، طبیعتاً شرکت‌های ایرانی هم می‌توانند سهمی از این بازار بزرگ داشته باشند ولی اینکه چقدر از این حجم بالا، سهم ایران شود، بستگی به عملکرد مسئولان کشور در این بخش دارد چراکه اگر 10 درصد این رقم به شرکت‌های ایرانی برسد هم عدد قابل توجهی است.
نایب رئیس اتاق بازرگانی گرچه از راغب بودن شرکت‌های ایرانی برای حضور در سوریه و مشارکت در بازسازی این کشور خبر داده ولی در عین حال معتقد است که در صورت عدم حمایت کافی، ممکن است شرکت‌های ایرانی در رقابت این بازار جا بمانند.