سرای عجم بنای تاریخی که در ر سال 1382 با شماره 10875 به ثبت ملی رسید. این بنا در گذشته هم به عنوان یکی از کاروانسراهای شیخ خزعل بوده و هم بازار و در حال حاضر به عنوان انبار از آن استفاده می‌شود. بنای سرای عجم از لحاظ معماری منحصر به فرد و بنایی یک طبقه است و دارای آجر چینی، ستون‌های حجاری شده، حجره‌های متعدد، سنگ‌فرش و در و پنجره چوبی است.
این بنا در خیابان پشتی خانه دادرس وجود دارد. سرای عجم که در خیابان آزادگان اهواز «24 متری» واقع است در تملک شخصی است که بالکن مهدیان را برای همیشه تخریب کرد و قصد تخریب سرای عجم را نیز دارد. مالک آن به این بهانه که در هنگام ثبت از وی اجازه کسب نشده قصد خارج کردن آن از فهرست آثار ملی را دارد. در حالی که سازمان میراث فرهنگی در هر استان موظف است نسبت به ثبت و حفاظت بناهای واقع در محدوده بافت تاریخی شهر، ابلاغ به شهرداری و شورای شهر و احیای بافت‌های تاریخی اقدام کند اما سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان نیز برای این بنا که از خانه دادرس هم بیشتر در معرض خطر است هیچ گونه اقدام مرمتی و یا صرف هزینه نکرده است. تا سال 1389 بخشی از این بنا تخریب شده و مالک قصد تخریب کل بنا و ساختن ساختمانی جدید را در محل آن داشته. سرای عجم از جمله بناهای در معرض خطر است که با ادامه روند تخریب پیش بینی می شود در آینده تخریب خواهد شد ضمن آن که مالک بنا سابقه تخریب بالکن مهدیان را در کارنامه خود دارد.
رزرو تورهای مسافرتی در لست تورز و توریاب:
سرای عجم بازمانده دوره قاجار در شهر اهواز است که موقعیت قرار گیری آن یک خیابان پشت خیابان صدر السادات، نبش آزادگان (24 متری) قرار گرفته است. اهوازی ها اول نادری را با خیابان عبد الحمید به یاد می آورند، راسته پارچه فروش ها، ماهی و میگو فروشان تا کسانی که روی زمین صندل و کیف می فروشند. در میان همهمه مشتریان و فروشنده ها درب ایرانتی بزرگی به چشم می خورد که گوشه ای از دیوار قدیمی وکهنه اش پلاک نقره ای رنگی دیده می شود که با خط مشکی درشت رویش حک شده: سرای عجم سال ثبت 1382 شماره ثبت 10875قدمت دوره قارجاریه
درباره زمان اصلی ساخت آن اطلاعات دقیقی موجود نیست اما محتمل ترین نظریه آن است که همزمان با رونق دوباره اهواز در دوره حکومت ناصرالدین شاه 1225-1275 ساخته شده است. نام بنا از دو کلمه سرا و عجم تشکیل شده است. واژه سرا یا خان اشاره به کاروانسرای درون شهری یا سرای تجاری دارد. بنای عجم از لحاظ ساخت و معماری کاملا منحصر به فرد است، ساختمانی یک طبقه که ستون های حجاری شده، در و پنجره چوبی، آجر چینی و حجره های متعددی دارد.
مالکیت
شیخ خزعل ملقب به معزالسلطنه و سردار اقدس، که به دلیل خوش خدمتی به بریتانیا نشان شوالیه امپراتوری بریتانیا را دریافت کرد ورئیس قبیله بنی کعب و سال ها فرمانروای محمره (خرمشهر) بود صاحب این بنا بود. البته خانه دادرس نیز یکی از کاروانسراهای شیخ خزعل است که در سال 1382 جزو آثار ملی کشور ثبت شد. این خانه طبق گفته افراد محلی ابتدا کاروانسرای شیخ خزعل بوده زیرا دقیقا پشت کاخ وی بنا شده است.
هر چند ممکن است بنا در دوره حکومت شیخ متعلق به او بوده باشد، ولی در مورد اینکه شیخ خزعل آن را ساخته اطلاع چندانی در دست نیست. از مشاهده بنا این طور به نظر می رسد که یک سرای تجاری داخل بازار بوده است و به دلیل نگهداری اشیا ارزشمند داخل آن برایش سقف ساخته اند همچنین مستطیلی بودن حیاط دلیل دیگری است که بنای عجم تیمچه بوده است. چراکه سراها معمولا حیاط مربع داشته اند و تیم و تیمچه برای مسقف شدن حیاطی آن مستطیل گونه داشته اند تا به سادگی بتوانند بر روی ضلع کوتاه تر، سقف را بنا کنند.
پس از آن برای مدتی بنای عجم تبدیل به محلی برای نگهداری اسب های افرادی شد که به کاروانسرای شیخ خزعل، حاکم آن دوره می آمدند. پس از فوت شیخ خزعل و با روی کار آمدن رضاشاه به تصاحب شخصی به نام حسن عجم، پدر ناصر عجم از نزدیکان شاه درآمد و به سرای عجم معروف شد. در تاریخ شفاهی خوزستان که داستان ها و خاطرات عشایر این استان را در بر دارد و توسط قبایل این روایت می شود این بنا سرای السله نام گرفته است.
ویژگی های بنا
حیاط اصلی آن مانند سایر بناهای ایرانی با قرینه سازی و ایوان های در دورتادور ساخته شده است. دالان ورودی مطابق طرح اولیه بوده و پنجره های طرفین دالان ورودی درست مثل طرح اولیه تکرار شده اند. چراکه با توجه به ارتفاع دروازه نیاز به این همه پنجره نبود و هم اکنون نیز آنها را با آجر مسدود کرده اند، بنابراین در گذشته دور تا دور میانسرا نیز پنجره داشته است. با توجه به ویژگی جغرافیایی دیوارهای بنای عجم قطر بسیاری دارند تا بتوانند از برودت هوا جلوگیری کنند. در واقع با در نظر گرفتن نازک کاری ضخامت آن ها به 75 سانتی متر می رسد که در تابستان موجب خنک تر ماندن و در زمستان گرم شدن می شود.
سرگذشت بنای عجم در سال های اخیر
همان طور که گفته شد بنای عجم در سال 1382 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید اما این اقدام برای حفاظت از آن کافی نبود. مالک آن به این بهانه که در هنگام ثبت ملی بنا از وی اجازه کسب نشده قصد خارج کردن آن از فهرست آثار ملی را داشت.
تا سال 1389 بخشی از این بنا تخریب شد. این مشکل تنها برای بنای عجم روی نداد بلکه طبق رای دیوان عدالت اداری و نظر به حقوق مالکانه مبنی بر حقوق شخص درقانون نمی تواند فقط مجوز ثبت یک اثر درآثار ملی باشد، سازمان میراث فرهنگی براساس این قانون که پیش بینی نکرده بود بیشتر آثارش را که طی 70 سال جمع آوری کرده بود یک شبه با رای دیوان عدالت از ثبت خارج شود مواجه شد.
علی رغم این که بنای عجم متعلق به مردم بود مالک شخصی که اتفاقا بالکن مهدیان را نیز برای همیشه تخریب کرد آن را از فهرست آثار ملی خارج کرد. مالک این بنا در روز سیزدهم فروردین ماه سال 92 به دلیل خلوت بودن شهر توسط عده‌ای یکی از طاق های سرای عجم را تخریب کرد. در ادامه در شهریور ماه 92 نیز به قصد تخریب آمد اما با دخالت کسبه بازار و یگان حفاظت از فرهنگی خوزستان منصرف شد.
متاسفانه در نهایت قصر تاریخی السله یا بنای عجم در اهواز توسط مالک شخصی تخریب شد. در این اتفاق بخش هایی از طاق ها و ستون های این اثر کاملا تخریب شد و می توان گفت دیگر اثری از شکوه روزهای درخشان آن نمانده است.