فرصت طلایی برای رهاندن جنوب شرق ایران از محرومیت

 منطقه ژئوپلیتیکی جنوب شرق ایران که به نظر بسیاری از کارشناسان و متخصصان حوزه جغرافیای سیاسی یکی از استثنایی‌ترین مناطق ژئوپلیتیکی ایران برای گسترش عمق راهبردی و افزایش وزن ژئوپلیتیکی است، سال هاست که بنا به دلایلی نظیر ناامنی و فقدان یک ساختار اقتصادی منسجم، با مشکل عدم توسعه دست به گریبان است؛ اشکالی بزرگ که با توجه به برخی تحولات جدید نشانه‌هایی جدی مبنی بر حل مشکلات آن به مشام می‌رسد.

 

جنوب شرق ایران و منطقه‌ای که تا حدود زیادی مساحت آن منطبق با استان سیستان و بلوچستان است و در بسیاری از برهه‌های تاریخی نظیر دوران دفاع مقدس، در نقش یک دروازه ارتباطی با جهان برای ایران نقش بازی کرد، در سال‌های اخیر و تحت تأثیر نا امنی‌های برآمده از فعالیت گروه‌های تروریستی که عمدتاً در خاک کشور پاکستان فعالیت می‌کنند، با شرایط نا امید کننده‌ای به لحاظ اقتصادی و توسعه رو به رو شد.

 

این شرایط که در باور بسیاری از شهروندان ایرانی و به درستی منطقه جنوب شرق ایران را به عنوان یکی از مناطق عقب مانده و محروم ایران ترسیم کرده بود، در حالی است که این منطقه کشور از توانمندی‌های ژئوپلیتیکی بی نظیری برای توسعه برخوردار است؛ وضعیتی که اکنون و با توجه به مراودات جدید ایران و پاکستان که در سفر اخیر نخست وزیر این کشور به ایران آغاز شد، امید‌ها را برای بهبود و تغییر افزایش داد.

 

پیش از ورود به مواضع و گفته‌های منطقی «عمران خان» نخست وزیر پاکستان در سفرش به ایران که بیش از هر چیز ناظر بر تلاش برای مبارزه سازمان یافته با فعالیت‌های تروریستی بود، به نظر لازم است در مورد توانمندی‌های ژئوپلیتیکی جنوب شرق ایران مواردی مورد اشاره قرار بگیرد.

 

واقعیت این است که در جنوب شرق ایران و در مقایسه با دیگر مناطق ایران مزیت‌های ژئوپلیتیکی منحصر بفردی وجود دارد که متأسفانه در دهه‌های اخیر و به واسطه فعالیت‌های تروریستی که سرچشمه مدیریت و طرح ریزی اکثر آن‌ها در خاک پاکستان بود و تا کنون نیز عزم راسخی برای مقابله با آن در طرف پاکستانی وجود نداشت، اکثر این مزیت‌ها آنچنان که باید و شاید بارور نشد.

 

یکی از مزیت‌هایی که به آن اشاره شد، امکان دسترسی ایران به آب‌های آزاد و قاره اروپا، اقیانوسیه و جنوب شرق آسیا و نیز قاره آفریقا است که به واسطه دسترسی ایران به آب‌های آزاد از طریق دریای عمان میسر می‌شود.

 

افزایش عمق راهبردی ایران و امکان فعالیت تا قطب جنوب به واسطه همین آب‌های آزاد و نیز حضور در اقیانوس هند از دیگر مزیت‌هایی است که نسبت به آن و به واسطه نبود تعامل قابل قبول با کشور همسایه چندان قابل تأمل فراهم نشده است. به بیان دیگر این منطقه از کشور بر خلاف دیگر مناطق فرصت مناسب و بی نظیری را به منظور افزایش وزن ژئوپلیتیک و ورود به دایره قدرت‌های دریایی برای ایران فراهم کرده است که غفلت نسبت به آن در آینده نچندان دور خسارت‌های قابل تأملی را به ایران وارد خواهد کرد.

 

نقش بازرگانی و امکان افزایش مناسبات تجاری ایران با کشور‌های جهان از طریق دریا، امکان پهلوگیری کشتی‌های بزرگ در بندر چابهار نیز از دیگر ویژگی‌های منحصر بفرد این منطقه است که می‌توان در سایه تعامل منطقه‌ای به نحو احسنت از آن بهره برداری کرد. موضوع مهم دیگر در مورد مزیت‌های ژئوپلیتیکی این منطقه از کشور که نباید از آن غفل شد، امکان اتصال کشور‌های آسیای مرکزی و افغانستان از طریق خاک ایران به آب‌های آزاد و دسترسی این کشور‌ها به بازار‌های جهانی است که در صورت رفع تنش‌های منطقه‌ای ایران و پاکستان می‌تواند به خوبی به یک ابزار قوی برای توسعه این منطقه و ایران تبدیل شود.  

 

 

 اکنون و با توجه سفر «عمران خان» نخست وزیر پاکستان به ایران و مواضع منطقی او به نظر می‌رسد شرایط بیش از هر زمان دیگری برای بهره برداری بهینه از این توانمندی‌ها و فعال کردن مزیت‌های ژئوپلیتیکی مورد اشاره فراهم است.

 

عمران خان در نشست خبری مشترک با  حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در تاریخ 2 اردیبهشت اظهار کرد: مهم‌ترین دلیل سفر من به کشور شما مسئله تروریسم بود. همراه من رئیس امنیت پاکستان در این سفر حضور دارد. ما شاید کشوری باشیم که بیشترین ضربه را از موضوع تروریسم خوردیم. طی ده سال گذشته 70 حمله تروریستی داشتیم. همه طیف‌ها در کشورمان به این نتیجه رسیدند که ما نگذاریم از خاک ما برای چنین حملاتی استفاده کنند.

 

وی یادآور شد: چند روز قبل 14 پرسنل امنیت ما در بلوچستان پاکستان کشته شدند، ما می‌دانیم ایران هم از تروریسم و گروه‌های تروریستی که از خاک پاکستان استفاده می‌کنند رنج می‌برد، به همین دلیل من دراین سفر با خودم رئیس امنیت را آوردم که با هم‌تای خود دیدار کند. باید این اعتماد را برقرار کنیم که هر دو کشور اجازه نمی‌دهند که از خاکشان علیه کشور دیگری جهت حملات تروریستی استفاده شود. ما نیازمند اعتماد سازی بیش‌تر هستیم.

 

نخست وزیر پاکستان ادامه داد: حوزه افغانستان را هم می‌دانیم که چهار دهه است که در رنج هستند و تابه حال در پاکستان پذیرای چهار میلیون پناه‌جو هستیم، می‌دانیم ایران هم سه میلیون پناه‌جو دارد؛ به نفع هر دو کشور است که در افغانستان صلح باشد. دنبال راه حل سیاسی هستیم که صلح ایجاد شود؛ که هم برای افغانستان و هم برای ایران و پاکستان مفید خواهد بود. عمران خان تاکید کرد که در جلسه امروز برای رسیدن به یک راه حل سیاسی جهت ثبات سیاسی تصمیم‌گیری خواهد شد.

بر اساس این گفته‌ها و احساس نیازی که در مقامات سیاسی پاکستان برای تضمین امنیت جنوب شرق ایران دیده می‌شود، می‌توان مدعی شد در صورت اقدام شایسته و بهینه مقامات سیاسی ایرانی، می‌توان چشم انداز مناسبی را برای تغییر فضای حاکم بر این منطقه از کشور ترسیم کرد.

 

اولین و دم دستی‌ترین دستاورد شرایط جدید توسعه شتابان جنوب شرق ایران است که سال هاست و به واسطه نگاه امنیتی از توسعه عقب مانده است. این مهم را می‌توان در دورنمایی بهبود شرایط امنیتی منطقه و فرصت‌های بی نظیری که برای سرمایه گذاری اقتصادی پیرامون مزیت‌های ژئوپلیتیکی مورد اشاره فراهم می‌شود، مشاهده کرد.

 

 در این رابطه البته ملاحظاتی مثل مواضع هند، عربستان و تحریم‌های آمریکا به عنوان عامل مداخله گر و مانع قابل مشاهده و ردیابی است که نمی‌توان با استناد به این عوامل مداخله گر از بهبود شرایط تعامل با پاکستان نا امید شد و لازم است به صورت هوشمندانه این مشکلات مدیریت و نقش منفی آن‌ها به حداقل کاهش یابد.

 

*دکترای جغرافیای سیاسی از دانشگاه تهران