برای استجابت دعا شرط هایی ذکر شده است. اولیاء و بزرگان دین علت عدم استجابت دعاها را به عوامل گوناگونی ربط داده اند. شخصی نزد حضرت علی(ع) از عدم استجابت دعا شکایت کرد و گفت: با این که خداوند فرمود: دعا کنی، من اجابت می کنم چرا ما دعا می کنیم و به اجابت نمی رسد؟ امام فرمود: قلب و فکر شما در هشت چیز خیانت کرده (به همین جهت دعایتان مستجاب نمی شود):
- شما خدا را شناخته، اما حق او را ادا نکرده اید. به همین دلیل شناخت شما سودی به حالتان نداشته است.
- شما به فرستاده او ایمان آورده اید. سپس با سنتش به مخالفت برخاسته اید. ثمره ایمان شما کجا است؟
- کتاب او را خوانده اید، ولی به آن عمل نکرده اید! گفتید شنیدیم و اطاعت کردیم، سپس به مخالفت برخاستید!
- شما می گوید از مجازات و کیفر خدا می ترسید، اما همواره کارهایی می کنید که شما را به آن نزدیک می کند.
- شما می گویید به پاداش الهی علاقه دارید، امّا همواره کاری انجام می دهید که شما را از آن دور می کند.
- نعمت خدا را می خورید و حق شکر او را ادا نمی کنید.
به شما دستور داده دشمن شیطان باشید (اما طرح دوستی با او می ریزید). ادعای دشمنی با شیطان را دارید، امّا عملاً با او مخالفت نمی کنید.
- عیوب مردم را نصب العین خود ساخته و عیوب خود را پشت سر افکنده اید... با این حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد، در حالی که خودتان درهای آن را بسته ید؟! تقوا پیشه کنید. اعمال خویش را اصلاح نمایید. امر به معروف و نهی از منکر کنید تا دعای شما به اجابت برسد.
این حدیث می گوید که: وعده خداوند به اجابت دعا یک وعده مشروط است، نه مطلق؛ مشروط به آن که به وعده ها و پیمانهای خود عمل کنید، در حالی که شما از هشت طریق پیمان شکنی کرده اید. اگر به این پیمان شکنی ها پایان دهید دعایتان به استجابت می رسد.
عمل به دستورهای مذکور، از شرایط استجابت دعا است. با این حال دعاهایی شرایط استجابت را دارا می باشند، اما به استجابت نمی رسند یا با تأخیر به استجابت می رسند، که می بایست معتقد بود خداوند مصلحتی را در عدم استجابت قرار داده است. پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: هیچ مسلمانی خدا را نمی خواند به دعایی که گناه یا قطع رحم نباشد، مگر این که خدا یکی از سه چیز را به او عطا می کند: یا دعای او را مستجاب می کند، یا آن را ذخیره آخرتش قرار می دهد، و یا این که معادل آن، بدی و بلا را از او دفع می کند.
خداوند مصلحت بندگان را بهتر از خودشان می داند و گاهی تأخیر در اجابت را به خاطر عاقبت کار می داند و در دعای شریف افتتاح که در شبهای ماه مبارک رمضان خوانده می شود، چنین آمده است: شاید تأخیر تو در استجابت دعاهای من به مصلحت بوده و برای من بهتر باشد، چون تو از عاقبت کارها و مصالح و مفاسد زندگی خبرداری. خدای متعال چون می داند که مؤمن به دلیل ایمانش علاقه بیشتری به امور اخروی دارد، گاهی دعای او درباره امور مادی را برای آخرتش ذخیره می کند. او هم وقتی می بیند که در آن جهان به چه مقاماتی نایل می گردد، از خداوند تشکر خواهد کرد و از این معامله با خداوند خرسند خواهد گشت.