به گزارش خبرگزاری مهر در نشست «ارتباطات سالم بین نهادهای دولتی و مردم» که با حضور کارشناسان سیاسی و ارتباطات در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، حسن همتی، کارشناس رشته مدیریت که تحصیلات حوزوی هم دارد با بیان اینکه طراحی استراتژیک ارتباطات میان نهادهای دولتی و مردم دارای سه ساحت مردمی، دولتی و نظام است، گفت: در ساحت اول که «ملت سازی» را در برمی گیرد، تعیین و تنظیم نقش ها بر تک تک مردم در حوزه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مطرح است.
وی با اشاره به اینکه باید در جامعه زمینه های حضور مرد تسهیل شود و شرایط مناسب فراهم شود و این حضور باید به شکل جدی باشد، افزود: هراندازه ملت سازی به خوبی صورت گیرد، نقش و نفوذ مردم در امور مختلف زیادتر می شود.
حضور موثر مردم در دفاع از انقلاب
همتی ادامه داد: بعد از انقلاب اسلامی میزان ساحت مردمی زیادتر بود و یکی از حوزه هایی که مردم نقش بارزی داشتند در بخش دفاعی بود.
این کارشناس مدیریت سپس به ساحت دولت سازی پرداخت و گفت: چینش دولت برای مدیریت نقش ها و ایجاد شرایطی برای ایفای نقش مردم در جامعه به ساحت دوم مربوط است. در این ساحت دولت باید بتواند پاسخ نیازهای مردم را هم بدهد.
همتی با بیان اینکه نظام سازی به عنوان ساحت سوم به معنی این است که نظام و سیستم تعیین کننده ای که روابط بین دولت و ملت را مشخص کند، ادامه داد: تعیین چینش روابط میان این دو حالت متقابل دارد و باید نظام بیشترین منفعت را متوجه جامعه کند و متناسب با نیاز جامعه حرکت کند.
این کارشناس مدیریت با اشاره به مثال هایی از نظام تعلیم و تربیت به عنوان صحنه ای که به تعالی مردم کمک کند و نظام بودجه ریزی که توزیع ثروت و منابع را در اختیار دارد و همچنین نظام مالیاتی به طرح این موضوع پرداخت که چنین نظام هایی تعیین کننده روابط در جامعه به شکل های مختلفی همچون روابط میان مردم با مردم و روباط مردم با دولت و… هستند.
تأمین منافع مردم در ارتباط سالم
وی افزود: سیستم ها در ارتباط سالم باید بتوانند متناسب با نیاز جامعه حرکت کنند و منافع مردم را تأمین کنند.
همتی سپس تأکید کرد: هر یک سه ضلع مردم، دولت و نظام برای شکل گیری یک جامعه سالم مهم است و باید سیستم های –متعلق به- این سه ضلع یکپارچگی داشته باشند. به عبارتی جامعه از ارتباط تنگاتنگ میان دولت، ملت و سیستم ها هماهنگ شکل می گیرد.
این کارشناس رشته مدیریت ادامه داد: جامعه باید از سه ساحت (مورد اشاره در ابتدای جلسه) برخوردار باشد. یعنی مردمی که به صورت خود جوش در جامعه حاضر هستند، برای آنها توسط دولت نقش هایی تعیین شده باشد و همین دولت باید متناسب با منافع جامعه عمل کند و سیستم هایی که بین نهادهای دولتی و مردم ارتباط (سالم) برقرار می کنند.
جامعه بدون رشد یک «مدینه ضاله»
این کارشناس علوم اسلامی سپس با اشاره به نظرات برخی اندیشمندان اسلامی در مورد ارتباط میان سیستم های دولتی و مردم گفت: فارابی می گوید اگر در جامعه رشد انسانی نباشد به جای «مدینه فاضله» به «مدینه ضاله» تبدیل می شود و به قول حکیمی وقتی در جامعه ای رشد انسان ها مدنظر نباشد آن جامعه فقط محلی برای ازدحام آدمها خواهد بود.
همتی با بیان اینکه امیرکبیر هم با وجودی که قصد نظام سازی را داشت اما به دلیل امکان پذیر نبودن دولت سازی و ملت سازی شکست خورد، ادامه داد: امیرکبیر در حکومت فاسد قاجاریه می خواست اقدام به نظام سازی کند و از سویی مردم هم در تصمیم های او نقشی نداشتند و عمده برنامه هایی که می خواست پیگیری کند معطوف به مدرسه دارالفنون بود. رویکرد وی تاکتیکی بود تا تکنیکی و ماهیت وارداتی داشت و در نهایت منجر به شکست شد.
نیاز به سیستمی متناسب با نظام فکری مان
این کارشناس مدیریت با تأکید بر اینکه در شرایط امروز هم لازم است نظام سازی متناسب با نظام فکری و جهان بینی خودمان باشد تا به شکست ختم نشود، ادامه داد: در نظام ملاصدرا تمام عالم تجلی فیض الهی است و جلوه حق در آن دیده می شود. نظامی هم که بر این اساس تشکیل شود چنین ماهیتی دارد اما نظام غربی خدا را کنار گذاشته اند.
وی گفت: در نظریه فکری که داریم انسان از خداست و به سوی او می رود، این هدف اصلی زندگی انسان است. جامعه هم باید با هدف حرکت به سمت خدا ساخته شود. در جامعه الهی اگر قرار است نظام فکری، سیاسی، اقتصادی و حتی هنری شکل بگیرد باید موضوع «فقر» انسان نسبت به خدا در نظر گرفته شود.
در ادامه این کارشناس علوم اسلامی توجه به رابطه «معاد» و ساخت جامعه را با اهمیت دانست و ابدی بودن انسان و ایمان به آن را در ساخت نظام های گوناگون با اهمیت دانست. در همین بخش همتی مفاهیم انسان، جامعه و سعادت را مورد توجه قرار داد و این مفاهیم را در تعیین جایگاه انسان در یک نظام فکری مورد بحث قرار داد.
لزوم مبارزه با انواع طاغوت ها
وی افزود: در جامعه ای که می خواهیم بسازیم به عنوان یک جامعه توحیدی که انسان بیشترین منافع را دارد، مدیریت در اختیار کسانی است که بیشترین توجه را به خدا دارند. شایسته سالاری هم بر اساس ظرفیت وجودی انسان است و هرچه ظرفیت بالاتر باشد می توانند بیشتر در ساخت جامعه موثر باشند.
همتی با بیان اینکه اگر قرار است جامعه را بسازیم باید طاغوت های مختلف اعم از سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را از بین ببریم، گفت: مقام معظم رهبری هم در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی سه موضوع خودسازی، جامعه سازی و تمدن سازی را مطرح کرده اند. این در حالی است که یکی از مشکلات امروز جامعه ما محقق نشدن کامل عدالت است در حالی که این موضوع در قرآن مورد توجه است و دستور به قیام برای عدالت داده شده است.
لزوم جلوگیری از تکاثر
وی تأکید کرد: برای اینکه بتوانیم ارتباط سالم بین دولت و ملت فراهم کنیم باید نظامی تولید کنیم که سیستم های آن مانع از «تکاثر» برخی شوند تا به این واسطه عده ای ثروتمندتر و برخی دیگر فقیر شوند. باید توجه داشت که اقتصاد یک ابزار است و هدف نیست و اگر به عنوان هدف مدنظر قرار گیرد باعث تکاثر می شود.
یک هدف درباره جامعه پذیری
محمد جواد جاوید، کارشناس حقوق و استاد دانشگاه تهران در این نشست با اشاره به اینکه می خواهیم ببینیم تا چه می توانیم ارتباطات سالم میان نهادهای دولتی و مردم را قانونی کنیم، گفت: هدف افراد از زندگی در جامعه افزایش منافع شان است که این منافع برای افراد مادی گرا صرفاً منافع مادی و برای افراد با گرایش معنوی توأمان مادی و معنوی است.
وی افزود: از گذشته وقتی صحبت از ارتباط سالم بین دولت و مردم می شد یک جامعه اخلاقی مدنظر بود که در آن شکل های مختلفی از رابطه همچون پدرسالارانه و فیلسوف-شاهی و… بود و می گفتن فرد در چنین جامعه ای باید به کمال خود برسد و در جامعه ای که خودش هم به کمال رسیده و یک مدینه فاضله بوجود آمده است استعدادهای بالقوه به بالفعل مبدل شده است.
امام باید چگونه باشد؟
جاوید ویژگی های «امام» جامعه ای که خودش به کمال رسیده است را از نگاه فارابی داشتن کمالات اخلاقی و جلوبودن از بقیه عنوان کرد و گفت: از جمله ویژگی های پیامبر اکرم (ص) وقتی در اوج قدرت بود نوشتن «منشور مدینه» است که برای اقلیت ها حقوقی قائل شد که این کار ایشان در حقوق اساسی به عنوان «خود محدودی» قابل تعریف است و در واقع فرد با وجوی که می تواند هیچ محدودیتی نپذیرد خودش برای دیگران حقوقی قائل می شود که در آن نشانه ای از «منت گذاشتن» هم نیست.
این استاد دانشگاه حکومت امام علی (ع) را هم دارای ویژگی هایی دانست که از آن نشانه های ارتباط سالم میان دولت و مردم قابل درک و استنباط است و ادامه داد: ایشان برای مردم حق آموزش رایگان، اجازه داشتن برای نصیحت امام شان و در کل یک تعهد طرفینی قائل است. امام علی می گفت شما باید آموزش ببینید تا از جهل بیرون بیایید، موضوعی که امروز در حقوق اساسی بسیاری از کشورها پذیرفته شده است.
وی افزود: امام علی (ع) نمی خواست کسی فقیر باشد، به مردم نمی گفت به دلیل اینکه مسلمان هستید باید صبور باشید و فقر را تحمل کنید تا در بهشت مزد زحمت شما را بدهند ایشان متعهد می شدند که مردم فقیر نشوند، البته چنین موضوعی را مشروط بر این می دانستند که جامعه هم به خواسته های او تن دهند و همراهی اش کنند.
ساقط شدن مشروعیت در ارتباط ناسالم
این کارشناس حقوق ادامه داد: اگر حکومتی به چنین رفتارهایی که نمونه آن در رفتار امام علی (ع) هم دیده می شود تن ندهد از مشروعیت ساقط می شود. البته تا کنون نظام های دینی دیگری هم در دنیا تشکیل شده است که چنین نگاهی نداشتند، اما آنچه که می توان به عنوان یک رابطه سالم دولت با مردم در نظام دینی دید در اسلام و حکومت امام علی (ع) مشخص است. چنین رویکردهایی که برای برخی از اعضای جامعه قابل تحمل نیست باعث شد که افرادی همچون امام علی (ع) قربانی همین ایجاد ارتباط سالم بین دولت و مردم شدند.
جاوید نقطه مقابل چنین رویکردهای دینی را در مدل نظام های «امنیت محوری» هابز می داند که مردم از شرایط سخت گذشته فرار می کنند و به یک نظام سیاسی پناه می برند که امنیت شان را تأمین کنند. از نگاه وی در چنین جامعه ای مردم توقع بالایی ندارند و متولیان حکومت هم با قوانین جبری مردم را ملزم به اطاعت می کنند و فقط امنیت شان را حفظ می کنند.
این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: در نوع ارتباط سالم میان نهادهای دولتی و مردم تفسیر باید به نفع ضعیف ترین افراد جامعه شود.
شرایط مذاکره دولت و ملت
جاوید ادامه داد: در امکان سنجی رابطه سالم دولت و شهروندان، مردم تنها چیزی که می خواهند ساختن دنیاست، به عنوان مثال می خواهند فسادی در کار نباشد، دزدی نباشد در صورتی که چنین چیزهایی مفروض یک رابطه سالم است. به عبارتی در رابطه سالم شرایط مثل یک میز مذاکره است که یکسر دولت و در طرف دیگر مردم به صورت برابر قرار دارند.
وی با بیان اهمیت دولت پاسخگو به مردم گفت: در یک رابطه سالم دولت توسط مردم سرکار آورده می شود و اگر نتواند پاسخگو باشد مردم می توانند آن را حذف کنند. در شرایط امروز هم می بینیم بسیاری از دولت ها وقتی نقاط ضعف شان معلوم می شود شروع می کنند به مهلت گرفتن از مردم و دادن وعده ها؛ البته مردم می توانند به دولت منت بگذارند و فرصتی در اختیارش بگذارند.
این کارشناس حقوق تأکید کرد: اگر مردم به دولت فرصت بدهند این به عنوان یک حداقل رابطه سالم مطرح است.
تابلوهای «بد» منشور اخلاقی در ادارات
در بخش پایانی جاوید با مقایسه هایی میان انواع رابطه ای که در نهادهای مختلفی ایران با مردم برقرار است مثل تابلوی منشور اخلاقی متقابلی که در ادارات نصب می کنند اما در آن به صورت یکسویه مردم تهدید می شوند، گفت: دولت باید بفهمد مخاطب آن در برقرار ارتباط یک انسان است و برقرار ارتباط متقابل مدنظر قرار گیرد. همه این موارد که امروز در کشورهای خارجی رعایت می شوند در اسلام به صورت حداقل یک رابطه سالم مطرح هستند و باید در مجموع قوانین مان «عدالت» را به عنوان غایت درنظر بگیریم. به عبارتی دولت باید بتواند حداقل نیازهای افراد که در اسلام مطرح کرده است برآورده کند تا ملت با آن وارد مذاکره شود. دولت در یک رابطه سالم توان آنچه در حقوق اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است را باید داشته باشد.
این استاد رشته حقوق در بخش دیگری هم گفت: اگر قانون اساسی کشور به درستی رعایت شود، حقوق اساسی افراد در آن تضمین شده است.
وی یادآور شد: در جامعه دینی و اخلاقی بسیاری از مشکلات کنونی حل شده اند و قانون به عنوان آخرین راه حل است و هنگامی که اخلاق پاسخگو نباشد، کارگزاران مدام به وضع قانون مبادرت می کنند.
تعریفی برای ارتباطات سالم
توحید محرمی، عضو هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات در شروع صحبت خود ارائه تعریفی از «ارتباطات» یک ارتباط سالم را به این شکل تعریف کرد: «ارتباطی که موثر است و قصد پیام دهنده و ایجاب پیام گیرنده را به همراه داشته باشد» که این موضوع در اصول فقهی هم مورد توجه است. در ارتباط سالم احساس خوب و رضایتمندی به ارمغان می آید.
وی افزود: با ویژگی های فوق ارتباط سالم صادقانه، عادلانه بوده و ارزش های پذیرفته شده در جامعه دیده می شود.
این پژوهشگر با بیان اینکه در نهادهای دولتی ایران عبارت «آیا می توانم کمک تان کنم؟» از سوی متولیان آن نهاد به مراجعان خیلی شنیده نمی شود، دلیل این موضوع را به رسمیت نشناختن ارباب رجوع به عنوان یک انسان دانست و گفت: دولت ها باید به عنوان تنظیم گر روابط میان مردم با مردم و همچنین مردم با دولت این انسان بودن را به رسمیت بشناسند و متناسب با آن عمل کنند.
محرمی ادامه داد: در ارتباطات سالم باید پیامهای سازنده و مثبت شایع شوند و مدام چنین پیامهایی شنیده شوند. در حالی که امروز در جامعه کمتر چنین پیامهایی شنیده می شود.
نقش منتخبان مردم در پیشروی یک ارتباطات سالم
این عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با بیان اینکه دولت علاوه بر شهروندان خودش باید به ساکنان سرزمینی که در آن حاکمیت دارد و جزء اتباع کشورهای دیگر هستند احترام بگذارد و اقلیت های مذهبی غیر هم راستا با ایدئولوژی خودش را نیز محترم بداند، گفت: نهادهای دولتی نقاط تماس حاکمیت با مردم هستند و هر نهاد دولتی و نمایندگانی که منتخب مردم هستند در این برقرار ارتباط سالم نقش مهمی دارند.
وی اظهار داشت: در حوزه سیاسی یک ارتباط دولتی با رویکرد حفظ قدرت، به قوام بخشی قدرت منجر می شود. اما اگر رویکرد مردمی باشد به تحکیم بخشی جامعه و ایجاد ملت قدرتمند منجر می شود. بر همین اساس روابط عمومی ها در نوع اول نقش تبلیغاتچی و دستکاری کننده افکار عمومی هستند اما در نوع دوم پاسخگو هستند و به تنویر افکار عمومی کمک می کنند.
«تسخیر» برخی نهادهای دولت
محرمی با اشاره به اینکه ساختارها و نهادها در ارتباطات ناسالم به دنبال کارگزاران خودشان می روند و کسی پاسخگوی منافع افراد نیست، این ارتباطات ناسالم را تسخیر شده توسط برخی افراد دانست و گفت: باید قدرتی مقابل قدرتهایی که در شرایط ارتباطات ناسالم رشد می کنند بایستد.
وی ادامه داد: در جامعه خودمان نیاز داریم موضوع اخلاق حرفه ای بیشتر مدنظر قرار گیرد چرا که در حال حاضر حقوق افراد در نهادهای مختلف صرفاً به یک تابلو استند که آن هم رعایت نمی شود مبدل شده است. در حالی که از نگاه علمای دینی اخلاق حرفه ای حد نهایی رعایت حقوق افراد است.
این عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با بیان نتیجه یک تحقیق از دلایل بالارفتن استرس در جامعه ایران گفت: طبق آن تحقیق مشخص شد به دلیل اینکه افراد در نهادهای دولتی با واژه «نه» زیاد مواجه می شوند و حقوق شان نادیده گرفته می شود دچار شرایط بدروحی در مواجهه با نهادهای دولتی هستند. این در حالی است که وقتی تصویر نهادهای دولتی در زندگی مردم مخدوش شد، اعتماد و امنیت هم کاهش پیدا می کند.
وی تأکید کرد: ارتباطات ناسالم نهادهای دولتی با مردم با کاهش مشروعیت دولت همراه است و نهایت به نابودی ملت- دولت و بعد از آن نابودی ملت همراه است. ولی در ارتباطات سالم حرمت افراد حفظ می شود و نوع رابطه مبتنی بر صداقت است.
رابطه یکسویه دولت ها با مردم
حسن خجسته، رئیس پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در بخش پایانی این نشست در صحبت های کوتاهی با اشاره به اینکه ماهیت رابطه دولت با مردم به شکل یکسویه همراه با قدرت تحمیل است، گفت: چند عنصر هستند که نوع رابطه دولت و مردم راسالم می کند که از جمله آنها دین، اخلاق، هنر و همچنین وابستگی های قومی، قبیله و شهری است.
وی با بیان اینکه محیط مدرن امروز دارای ذات «شرّ» ی (پلید) هستند، گفت: مهم چهارچوبی است که برای برقرار ارتباطات سالم ترسیم می شود و روابط را در آن تلطیف می کنیم و نوع توقع را معقول و منعطف می کنیم.