نقد و بررسی فیلم گذشته ( The Past )

داستان فیلم :

احمد ( علی مصفا ) برای پایانی کردن مراحل طلاقش از ماری ( برنیس بژو ) به فرانسه آمده است و پیش از این قرار شده بوده تا در مدت اقامتش در فرانسه، در هتلی اقامت داشته باشد اما زمانی که ماری به دلایلی، از رزرو هتل برای احمد خودداری می کند ، وی مجبور می شود تا به منزل سابق خودش در پاریس برود و در کنار فرزندان ماری شب را سر کند. اما احمد در هنگام اقامت در منزل ماری متوجه می شود که وی مدتی است با یک مرد جوان تر از خود به نام سمیر ( طاهر رحیم ) وارد رابطه ای شده و ...

کارگردان :

اصغر فرهادی : وی فعالیت خود در سینما را با فیلمنامه نویسی فیلم « ارتفاع پست » به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا آغاز کرد. فرهادی سپس فیلم « رقص در غبار » را در سال 1381 به نویسندگی و کارگردانی خودش به روی پرده فرستاد که اگرچه در گیشه چندان موفق نبود اما توانست جوایز داخلی و بین المللی فراوانی را کسب کند. اما نقطه عطف کارنامه هنری اصغر فرهادی زمانی بود که وی فیلمی تحت عنوان « جدایی نادر از سیمین » را روانه سینما کرد و با استقبال بسیار خوبی از جانب تماشاگران مواجه شد و به عنوان نماینده ایران به فستیوال اسکار فرستاده شد و موفق شد تا اولین اسکار تاریخ سینمای ایران را برای اصغر فرهادی به همراه بیاورد. اصغر فرهادی در حال حاضر یکی از خوش فکر ترین کارگردانان زنده جهان است.

درباره فیلم :

« گذشته » با یک نمای چند دقیقه ای جذاب از ورود احمد به پاریس آغاز می شود. جایی که وی به ماری می پیونند و سوار بر ماشین ماری که متعلق به خودش هم نیست ، یک دنده عقب ناموفق از جانب ماری را که منجر به تصادفی جزئی می شود ، تجربه می کند و به نحوی به تماشاگر اعلام می کند که بازگشت به عقب ( یا همان گذشته ) یک اشتباه بزرگ است و قرار هست فیلم درباره همین اتفاق باشد!

خوشبختانه اصغر فرهادی پس از « جدایی نادر از سیمین » نشان داده که تسلط کافی را بر فیلمنامه پیدا کرده و این توانایی را دارد که بتواند کلیت فیلمنامه اثرش را حتی در 30 دقیقه آغازین بطور کامل برای تماشاگر شرح دهد و سپس به بسط و گسترش آن اقدام نماید. در « گذشته » کلیت داستان در 30 دقیقه آغازین فیلم تقریباً بطور کامل برای تماشاگر روایت می شود و در ادامه به پرداخت جزئیات آن می گذرد که شخصِ اصغر فرهادی نشان داده در پرورش آن تبحر دارد.

« گذشته » مطابق انتظار، فیلمی روانشناختی درباره انسانها و تصمیمات اشتباه و درستشان است که در زندگی شان تاثیر مستقیم می گذارد. سه شخصیت اصلی فیلم « گذشته » وضعیتی ناپایدار دارند. هیچکدام از آنها به درستی نمی داند که آیا واقعا به دیگری علاقه مند است یا نه ؟ آیا صرفا جدا بودن طولانی مدت احمد و ماری باعث شده تا آنها یکدیگر را فراموش کنند؟ در واقع شخصیت های فیلم « گذشته » در شرایطی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند که ابداً درک درستی از وضعیتشان ندارند. به عنوان مثال :

احمد مرد میانسالی است که چند سال گذشته شوهر ماری بوده و بنا به دلایل نامشخصی این دو سالهاست که از هم جدا هستند. آنچه که از شخصیت احمد برای تماشاگر شرح داده می شود، مردی کاملاً ایرانی است که برخلاف ماری ، بسیار منظم و دقیق بوده و به شدت بر اصول رفتار درست تاکید دارد. احمد با اینکه تاکید دارد و رفتارش هم این نکته را اثبات می کند که دیگر هیچ موضوع مشترکی میان او و ماری نیست، با اینحال حال و روز ماری را بهتر از هرکس دیگری درک میکند و به نظر می رسد که حرف های ناگفته بسیاری در دل دارد که نمی داند آیا گفتن آنها درست است یا خیر؟

در طرف دیگر شخصیت ماری با بازی برنیس بژو، زنی عصبی است که به نظر می رسد پس از رفتن احمد ، دوران بسیار سختی را تجربه کرده و البته کماکان به احمد علی رغم اختلافاتشان ، علاقه مند است. ماریا برخلاف احمد، زنی نه چندان با حوصله و منظم است که ابدا در ارتباط برقرار کردن با فرزندانش لطافت به خرج نمی دهد و به نظر می رسد که حال و روز عصبی وی باعث شده تا فرزندانش هم نتوانند عاشق مادرشان باشند. از طرف دیگر رابطه وی در حال تلقین کردن این نکته به خود است که رابطه با سمیر بهترین اتفاق زندگی اش است و هیچوقت در زندگی اش مطمئن تر از حالا نبوده؛ در حالی که خودش هم می داند حقیقت تا حدود زیادی متفاوت است.

اما در ضلع سوم این شخصیت ها ، سمیر قرار دارد که صاحب یک خشکشوئی است و همسرش به دلیل خودکشی ماه هاست که در کما بسر می برد و حالا سمیر با ماریا رابطه ای را آغاز کرده و این دو قصد ازدواج با یکدیگر را دارند. اما سمیر بر سر تصمیم خود برای ازدواج با ماری شک و تردید فراوانی دارد و در واقع به یک جمع بندی درست نرسیده است و با حضور مجدد احمد در کنار ماری، این شک دوچندان می شود.

فرهادی به خوبی موفق شده تا سه شخصیت داستان را در طول مدت زمان فیلم پرورش داده و زوایای تاریک ذهن آنها را برای تماشاگر عیان کند. شخصیت هایی که هیچکدام آن چیزی که در ابتدای داستان از خود نشان می دهند نیستند و در طول مدت زمان فیلم تغییر پذیری رفتار آنها با ظرافت کامل توسط فرهادی به تصویر کشیده شده است.

« گذشته » علاوه بر فیلمنامه حساب شده ودقیق اش ، از تکنیک های سینمایی روز نیز به بهترین نحو احسن استفاده کرده است. به عنوان مثال یکی از روش های جالب و حساب شده ای که فرهادی برای نزدیک شدن تماشاگر با شخصیت های پیچیده فیلمش در نظر گرفته این هست که در طول مدت زمان فیلم از موسیقی استفاده نکرده و به عبارتی، با عدم استفاده از موسیقی سعی کرده تا داستان فیلمش حال و هوای واقعی تری به خود بگیرد و باید گفت که در این راه کاملا هم موفق ظاهر شده است.

فرهادی همچنین در « گذشته » مکررا بر استفاده از واژه « صداقت » تاکید داشته است اما مانند تمامی " ضد واژه هایی " که در سینمای فرهادی وجود دارد، در لحظاتی از فیلم حتی صداقت هم زیر سوال می رود و مخاطب به این فکر فرو می رود که آیا واقعاً لازم هست همیشه آدم صداقت داشته باشد!؟ فرهادی به خوبی توانسته با پیچش داستانی و موقعیت های مختلفی که برای افراد خلق می کند، به نقطه ای دست پیدا کند که پاسخ دادن به این سوال بتواند یکی از چالش های اساسی تماشاگران باشد.

در « گذشته » ، سه شخصیت اصلی داستان هر لحظه از قبول حقیقت در حال فرار هستند و به ترسیم دنیایی که در نظرشان دنیای زیباتری هست، اقدام می کنند. احمد به نظر می رسد که هنوز کارش در فرانسه تمام نشده و ماری هم به نظر می رسد که به بهانه عدم رزرو هتل قصد داشته تا برای مدت کوتاهی هم که شده احمد را به منزلش بیاورد تا او بتواند با فرزندانش صحبت کند چراکه او شخصیتی آرام است و البته دختر بزرگش لوسی هم حرف شنوی بیشتری از او دارد. در این میان سمیر هم کماکان نمی داند که آیا زندگی با ماری درست هست یا خیر. بهترین لحظات فیلم زمانی شکل میگیرد که این سه نفر در کنار یکدیگر قرار میگیرند و رفتارهای ضد و نقیض شان را هویدا می کنند.

اما پرداخت قدرتمند شخصیت های « گذشته » و روند منطقی فیلمنامه ، در ادامه داستان، قدرت اجرایی بالای خود را از دست می دهد و « گذشته » را از اثری درگیر کننده به یک ملودرام ساده خانوادگی مبدل می کنند. ورود دخترِ ماری به نام لوسی به داستان و رفتارهای عجیب و غریب بعضاً اغراق آمیز وی، یکی از دلایلی است که بهرحال باعث سقوط ریتم مناسب فیلم در نیمه دوم می شود و فرهادی هم هرچه تلاش کرده تا در خلال دیرکردن های متعدد لوسی در بازگشت به خانه، رفتار سه شخصیت اصلی داستان را در مواجه با این اتفاق روانشناسی کند، موفق نبوده.

متاسفانه مشکل زمانی رنگ بیشتری به خود می گیرد که فرهادی پس از باز کردن تقریباً تمام گره های داستان ، بار دیگر در 20 دقیقه پایانی شروع به ایجاد گره ای جدید می کند و در نهایت قصد دارد تا به نقطه ای برسد که « جدایی نادر از سیمین » رسیده بود یعنی عدم قضاوت سریع درباره افراد. اما متاسفانه اینبار برخلاف « جدایی » ، این اتفاق با ظرافت و هنرمندی شکل نمیگیرد و حتی قضیه خودکشی همسرِ سمیر که با دیالوگ های نسبتاً خسته کننده میان ماری و لوسی و نعمیا ( کارگرِ سمیر ) به سبک و سیاق آثار پلیسی فرانسوی شکل می گیرد، ابدا کمکی به تماشاگر در جلوگیری از خستگی اش در 20 دقیقه پایانی نمی کند.

با اینحال بازی قدرتمند بازیگران فیلم بیش از هر عامل دیگری، ضعف فیلم در دقایق پایانی را پوشانده و کمتر اجازه می دهد که تماشاگر دچار خستگی مفرط شود. بازی حساب شده علی مصفا در نقش احمد، یکی از بهترین نقش آفرینی های دوران بازیگری وی محسوب می شود. مصفا به نظر می رسد که برای بازی در « گذشته » لهجه فرانسوی خود را به شدت تقویت کرده و بر آن تسلط پیدا کرده و بعلاوه، به خوبی توانسته شخصیت آرام و خونسرد احمد را برای تماشاگر زنده کند.

اما ستاره فیلم بدون شک برنیس بژو هست که توانسته به استادی نقش زنی عصبی و مردد را ایفا کند. برنیس بژو اگرچه در این فیلم آزادی عمل کامل را نداشته ( به دلیل ملاحظات فرهنگی ) اما با اینحال به راحتی توانسته در نقش ماری ، ایفاگر نقش مادری باشد که در میان زندگی خود و فرزندانش و رابطه با سمیر گرفتار شده باشد. بازی برنیس بژو مخصوصا در 30 دقیقه پایانی فیلم بسیار تماشایی و تحسین برانگیز است. طاهر رحیم هم در نقش سمیر بازی بسیار خوبی از خود به نمایش گذاشته و اصغر فرهادی به خوبی توانسته از او بازی کاملی بگیرد.

مسئله مهمی که در « گذشته » به چشم می خورد و نام فیلم هم از گرفته شده، این هست که فیلم ابداً به گذشته افراد کاری ندارد با اینحال تمام مسائل روز زندگی سمیر، ماری و احمد مربوط به اتفاقات گذشته زندگی آنهاست و در واقع دلیل رفتارهای امروز آنان ، اتفاقات گذشته است. با اینحال در بخشی از فیلم زمانی که سمیر و ماری درباره اتفاقات گذشته صحبت میکنند و اعلام می کنند که بهتر هست گذشته را فراموش کنند و آینده را بسازند، ماری موافقت خود را اعلام می کند و حتی زمانی که احمد قصد شرح دادن دلیل عدم بازگشتش به فرانسه را برای ماری دارد، وی از شنیدنش سرباز می زند چراکه تصمیم گرفته گذشته را برای همیشه رها کند و زندگی جدیدی را آغاز کند.

اما در نهایت و در سکانس پایانی فیلم ، سمیر که از شنیدن عدم واکنش همسرش به بوی عطرها ناامید شده و در حال رفتن به سمت زندگی جدیدش هست، ناگهان بازگشته و تصمیم می گیرد تا نزد همسرش بماند ( با اینکه همسرش در کماست ) چرا که وی اصلاً برای فراموش کردن گذشته آماده نبوده و نمی تواند نسبت به آنچه که بر وی و همسرش گذشته بی تفاوت باشد و در واقع ، گذشته را فراموش کند.

نقطه پایانی فیلمِ « فرهادی » اگرچه بهترین پایان ممکن برای چنین فیلمی نیست ( حتی در مقایسه با « جدایی نادر از سیمین » در مرتبه پائین تری قرار میگرد ) اما یک پایان قابل قبول برای اثری است که نام اسرارآمیز « گذشته » را بر دوش می کشد.

حاشیه :

ظاهرا قرار بوده تا « گذشته » در جشنواره فیلم کن نخل طلا را کسب کرده و اصغر فرهادی هم جایزه بهترین کارگردانی را از آن خود کند اما در دقیقه نود به دلایل نامعلومی، نام برندگان تغییر کرد و نام فیلم « آبی گرمترین رنگ است » اعلام شد!

مسعود فراستی در نقدی بر فیلم « گذشته » از جملاتی همچون : « فیلمسازی که توهم جهانی شدن زده » را بکار برد که تا مدتها مورد انتقاد سینما دوستان و طرفداران فرهادی قرار گرفت.

قرار بود که فیلم « گذشته » همزمان با نمایش در جشنواره فیلم کن ، برای اهالی مطبوعات در ایران به نمیاش در آید که به دلیل عدم هماهنگی ها ، این اتفاق رخ نداد و زمینه ساز دلخوری اهالی رسانه شد.

اصغر فرهادی در هنگام دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش اصلی زن توسط برنیس بژو ، وی را در آغوش گرفت و بوسید که این مسئله تا مدتها تیتر خبرگزاری های داخل ایران بود !


                                                                                

منتقد : میثم کریمی

اینمطلب بصورت اختصاصی برای سایت " مووی مگ " به نگارش درآمده و برداشت از آنجز با ذکر دقیق منبع و اشاره به سایت مووی مگ، ممنوع بوده و شامل پیگیردقانونی می شود.

به جمع طرفداران مووی مگ در فیس بوک بپیوندید



نام فیلم : گذشته (The Past )

کارگردان : اصغر فرهادی

فیلمنامه: اصغر فرهادی

تهیه کننده: کمپانی ممنتو

بازیگران : علی مصفا،برنیس بژو، طاهر رحیم

مدیر فیلمبرداری: محمود کلاری