آیا بودجه ۴۸۰ هزار میلیارد تومانی با اصلاحات ساختاری مدنظر رهبری، راهی بهارستان می‌شود؟

مطابق با اخبار منتشر شده قرار است که فردا مورخه 17 آذرماه 1398 دولت، لایحه بودجه سال 1399 را به مجلس تقدیم کند. لایحه ای که باید برای شرایط تحریمی تنظیم شده باشد و در آن قطع وابستگی به درآمدهای نفتی در راستای اصلاحات ساختاری بودجه، ملموس تر از لایحه های بودجه سال های گذشته نمود پیدا کرده باشد.

به گزارش تابناک اقتصادی، با نزدیک شدن به زمان تقدیم لایحه بودجه 99 حالا این پرسش مطرح است که بعد از گذشت حدود یک سال از تذکرات رهبر انقلاب مبنی بر انجام اصلاحات ساختاری در بودجه، آیا دولت اقداماتی را برای اصلاح ساختار بودجه انجام داده است؟ نظر کارشناسان و نمایندگان درباره اصلاحات ساختاری در بودجه 99 چیست؟

قبل از پاسخ به این پرسش مروری را خواهیم داشت بر آنچه بر اصلاحات ساختاری بودجه در یک سال اخیر گذشته است.

روند اصلاحات ساختاری بودجه در یک سال گذشته

در آذرماه سال گذشته بود که رهبر انقلاب مقرر فرمودند نقشه راه و برنامه کلی اصلاح ساختار بودجه عمومی و کاهش کسری بودجه با افق دو سال (99-1398) تدوین و مصوب شورای عالی هماهنگی اقتصادی شود و بودجه سال 1398 نیز در چارچوب این برنامه تنظیم شود.

پس از رونمایی از لایحه بودجه 98 گویا اصلاحات مدنظر رهبر انقلاب آن گونه که باید در این لایحه اعمال نشده بود و به همین منظور علی لاریجانی رئیس مجلس طی مصاحبه ای در مورخه 17 بهمن ماه 1397 اعلام کرد: مقام معظم رهبری دستور دادند که ظرف 4 ماه آینده اصلاح ساختاری در کشور صورت گیرد، شاید این اصلاح ساختاری به اصلاح بودجه نیز بینجامد.

در 20 فروردین ماه سال جاری برای نخستین بار "طرح اصلاح ساختار بودجه" توسط سازمان برنامه و بودجه رونمایی شد.

پس از این رونمایی و به دلیل آنکه اقدام جدی در زمینه اصلاحات ساختاری بودجه صورت نگرفت، رهبر انقلاب در دیدار رمضانی خود با مسئولان در مورخه 24 اردیبهشت ماه 98 با تاکید مجدد برای اصلاح ساختار بودجه، به مقامات کشور فرمودند: قرار بر این شد که در چهار ماه اول سال 98، مجلس و دولت با همکاری همدیگر، این مشکل ساختاری بودجه را برطرف و حل کنند؛ دو ماهش گذشته، الان دو ماه بیشتر باقی نیست.

بعد از گذشت حدود یک ماه از سخنان رهبری، سرانجام در بیستم خردادماه سال جاری سازمان برنامه و بودجه گزارش "چارچوب اصلاح ساختاری بودجه" را منتشر و اعلام کرد: چارچوب کلی برنامه اصلاح ساختار بودجه عمومی با رویکرد قطع وابستگی مستقیم بودجه به نفت ارائه شده است.

طرح اصلاح ساختاری بودجه بر مبنای 4 محور و شامل 24 برنامه طراحی شده بود تا زمینه حرکت به سمت بودجه بدون نفت را فراهم سازد. 

بعد از انتشار چارچوب اصلاح ساختاری بودجه، برخی نمایندگان مجلس با اظهار بی اطلاعی نسبت به رویکرد و جزئیات اصلاحات ساختاری بودجه، انتقاداتی را نسبت به عملکرد سازمان برنامه و بودجه در این زمینه داشتند. سازمان برنامه و بودجه نیز با انتشار اطلاعیه ای در مورخه 19 تیرماه سال جاری اعلام کرد: مقرر است که این طرح در مجلس و شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه مطرح و در نهایت با تنفیذ رهبر معظم انقلاب ابلاغ و اجرایی شود.

در مورخه 23 تیرماه سال جاری در مجلس جلسه غیرعلنی برگزار شد و علی لاریجانی رئیس مجلس در مورد این جلسه غیرعلنی گفت: موضوع مهمی در جلسه غیر علنی مطرح بود و مسئولان سازمان برنامه و بودجه، مرکز پژوهش‌ها و دیوان محاسبات به دلیل بررسی اصلاح ساختار بودجه به مجلس آمده بودند و این موضوع مورد بررسی قرار گرفت.

اصلاحات ساختاری بودجه 99 به کجا رسید؟

در مورخه 2 شهریور ماه 1398 چهارمین جلسه ستاد تهیه و تدوین لایحه بودجه سال 1399 کل کشور به ریاست محمدباقر نوبخت رییس سازمان برنامه و بودجه کشور و با حضور معاونان و مدیران سازمان در محل سازمان مذکور برگزار شد. رئیس سازمان برنامه بودجه در این جلسه گفت: در روند اصلاح ساختار بودجه سال 1399 کل کشور، اصل شفافیت و مشخص بودن تمام روندها و اطلاعات ارایه شده را رعایت می‌کنیم. وی تصریح کرد که از نظر ماهوی و ماهیتی، بودجه سال 1399 با بودجه سال‌های قبل متفاوت خواهد بود و آن لحاظ کردن اصلاحات ساختاری در بودجه است.

همچنین نوبخت در مورخه 3 شهریور ماه 1398 و در حاشیه نشست کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با اشاره به اینکه بودجه سال 99 بر اساس ساختار اصلاح شده بسته می‌شود، گفت: در جلسه امروز علاوه بر بررسی وضعیت بودجه سال جاری، روند اجرای طرح اصلاح ساختار بودجه ریزی کشور مورد بررسی قرار گرفت.

وی افزود: اصلاح ساختار بودجه در 4 محور درآمدهای پایدار، هزینه‌های کارا، ثبات اقتصادی و تقویت نهاد بودجه‌ریزی بنا شده و برنامه‌های لازم برای تحقق هر یک از اجزای این طرح تقدیم شورای عالی هماهنگی اقتصادی شده است. عضو کابینه دوازدهم با بیان اینکه کلیات اصلاح ساختار بودجه در شورای عالی هماهنگی اقتصادی تصویب شده و جزئیات آن نیز در حال بررسی است، گفت: این شورا بخش درآمدی اصلاح ساختار بودجه را شروع کرده و بخش نخست آن که مربوط به نظام یارانه پنهان است، را تعیین تکلیف کرد.

با توجه به مصاحبه های انجام شده، تا تاریخ 4 شهریورماه سال جاری کلیات اصلاح ساختار بودجه (4 محور) در شورای عالی هماهنگی اقتصادی به تصویب رسیده بود و طبق آنچه اعلام شد جزئیات آن نیز در حال بررسی بود که از جزئیات تنها اصلاح نظام یارانه انرژی یا همان نظام یارانه های پنهان تعیین تکلیف گردیده بود و 23 جزء دیگر اصلاح نظام ساختار بودجه در مرحله بررسی و تصویب قرار داشت.

با سکوت رسانه ای مسئولین در زمینه اصلاحات ساختاری بودجه، یک بار دیگر رهبر انقلاب در دیدار خود با کارآفرینان و تولیدکنندگان در مورخه 28 آبان ماه سال جاری فرمودند: در ابتدای سال چهار ماه فرصت داده شد تا نظام بودجه ریزی کشور اصلاح شود اما متأسفانه این کار انجام نشد.

یک روز بعد از این انتقاد رهبر انقلاب، رئیس سازمان برنامه و بودجه طی نامه ای به ایشان توضیحاتی را در مورد اقدامات انجام شده پیرامون اصلاحات ساختاری بودجه ارائه دادند. در بخشی از این نامه که تصویر آن را در زیر ملاحظه می کنید، آمده بود: تدوین نقشه راه و برنامه کلی اصلاح ساختار بودجه عمومی، با یک ‌سال تلاش شبانه‌روزی و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های کارشناسی این سازمان و گروه‌های متعددی از متخصصین، اندیشمندان و قابلیت‌های موجود در دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌های فعال در این حوزه و نیز دستگاه‌های اجرایی، طرح اصلاح ساختاری بودجه و نقشه راه آن را آماده کرده و حسب تأکید حضرت‌عالی در موعد مقرر به شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه تقدیم کرده ‌است. پس از آن، ‌ جزئیات این طرح به صورت مستمر بر اساس برنامه زمان‌بندی‌شده به آن شورای محترم ارائه شد که به ترتیب اولویت در حال بررسی است.

با توجه به اینکه مهلت چهار ماهه رهبر انقلاب برای انجام اصلاحات ساختاری در بودجه در تیرماه سال جاری به اتمام می رسید، اما از نامه رئیس سازمان برنامه و بودجه این گونه بر می آید که هنوز تا اواخر آبان ماه سال جاری برخی جزئیات مربوط به اصلاحات ساختاری بودجه در شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه در حال بررسی بوده است.

آیا اصلاحات ساختاری در لایحه بودجه 99 لحاظ شده است؟

رئیس سازمان برنامه بودجه در جدیدترین اظهارت خود در این زمینه گفت: فردا رئیس جمهوری لایحه بودجه 480 هزار میلیارد تومانی را 19 پیوست به مجلس تقدیم می کند؛ بودجه 99 هم بر اساس برنامه اصلاح ساختاری بودجه که از سال گذشته در 4 محور و 9 بسته برنامه و پروژه از سوی سازمان برنامه و بودجه آماده کرد، تهیه شده است. وی افزود: در منابع تلاش کردیم کمترین وابستگی را در طول تاریخ اقتصادی کشور، به منابع نفتی داشته باشیم.

علیرغم تاکید نوبخت به انجام اصلاحات ساختاری در بودجه 99 اما برخی از کارشناسان و نمایندگان مجلس معتقدند که این اصلاحات در بودجه 99 انجام نشده است.

علی سعدوندی کارشناس مسائل اقتصادی طی مصاحبه ای در مورخه 15 آذرماه سال جاری گفت: دولت هیچ یک از اقدامات اصلاحات ساختاری را در لایحه بودجه سال 99 کل کشور لحاظ نکرده است. وی افزود: انتظار می رفت در مورد وضعیت ارز به عنوان یکی از متغیرهای مهم اقتصادی و یکی از عوامل موثر در بودجه اصلاحاتی صورت گیرد و با توجه به کاهش تلاطم بازار، انتظار بر این بود که به سمت تک نرخی شدن نرخ ارز پیش برویم اما متاسفانه سیاست نابخردانه 4200 تومانی ادامه خواهد داشت. سعدوندی ادامه داد: ظاهرا سقفی را برای بودجه در نظر گرفتند و بنا بر آن سقف، مقدار درآمد نفتی، درآمد مالیاتی، اوراق و ... را پیش بینی کرده اند. مشخص است که ما به درآمد 10 تا 12 میلیارد دلاری نفت نخواهیم رسید.

حسینعلی حاجی دلیگانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه نیز طی مصاحبه ای در مورخه 14 آذر ماه سال جاری درباره اصلاح ساختار بودجه توسط دولت گفت: تا وقتی لایحه بودجه به مجلس تقدیم نشود، نمی‌توان از جزئیات اصلاح ساختار بودجه مطمئن بود و آنچه از اظهارنظرها درباره لایحه بودجه شرکت‌های دولتی پیداست، انگار دولت قصد جدی برای اصلاح ساختار بودجه را ندارد.

سیدمحمد حسینی، عضو دیگر کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز طی مصاحبه ای گفت: با توجه به اخباری که از کمیسیون برنامه و بودجه و همچنین صحبت‌های نوبخت منتشر شده است، احتمالا بودجه 99 نسبت به گذشته خیلی متفاوت نیست، بلکه شکل برخی موارد تغییر کرده است، در حالی که برای ما محتوا مهم بود. در حال حاضر بیش از 75 درصد بودجه صرف هزینه‌های حقوق و دستمزد می‌شود. امروز افتخار دولت این است که با همه گرفتاری‌ای که دارد توانسته حقوق و مزایای کارکنان دولت را بموقع پرداخت کند؛ با این شرایط چه اصلاحاتی می‌توان در بودجه ایجاد کرد؟

علی اصغر یوسف نژاد عضو هیات رئیسه مجلس نیز گفت: قرار بر این بود که این بودجه با اصلاحات ساختاری و بدون اتکا به نفت نوشته شود، اما آن طور که از شواهد پیداست و آمار و ارقام غیررسمی که به گوش می رسد حاکی از این است که بودجه بدون این دو آیتم تقدیم مجلس می شود و حتی در بعضی از آمار و ارقام مثل درآمد مالیاتی و درآمد نفتی نیز بزرگ نمایی شده است. وی یادآور شد: ظاهرا درآمد مالیاتی در بودجه آینده 165 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده که در مقایسه با سال جاری رشد 30 درصدی نشان می دهد. این در حالی است که ما تحریم و رکود تورمی را داریم و بنابراین به نظر می رسد این رقم غیرواقعی است.

وی ادامه داد: مساله دیگر درآمد گمرکی است که حدود 40 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است و در مقایسه با درآمد سال جاری رشد 140 درصدی را نشان می دهد که این عدد هم غیرواقعی است و با توجه به تحریم ها تحققش بسیار سخت است. در بودجه سال آینده برای نفت هم آمار و ارقامی پیش بینی کرده اند که تحقق آن با شرایط تحریم و عملکرد سال 1398 سخت به نظر می رسد. در شرایطی که صادرات نفت محدود است قرار بود درآمد نفتی از بودجه حذف شود، ولی این اتفاق نیفتاده و ظاهرا قیمت هر بشکه نفت در لایحه نیز 50 دلار دیده شده است و مجموع درآمد نفتی حدود 115 هزار میلیارد تومان پیش بینی شده است که این به آن معناست که ما باید 700 تا 800 هزار بشکه در روز صادرات داشته باشیم.

نتیجه آن که آن گونه که از صحبت های کارشناسان و نمایندگان مجلس بر می آید گویا قرار نیست در سال آینده نیز شاهد اصلاحات ساختاری در بودجه باشیم و همچنان بودجه به نفت وابستگی خواهد داشت، درآمدهای مالیاتی به دلیل شرایط رکودی تحقق نخواهد یافت، ارز 4200 تومانی که تاثیری بر قیمت ها نداشته و رانت عظیمی از ناحیه آن توزیع شد ادامه خواهد داشت و هزینه های غیرضرور از بودجه 99 حذف نشده اند.