با روان‌آب‌های تهران چه باید کرد؟

عمده رواناب‌های مشکل ساز در شهر تهران مربوط به سیلاب هایی می شود که از حوضه های بالادست شهر، تهران را تهدید می کند مثل سیلاب های رودخانه کن و گلابدره و ... که در بعضی سالها طغیان کرده است.

با روان‌آب‌های تهران چه باید کرد؟

به عبارت دیگر می شود این تهدید (سیلاب و آبگرفتگی معابر) را تبدیل به فرصت (استحصال و ذخیره سازی آب باران و استفاده از آن در فصول خشک و یا تغذیه سفره های آب زیرزمینی) کرد. قبل از اینکه در مورد روش های استحصال آب باران توضیح بدهیم بهتر است چند جمله مقدمه راجع به دلایل وقوع سیلاب و اب گرفتگی معابر بگویم تا بتوانیم در مورد روش های مناسب به جمعبندی برسیم.

وقتی یک بارش (باران، برف، تگرگ و ...) رخ میدهد، بخشی از آب بارش داخل خاک نفوذ میکند که هر چه نفوذپذیری خاک بیشتر باشد، درصدی از بارش که در آن نفوذ میکند بیشتر خواهد بود و درصد کمتری تبدیل به رواناب خواهد شد. میزان این نفوذپذیری به نوع خاک، پوشش گیاهی، شیب زمین و ... بستگی دارد.

وقتی بخشی از حوضه آبریز تبدیل به شهر میشود در واقع میزان نفوذپذیری به شدت کاهش یافته و در برخی مناطق به صفر میرسد و این باعث افزایش پتانسیل سیل خیزی منطقه خواهد شد. معمولا مدیران شهری برای رفع این مشکلات سیستم جمع آوری رواناب را طراحی و اجرا می کنند به نحوی که موقع بارندگی رواناب ها توسط شبکه ای از کانالها جمع آوری و به بیرون از شهر یا منطقه هدایت می شوند که این آب برای کشاورزی یا تغذیه سفره های آب زیرزمینی یا مصارف دیگر استفاده می شود.

دلیل دیگر پیدایش روان آب در کلانشهرهایی مانند تهران تغییرات اقلیمی است که باعث میشود عناصر طراحی اولیه دچار تغییر بشوند و سیستم جمع آوری و هدایت روان آبها به نحو مطلوب جواب ندهد. قاعدتا بخشی از این رواناب باید در خاک نفوذ کند و باعث تغذیه سفره های آب زیرزمینی شود. وقتی تمام رواناب جمع آوری و منتقل شود، تغذیه آبخوان کاهش پیدا میکند و سطح آبخوان افت خواهد کرد، وقتی سطح آب زیرزمینی افت کند، وزن لایه های بالایی به لایه های زیرین باعث فرونشست زمین میشود که البته سرعت و میزان فرونشست بستگی به میزان افت سطح آب زیرزمینی و جنس و لایه بندی خاک منطقه دارد.

یکی از عواملی که بشدت روی میزان نفوذ اثر میگذارد، شیب زمین است، یعنی مناطقی که روی شیب واقع شده اند، میزان نفوذ آب کمتر و میزان رواناب تولیدی بیشتر دارند و برعکس این موضوع هم صادق است. باید توجه داشت احیای آبخوان ها کاری بسیار زمانبر و پرهزینه است. چون دلیل افت سطح آب زیرزمینی در کشور ما اغلب، به دلیل افزایش برداشت برای مصارف کشاورزی است. یعنی وزارت نیرو به عده ای از کشاورزان مجوز برداشت از سفره را داده است و برای آنها حق ایجاد کرده (البته تعداد زیادی هم بدون مجوز از آب زیرزمینی برداشت میکنند)، و میزان این برداشت، بیشتر از میزان تغذیه سفره آب زیرزمینی شده و حالا سطح آب سفره افت کرده است. اگر بخواهند میزان برداشت را کاهش بدهند باید چاههای غیرمجاز بسته شود و حتی تعدادی از مجوزها باطل شود که این تبعات اجتماعی و امنیتی خواهد داشت.

راه دوم این است که از رواناب ها برای تغذیه سفره استفاده شود و یا اینکه رواناب ها ذخیره و به کشاورزان اختصاص پیدا کند و در عوض برداشت آنها را از سفره کاهش بدهند. روش دیگر هم این است که با اختصاص وام به کشاورزان، روش آبیاری را مدرن کنند و در عوض میزان برداشت آنها از سفره را کاهش بدهند که همه این موارد زمانبر و هزینه بر است.

برای تغذیه بهتر آبخوان ها یکی از روش ها این است که مردم را ملزم می کنند برای هر خانه یک چاه جذبی حفر کنند و آب ناودان ها را به داخل چاهها هدایت کنند و اخذ پایان کار ساختمان را منوط به اینکار کنند، در برخی شهرها هنوز می بینیم هر ساختمان آب باران را در مخزنی ذخیره و برای مصارف شرب استفاده می کنند. ولی نکته ای که وجود دارد این است که هر کدام از این روش ها برای شرایط خاصی کارایی دارند و اجرای برخی از آنهها حتی ممکن است در برخی مناطق مشکل ساز شود.

در جهان عموما شهرداری ها متولی جمع آوری رواناب هستند ولی متولی تخصیص آب ذخیره شده وزارت نیرو است.

تصور می کنم روش انحراف آب باران به داخل چاه ممکن است در برخی مناطق تهران مشکل ساز شود، چون ممکن است این آب نفوذ به داخل تاسیسات زیرزمینی مانند مترو کند ولی البته در مناطق جنوب شهر شاید این روش کارایی داشته باشد. به نظر می رسد روش مناسب و عملی برای تهران، ارزیابی سیستم جمع آوری روان آبهای فعلی و رفع نواقص آن است، به نحوی که آب باران در مخازنی ذخیره (مثل پارکها) و برای مصارف فضای سبز استفاده شود.

نکته ای که در مورد رواناب های تهران وجود دارد این است که این رواناب ها تا از شمال شهر به جنوب شهر برسند آلودگی های زیادی به آن اضافه میشود و حتی ممکن است برای آبیاری درختان مثمر هم مضر باشند، پس بهتر است این آب به جای اینکه به طور کامل به جنوب شهر منتقل شود در بین راه در مخازنی ذخیره و استفاده شود.

*متخصص هیدرولوژی، عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد و پژوهشگر انتقال آب

47231

قیمت بک لینک و رپورتاژ
نظرات خوانندگان نظر شما در مورد این مطلب؟
اولین فردی باشید که در مورد این مطلب نظر می دهید
ارسال نظر
پیشخوان