نصیحت‌های امام صادق(ع)

نصایحى از حضرت امام صادق علیه السلام

در روایت، امام به حق ناطق، سر حلقه اهل عرفان و امید هر عاشق حضرت جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام چه عاشقانه و عارفانه و چه دلسوزانه تمام بندگان خدا را به امورى عالى و مسائلى متعالى نصیحت و سفارش مى نماید:

استقامت

در راه خدا از هر نوع حال و فعل شیطانى بپرهیز و بیا و به خاطر خیر دنیا و آخرتت، در راه حضرت او براى انجام هر عمل خیر و مثبتى پایدارى کن و استقامت به خرج بده و انحراف از حدود الهى را واقعاً براى خود جایز مشمار، تا به توفیق حضرت رب العزه از تکلف و تصنع در عبادت و عمل خیر آزاد گردى و محبت و عشق حضرت او در دلت خانه بگیرد که اگر عشق بر کرسى دل نشیند، به خاطر میل سختى که به ملاقات با معشوق دارد و به علت رابطه اى که هم چون رابطه شعاع آفتاب با آفتاب بین عاشق و معشوق است، تو را به مقام قرب وصال حضرت دوست مى رساند، آنجا که جز او چیزى نبینى و غیر او چیزى نخواهى.

پرهیز از غذاى زیاد

به بیش از اندازه حاجت، خود را مشغول به خوردن، آن هم غذاهاى رنگارنگ و چرب و شیرین مکن، این نوعى خوردنى که مورّث انواع امراض و باعث تردد زیاد به محل قضاى حاجت است، مگر بدن چه اندازه نیاز به مواد مادى دنیا دارد!!

پرهیز از لباس رنگارنگ

فریفته لباسى مشو که آخرش کهنه شدن و بى قواره شدن به بدن است. جسم را آن ارزش نیست که وقت گران را خرج فراهم آوردن لباس رنگارنگ و گران قیمت کنى، لباس را ساده و کم خرج بگیر به اندازه اى که تو را از سرما و گرما محفوظ بدارد و آبرویت را در برابر برادران حفظ کند.

مسکن لازم

خانه و مسکن را به اندازه لازم براى خود و عیالاتت فراهم کن که عاقبت تمام این خانه ها خرابى است و چیزى که پایانش خرابى است ارزش آن را ندارد که قسمت عمده اى از عمرت را بر آن ضایع کنى.

فریفتگى مال

فریفته مال مشو، مجذوب درهم و دینار دنیا مگرد، به اندازه لازم دنبال مال باشد که سودت از مال همان مقدار خوراک و مسکن و پوشاک است و اضافه آن اگر به وسیله خودت با خدا معامله نشود به ارث مى ماند و به اکثر ورّاث اطمینانى نیست که با مال بر جاى مانده چه کنند؟

اگر مال را صرف طاعت کنند، در قیامت براى تو مورّث حسرت است که با مال دیگران ثواب اخروى بردند و تو بى بهره ماندى، اگر صرف معصیت کنند تو را به عنوان شریک گناه به محاکمه مى کشند!!

دوستى هاى ناپایدار

به دوستى ها و رفاقت هاى ناپایدار مخصوصاً دوستانى که مگسانند گرد شیرینى مغرور مباش که عاقبت این روابط فراق و جدایى است و به عزت پوچ و توخالى که سرابى بیش نیست گول مخور که عاقبتش ذلت است و به وقارى که آخرش جفا و حیاتى که آخرش حسرت است مغبون مشو.

مؤمن، دل به آنچه فانى است نمى بندد و عشق به مصرف آنچه زوال پذیر است نمى رساند. مؤمن، عمر را در راهى خرج مى کند که در آن راه کسب خیر دنیا و آخرت کند و از آن راه به رضایت و خشنودى حق برسد.

مؤمن، فریب نمى خورد، مغرور نمى گردد، به ذلت و هوان و خوارى نمى رسد به حسرت و ندامت و پشیمانى دچار نمى گردد. مؤمن با هر چه در ارتباط شود آن را وسیله اى براى رسیدن به حق قرار مى دهد.

مؤمن، دنیا را مزرعه آخرت دانسته و هستى خود را در راه عشق به حضرت حق خرج کرده و نثار مى کند.

اى مهربان خداى عزیز! اى رفیق دنیا و آخرت من! اى محبوب و معشوق دل، نسبت به تمام امور الهیه دلم را غرق شوق و نشاط و عشق و محبت کن و توفیقم رفیق راه فرما تا بقیه عمرم را در راه عشق تو صرف کنم و حالى به من مرحمت فرما که جز تو نخواهم و جز تو ندانم و جز تو نبینم و جز تو نخوانم، من باتمام وجود، در عین این که سراپا آلوده به جرم و گناه و تنبلى و کسالت و تکلف و معصیتم، به تو که منبع لطف و کرم و مبدأ جود و فیضى، امید دارم و هرگز با داشتن چون تو مولایى کریم و مهربان، امیدم ناامید نمى گردد.

پنجاه صفت مؤمن

قرآن و روایات این چنین اوصاف مردان راه عشق را بیان مى کند:

1- در اداى نماز سخت اهتمام داشته و داراى قلبى خاشع به وقت نمازند.

2- به اداى زکات شوق وافر دارند.

3- از شهوت رانى غلط و گناهان مربوط به غریزه احتراز جسته و در عوض به سنت ازدواج اهمیت مى دهند.

4- متعهد به قول و وفا کننده به عهد و پیمانند.

5- حافظ و راعى امانتند.

6- آنچه براى خود در راه صلاح و سداد و حق و حقیقت دوست دارد، براى دیگران هم به همان صورت دوست دارد و هر چه را براى خود نمى خواهد براى دیگران هم نمى پسندد.

7- برادران دینى خود را دوست دارد و خیرخواه همه برادران و خواهران مؤمن است.

8- اصرار به امر به معروف و نهى از منکر دارد.

9- در اطاعت از امر حق و خوددارى از نواهى بى نظیر است.

10- علاقه عجیبى به انجام هر کار خیرى دارد.

11- موجودى است منبع خیر و پاک از شر، خیرى از او فوت نمى شود و شرى از او به کسى نمى رسد.

12- کار خیر دیگران را زیاد دیده و همه جا تعریف مى کند و کار خیر خود را کم و اندک و ناچیز مى بیند و به زبان نمى آورد.

13- همیشه در پى علم و دانش است و از تعلیم و تعلم و اندوختن و یاددادن ملول نمى گردد.

14- از تحمل زحمت و رنج و مشقت و ذلت در راه دین باک ندارد.

15- نصیبش از دنیا فقط از حلال است و از هر حرامى فرارى و گریزان است.

16- خود را از هیچ کس بهتر و بالاتر نمى داند.

17- قلبش به نور ایمان و عقاید حقه و عشق و محبت حق، منور است.

18- عارف و آگاه و بیناى به اوضاع زمان است.

19- در هوش و فراست کم نظیر است.

20- پاک و پاکیزه و تمیز و نظیف است.

21- همواره به یاد حق و براى حق و در راه حق است.

22- در بلا و مصیبت صابر و در خوشى و لذت شاکر است.

23- به هیچ کس حتى به دشمنانش ظلم نمى کند.

24- براى خدمت به مسلمانان و مردم خود را به تعب و رنج مى اندازد.

25- دوستش دانش و مشى او دانش اندوزى است.

26- وزیرش حلم، امیرش عقل، برادرش رفق و پدرش نیکى است.

27- بر روزى مقدر که به وسیله کوشش و زحمت خودش به دست مى آورد قانع و بر اضافه مال دنیا حریص نیست.

28- خوش رو، گشاده چهره و شیرین است.

29- صابر و ثابت قدم در امور دین و کار خیر است.

30- گریزان از هوا و هوس و خواهش هاى غلط نفسانى و شیطانى است.

31- از هرچه که لغو و بى معناست، محترز و روى گردان است.

32- اول فکر مى کند بعد مى گوید، یعنى زبانش پشت قلب اوست.

33- غضبش براى حق و نسبت به امور دنیا عصبانى نمى گردد.

34- در دنیا غریب است، یعنى کم نظیر و بى همراه و از این غربت و از این که هم دل و هم زبانش کم است شاکى نیست.

35- به تمام امور با کمک نور خدا مى نگرد، یعنى داراى ایمانى قوى و قلبى منور به نور عشق و معرفت است.

36- در امر دین چون کوه پایدار و هیچ حادثه اى قدرت بیرون آوردن وى را از فضاى ملکوتى دین ندارد.

37- به اقبال دنیا مغرور نشود و از ادبار دنیا محزون نمى گردد.

38- به عواقب همه امور فکر کرده و به این خاطر در عاقبت کار از حسرت و ندامت و پشیمانى در امان است.

39- از هر امرى درس و عبرت مى گیرد.

40- دلش از یاد خدا روشن و از مقام حضرت رب خائف است.

41- حقوق دیگران را در تمام امور حفظ کرده و از غیبت کردن سخت پرهیز دارد.

42- در هیچ یک از امور دینى اعم از واجبات بدنى و مالى و اجتماعى، خود را آلوده به ریا نکرده و از اخلاص خالى نمى کند.

43- در معاملات مادى جانب احکام فقهى را رعایت کرده و مطلقاً بنده خداست.

44- عمرش را غنیمت شمرده و از بیهوده تلف کردن مى پرهیزد.

45- از تهمت به مردم خوددارى مى کند.

46- به خدا و رسول و قیامت ایمان یقینى داشته و شک و تردید و وسوسه در خانه قلبش راه ندارد.

47- خود و عائله اش در خور شأنش از نصیب دنیایى بهره مند است، در حالى که دنیا را مقدمه آخرت قرار مى دهد و محرومیت خویش و عائله اش را از مباحات هم چون بعضى از جوکیان و صوفیان نمى پسندند.

48- عاشق پیامبر و امیرالمؤمنین و یازده امام و مؤمن حقیقى به ولایت حق و پیامبر وائمه علیهم السلام و فقیه جامع الشرائط است.

49- به تعمیر مساجد و بناهاى مذهبى اهتمام شدید دارد.

50- مجاهد در راه حق و عاشق شهادت و مراعات کننده حقوق اقوام واصدقا واقرباست «1».

آرى، صدور این پنجاه برنامه از مؤمن دلیل بر این است که مؤمن در فضاى شوق و محبت و علاقه و نشاط، دست به هر عمل خیرى مى زند و محال است در چهار چوب تصنع و تکلف، این همه خیر از انسان مؤمن به منصه بروز و ظهور برسد!!

عارف عاشق حکیم صفاى اصفهانى مى گوید:

---------------------------------------------------------

(1)- ایمان و وجدان: 81.

برگرفته از کتاب عرفان اسلامى نوشته استاد حسین انصاریان