این روزها بحث کسب وکارهایی که پس از شیوع کرونا متحمل خسارت‌هایی شده و بعضا دچار توقف گشته‌اند، بحثی برجسته است که به کرات شنیده می‌شود؛ در مورد فضای هنری و به ویژه سینما در این باره مکرر صحبت شده و گلایه‌های سینماگران منتقل شده است. تئاتر اما در این میان یکی از عرصه‌هایی است که کمتر راجع به آن صحبت شده و می‌شود.
به دلیل شرایط خاص اجرا در تئاتر و محدودیت‌هایی که این هنر نمایشی در مقایسه با سینما دارد، به رغم بازگشایی سالن‌های تئاتر هنوز مشکلاتی وجود دارد که شاید نیاز به توجه بیشتری به این عرصه هنری را می‌طلبد. این موضوع، در کنار چشم‌انداز آتی سینما از جمله موضوعاتی است که این روزها ذهن صاحبنظران حوز فرهنگ و هنر را به خود مشغول داشته است.
ایوب آقاخانی کاگردان تئاتر در تشریح مشکلات تئاتر پس از شیوع کرونا به خبرنگار ایرنا گفت: اتفاقی که این روزها برای تئاتر افتاده است، فرقی با تعطیلی ندارد؛ چراکه هرچقدر هم محیط را ضدعفونی کنیم (وکارهایی از این دست) اقتصاد تئاتر با 30 اجرا و امکان پذیرش سی، چهل و حتی تا پنجاه درصد ظرفیت سالن، پیش از شروع، شکست خورده است .
آقاخانی در تشریح راه‌حلی برای بهبود شرایط تئاتر در کشور، گفت: نیاز به گشایشی در دولت داریم و آن این است که یارانه تولید تئاتر احیا شود؛ تا دهه 80 برای تولید تئاتر، سوبسید داشتیم. به عنوان مثال من به عنوان یک کارگردان تئاتر، برآورد تولید خود را در اختیار دولت و متولی مربوطه، یعنی مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار می دادم و آنها در شورای ساخت متشکل از جمعی از متخصصان، با رقمی پایین‌تر از پیشنهادی من، موافقت می‌کردند و مبلغی را به عنوان سوبسید هزینه تولید من تایید می‌کردند.
وی ادامه داد: بر این اساس من تولیدگر هم می رفتم و به تناسب سوبسید دولت، تولید خودم را با بودجه‌ام تنظیم کرده و آن را به شکلی کاملا فرهنگی و بدون دغدغه اقتصادی انجام می دادم.
اگر این موضوع بازگردد، تئاتر هم زنده می‌ماند و این مستلزم تخصیص بودجه برای تولید تئاتر است. البته این بودجه نه برای مرکز هنرهای نمایشی و نه برای رویدادهای کلان مانند جشنواره‌ها، حمایت از شهرستان‌ها و ... است و مشخصا این مبلغ به عنوان کمک برای تولید تئاتر یعنی هر اثری که روی صحنه می‌رود، از سوی دولت پرداخت می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که تئاتر بیش و کم با تنی رنجور، خودش را به ساحل نجات برساند.
جزئی‌نگری در هنر، ارمغان دوران کرونا
این نمایشنامه‌نویس در ادامه و در اشاره به قابلیت کرونا به عنوان محوری برای تولیدات نمایشی، تصریح کرد: سوژه کرونا آمادۀ این است که عده‌ای از آن سوژه نخ‌نما و بی‌بنیه ای بسازند؛ مانند سیاست‌زدگی فیلم‌ها در دهه 70 چنانچه در این دهه هر فیلمی که داشتیم (حتی از آدم‌هایی که هیچ دغدغه سیاسی‌ای در ذهن نداشتند) یک کنایه سیاسی وسطش وجود داشت؛ و این موضوع لوث شده بود.
آقاخانی ادامه داد: کرونا هم چیزی شبیه به این است و چون فراگیر است، برخی تصور می کنند که موضوع روز است و پرداختن به آن می تواند متضمن کیفیت متعهد اثر باشد که این اشتباه است و اتفاقا باید به چنین موضوعاتی کم شمار اما دقیق توجه کنیم. این که همه بخواهند در این باره فیلم بسازند به اندازه سیاست‌زدگی دهه 70 مستعد لوث و مبتذل‌شدن است. بنابراین سازمان سینمایی باید در این مورد به جد مراقبت کند که موضوعی مهم به دلیل زیاد حرف زدن درباره‌اش به امری ساده بدل نشود. نباید به شکلی ساده به موضوعی که توانسته است معادلات جهانی را بهم بزند، نگاه شود. چون هیچ چیز به اندازه این ویروس نمی توانست تعاریف جهانی از همه چیز را تغییر دهد. این کار باید به اهلش سپرده شود. لازمه این موضوع این است که فیلمنامه‌ها و نمایش‌نامه‌ها درست خوانده شود.
تنها معیاری که می‌تواند منجر به یک تصمیم درست و اصولی گردد، بی‌شک فیلمنامه و نمایش‌نامه است؛ باید در حوزه فیلمنامه و نمایش‌نامه (و نه افراد) نظارتی جدی‌تر صورت گیرد، آن هم نه برای محدودکردن بلکه برای این که مضمون مهم، در دست افراد ناتوان نیفتد. هر بحث مهمی در دست افراد ناتوان، به بحث نازلی بدل می‌شود که از اهمیت موضوع می کاهد و وسواس جامعه را کاهش می‌دهد؛ در حالی که هدف متعهد سینما در تولید محتوا، ایجاد وسواس است و نه کم شدن اهمیت و لوث شدن آن موضوع.
وی در اشاره به تاثیر کرونا در تجربۀ زیسته در حوزۀ هنر، یادآور شد: به عنوان یک هنرمند و یک آفرینشگر قطعا بعد از تجربه کرونا، آدم سابق نیستم و بعد از کرونا کارهایم تفاوت خواهد کرد؛ نه در تعریف ژانر و ماهیت علمی که در تجربه قشایی و غنایی یک امر مهم در فرایند زندگی از من آدم مهمی را می سازد. اینجاست که من می‌توانم عاشقانه به مفهوم در آغوش کشیدن دوستی که پس از سال‌ها در خیابان ببینمش، بیاندیشم.
مجموعه آثار مکتوبم (38 عنوان کتاب چاپ شده) را اگر صرفا با فاکتور قبل از پدرشدن و پس از پدرشدن بررسی کنید، رنگ مایه‌های این تغییر مشخص است و چنین تاثیراتی آنقدر شهودی و ناآگاه به تاروپود اثر راه پیدا می‌کند که اساسا لازم نیست بنیشیند و برای آن برنامه ریزی کنید؛ این که امروز در آغوش کشیدن یک دوست برایم حسرت شده و یا نشستن با فراغ بال در یک کافه و غذایی را خوردن و با دوستان گپ زدن برایم تجربه‌ای سترگ شده است، قطعا باعث این وسواس و تفاوت نگاه در کارم خواهد شد و اگر تحت تاثیر جامعه و محصول زیستی اجتماع خود هستم، باید این گونه باشم. تجربه زندگی پس از کرونا قطعا می‌تواند نوعی از جزئی‌نگری را در آثار اصیل هنری ایجاد کند که این تغییر در نگاه هنرمند به زندگی است.
مشکل سینمای ایران کرونا نیست
ایوب آقاخانی در توضیح وضعیت و چشم انداز سینمای ایران در دوران پس از کرونا، گفت: سینمای ایران پیش از این هم مشکلات زیادی داشت و در این مشکلات حل نشده، به بحران کرونا رسید؛ بر این اساس یک مطالعه ساده و یک تحلیل ریاضی مقدماتی اثبات می کند که به صورت بدیهی و قطعی مشکلات ما بیشتر خواهد شد و قطعا آسیب‌هایی هم به سینما بیش از گذشته وارد خواهد شد؛ اما در مقایسه با سایر هنرهای نمایش‌گرانه، سینما و تلویزیون می‌توانند قامت راست‌تری پس از کرونا داشته باشد و تردیدی در این موضوع نیست. همین امکان سادۀ ارائه آنلاین محصولات سینما به مخاطبان، نشان از ظرفیت‌ها و امکانات این حوزۀ هنری دارد.
وی افزود: البته در راستای بررسی نظر مخالفانی که منتقد اکران آنلاین هستند و هنوز قائل به این مسئله‌اند که سینما روی پرده، مختصات واقعی خود را آسان‌تر و دقیق‌تر پیدا می‌کند، اگرچه بدیهی است که این افراد یا تماشاگران در مقایسه با سایرین متخصص‌تر هستند و نگاهی تخصصی‌تر به موضوع دارند اما اعتقاد دارم برای مخالفت با این دسته از نظرت که از این زاویه ماجرا را می‌بینند، باید گفت که اساسا سینمای ایران به جز به موارد اندک و انگشت شمار هرگز به قواره‌ای نرسید که دیدن روی پردۀ فیلم با دیدن آن در قاب تلویزیون، تفاوت فاحشی داشته باشد.
این بدان معنا است که نگاه تخصصی‌تری که ما را در غرب داریم که فیلمی که روی پرده است،بر قاب تلویزیون درست شناسایی نشده یا دقیق دیده نمی‌شود، شامل سینمای ایران نمی‌شود.
دبیر شورای انتخاب آثار مجموعه تئاترشهر ادامه داد: مگر هر دو یا سه سال، یکبار که شاید، یکی، دو عنوان این گونه داشته باشیم که در این صورت اتفاق بزرگی افتاده است؛ وگرنه نمایش فیلم در تلویزیون با قاب عریض سینما، تفاوتی ندارند؛ بنابراین مطرح کردن این موضوع یک غرزدن مشفقانۀ حرفه‌ای و تخصصی است که از نظر روح این حرف با آن موافقم اما از نظر انطباق این حرف با مختصات سینمای ایران، اعتقاد دارم که سینمای ایران آسیبی نمی بینید و اتفاقا امیدوارم سینمای ایران و شبکه خانگی استقلال خودش را نسبت به تلویزیون حفظ کند که در این صورت این‌ها برندگان اصلی در اثنای آسیب خوردن بدنه هنر، در پاندمی کرونا محسوب می‌شوند.
وی افزود: آنچه در این میان اتفاقا و حقیقتا بیشتر آسیب می‌بیند، تئاتر است و نه سینما و سینما می‌تواند با همین شمایل جدید و به ضرورت شرایط تازه، به بقای خودش ادامه دهد.
ما اکران آنلاین را امتحان کردیم و کم و بیش جواب داد؛ فیلم‌هایی که در اکران آنلاین شکست می‌خورند، فیلم‌هایی هستند که در سالن سینما هم شکست می‌خورند؛ بنابراین مسئلۀ سینمای امروز خیلی وابسته به کرونا و مشکلات آن نیست؛ اما تئاتر این گونه نیست و برای این که بتواند از این بحران سر سلامت بیرون بیاورد، نیاز به یک همفکری کلان در حوزه سیاست‌گذاری دارد.