گفتگو: رضا حسینمرد ی
تحریریه زندگی آنلاین : دکتر حسن مظفری خسروی، متولد شهرستان تفت در استان یزد است. وی دوران تحصیلات ابتدایی را در یکی از روستاهای شهرستان تفت گذراند و مقاطع راهنمایی و دبیرستان را نیز در مرکز استان به پایان رساند؛ در نهایت سال 62/1361 موفق به اخذ مدرک دیپلم متوسطه شد. با شرکت در کنکور سراسری پس از پذیرش در مقطع کاردانی پرستاری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در ادامه تحصیلات خود، مقطع کارشناسی پرستاری را در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران گذراند. وی برای ادامه تحصیلات خود به رشته تغذیه گرایش پیدا کرد و پس از قبولی در مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم تعذیه، سال 1369 موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد علوم تغذیه از دانشگاه علوم پزشکی شیراز شد.
وی در سال 1375 پس از موفقیت در کنکور دکترای تخصصی تغذیه با کسب رتبه اول در دانشگاه علوم پزشکی تهران این مقطع را گذراند. سال 1380 فارغ‌التحصیل شد و از همان سال به عنوان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد مشغول فعالیت شد. ایشان سال‌هاست که به عنوان عضو هیات علمی در دانشگاه فعالیت دارد و هم اکنون مدیر گروه تغذیه و همزمان مسئول دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد است.
بیشتربخوانید:
درمان و کنترل دیابت چگونه مؤثر و موفق خواهد بود؟
افرادی که دیابت دارند باید به طور اختصاصی و فردی با مراجعه به پزشکان مربوطه در کنترل بیماری خود تلاش کنند. درمان دیابت به صورت گروهی و متشکل از متخصصان و دانش‌آموختگان رشته‌های مختلف از جمله داخلی، غدد، تغذیه، پرستاری و... است تا با همگرایی این افراد اثربخشی بیشتری برای درمان و کنترل دیابت داشته باشند. بررسی‌های مستمر و مکرر و اصلاح رفتارها و مراقبت‌های مختلف می‌تواند به نتایج شگرفی منجر شود. خانواده‌هایی که سابقه فامیلی دارند باید دقت بیشتری داشته باشند. اولین نکته مورد توجه در میان انجمن‌های فعال در زمینه کنترل و درمان دیابت که بطور مؤکد تذکر داده می‌شود این است که باید افراد وزن خود را کنترل و از تناسب اندام مراقبت کنند. این نکته، یعنی رسیدن به وزن ایده‌آل و حفظ تناسب اندام هم در درمان بیماران و هم افرادی که زمینه ابتلا دارند مهم است. ما همیشه برپایش و کنترل اضافه وزن و چاقی تاکید داریم؛ این موضوع در کنترل بیماری خیلی مهم است.
طبق آمار بالغ بر 90 درصد بیماران دیابتی به دیابت نوع دو مبتلا هستند و بیش از 85 درصد بیماران دیابتی اضافه وزن و چاقی دارند! چاقی با زندگی ماشینی، کم تحرکی و تغذیه نا درست ارتباط نزدیک دارد. باید برای فعالیت‌های بدنی و ورزش همگانی در جامعه تاکید شود، چون این موضوع مهم و حیاتی محسوب می‌شود.
به اعتقاد اینجانب به نظر می‌رسد که دیابت با سرعت فزاینده و پیشروی که برای آسیب به اندام‌های مختلف بدن طی سالیان اخیر دارد و به چشم، کلیه، اعصاب و عروق و ... صدمه وارد می‌کند، یک مأمور برای انقراض بشر است.
از نظر آموزه‌های تغذیه‌ای و انرژی ورودی بدن، باید رژیم غذایی مردم به طور جدی اصلاح شود. متاسفانه مصرف غذاهای مفید و سودمند در جامعه کاهش یافته و انگیزه تغذیه‌ای نسل امروزی و جوانان به ویژه به سمت غذاهایی رفته که سازنده و سلامت محور نیست! امروزه فرزندان ما به مصرف غذاهای نوظهور که فرهنگ غرب آن را پس‌زده (انواع فست‌فودها و غذاهای چرب) گرایش دارند و متاسفانه به مواد غذایی سودمند رغبتی نشان نمی‌دهند. تبلیغات این گونه مواد غذایی و به خصوص غذاهایی که در صنعت تولید می‌شود، مانند انواع کنسرو و ... به طرز عجیبی بر ذهن و ذائقه مردم گسترده و اثرگذار است که توصیه‌های متخصصان و پزشکان در مقابل این گونه تبلیغات به گوشه‌ای رانده می‌شود.
باید تبلیغات به خصوص در فضای مجازی نظارت دقیق و ساماندهی شود. گاهی این گونه تبلیغات که اغلب در فضای مجازی به چشم می‌خورد و به سرعت در این فضا منتشر می‌شود به همان اندازه نیز سریع اثرگذار است. متاسفانه در حال تغییر فرهنگ تغذیه‌ای هستیم و ما نمی‌دانیم متولی این اقدام کیست؟! انسان‌ها طوری اقدام و عمل می‌کنند که طرز تفکر آنان اینگونه حکم می‌کند؛ وقتی یک تبلیغ بر دیدگاه و طرز تفکر افراد اثر بگذارد بی‌شک فرهنگ را نیز تغییر می‌دهد. ذهن انسان تابع آموزه‌ها و هر آنچه در معرض آن قرار می‌گیرد است.
امروزه حتی برخی در مقابل واکسیناسیون که اقدامی مؤثر و ثابت شده است جبهه می‌گیرند. شاید به خاطر داشته باشید که چندی پیش در مورد مصرف نمک ید دار که سال‌ها است اثرات مفید آن بر تیروئید ثابت شده است، متاسفانه برخی جوسازی‌ها در فضای مجازی موجب ابهام و دغدغه مردم شد. باید آموزه‌های صحیح را احصا کنیم و در مسیر خود قرار دهیم تا فرهنگ تغذیه را اصلاح و ساماندهی کرده باشیم.
برای افرادی که دیابت دارند، مطالب تغذیه‌ای فراوانی داریم. به عنوان مثال باید این بیماران از منابع غذایی حاوی فیبر بیشتر استفاده کنند، مثلاً نان مصرفی آنان باید حاوی سبوس فراوان باشد. نان سنگک مفید است و نان‌های فانتزی اصلاً مناسب نیست. اگرچه نان سنگک‌های امروزی با آنچه در سال‌های دور مصرف می‌شد از نظر میزان حجم فیبر (سبوس) کمبودهایی دارد!
اصلاح نحوه مصرف نیز خیلی مهم و ایجاد همگرایی میان ارگان‌های مسئول خیلی مهم‌تر است. با همکاری بیشتر و فرهنگ‌سازی می‌توان سرعت رشد بیماری‌ها را کاهش داد.
بیشتربخوانید:
آیا به اعتقاد شما تغذیه در مشکلاتی مانند ناباروری نیز تأثیر دارد؟
کمتر بیماری را سراغ داریم که با تغذیه ارتباطی نداشته باشد. مدارک و شواهد در برخی موارد مستند‌تر است، چون کار بیشتری از نظر علمی روی آن انجام شده است و به نوعی در دستور‌العمل‌های بالینی بیماران نیز استفاده می‌شود.
در موضوع ناباروری بسیاری از اینگونه بیماران به متخصص تغذیه ارجاع می‌شوند. نکته جالب اینکه در اکثریت موارد اغلب این افراد دچار ناباروری، چاق هستند یا اضافه وزن دارند. نکته دیگر اینکه عارضه سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که در جامعه ما گسترش پیدا کرده است در افراد چاق و یا دارای اضافه وزن، بیشتر شیوع دارد و مقاومت انسولین ایجاد می‌کند؛ درمان انتخابی این افراد اصلاح تغذیه و تناسب وزن است.
از سوی دیگر برخی مواد غذایی حاوی ویتامین‌ها روی تخمک‌گذاری و قدرت باروری افراد اثر می‌گذارد. شواهد فراوانی در خصوص اثر ویتامین‌های مختلف بر کیفیت باروری وجود دارد. اینکه وقتی یک فرد بارور شد برای بهبود شرایط رشد جنین و حفظ سلامت خود نیاز به مراقبت‌های تغذیه‌ای دارد نکته ثابت شده و اثرگذاری است. مادران باردار باید به میزان کافی و به اندازه مورد نیاز مواد غذایی مصرف کنند تا علاوه بر حفظ تناسب، منجر به اضافه وزن بی‌مورد در دوران بارداری نگردند؛ این نکته بسیار مهم است که به دلیل کمبود کلسیم، آهن و انواع ویتامین‌ها و ... در بارداری و تولد نوزاد سالم با مشکل روبرو نشوند.
طی سه ماه ابتدایی بارداری که جنین در مراحل ارگانوژنز و شکل‌گیری بافت و اعضای مختلف بدن است، باید یکسری نکات تغذیه‌ای را مورد توجه قرار دهند. از سوی دیگر برخی مواد غذایی را نباید بیش از حد لازم مصرف کرد.
در گذشته تاکید می‌شد که مادر باردار باید از ویتامین A به میزان فراوان مصرف کند، ولی بعدها ثابت شد که مصرف بیش از اندازه مواد غذایی حاوی این ویتامین می‌تواند موجب بروز ناهنجاری در جنین شود. از سوی دیگر اگر مادر باردار حین بارداری برخی کمبودهای غذایی را تجربه کند، احتمال دارد زندگی داخل رحمی جنین خاتمه یابد؛ منجر به مرده‌زایی و یا کمبود وزن جنین هنگام تولد شود. همه این موارد مثالی از این است که تغذیه دردوران پیش، حین و پس از بارداری تا چه حد اهمیت دارد. مبحث تغذیه دوران ویژه بر همین موضوعات تاکید دارد.
اگر فردی قصد بارداری داشته باشد باید پیش از این اقدام فهرستی از آزمایش‌های مهم و ضروری برای وی انجام شود به عنوان مثال اسید فولیک برای تکامل جنینی و به خصوص تکامل کانال نخاعی در ماه‌های ابتدایی بارداری بسیار مهم و حیاتی است؛ اگر کمبود این ماده در هنگام باروری بر طرف نشود متاسفانه به تولد نوزاد دارای ناهنجاری و معلولیت منجر خواهد شد.
تغذیه علم خیلی قدیمی نیست، بلکه شاید حدود پنجاه سال است که به نوعی سر برآورده و به طور مستقل دیده می‌شود. خوشبختانه به دلیل رشد فزاینده علم در سال‌های اخیر شاهد گسترش پژوهش‌ها در عرصه تغذیه و شاهد توسعه همه جانبه این دانش هستیم.
تغذیه با اختلالات خلقی چه ارتباطی دارد؟
در کتاب‌های آموزشی پیرامون موضوع تغذیه و اختلالات عصبی و خلقی مباحث مختلفی مطرح شده است. یکی از رفتارهای تغذیه‌ای که در سال‌های اخیر مورد توجه ویژه قرار گرفته، رژیم گیاهخواری است. برخی افراد از این رفتار خیلی استقبال می‌کنند و حتی برخی افراد رژیم گیاهخواری مطلق دارند. اگر چه متخصصان تغذیه بر مصرف سبزی‌ها و میوه‌ها (گیاهخواری) تاکید دارند، ولی ما هیچ‌گاه بر رژیم «گیاهخواری مطلق» تاکید نداریم و با آن مخالف هستیم. ممکن است که رژیم گیاهخواری در کوتاه مدت اثرات چشمگیری داشته باشد، ولی در دراز مدت پیامدهای ناگوار آن ایجاد خواهد شد.
مصرف ویتامین B12 برای بدن انسان خیلی مهم است، به گونه‌ای که کمبود آن علاوه بر ایجاد کم‌خونی شدید می‌تواند در روند تقسیمات سلولی و ماده وراثتی سلول‌ها اختلال ایجاد کند. کمبود این ویتامین بر سلامت ذهن و فکر انسان اثرگذار است. برخی افراد سال‌ها رژیم گیاهخواری مطلق دارند، ولی پس از مدتی متوجه می‌شوند که حافظه آنان را یاری نمی‌کند! در بروز بیماری‌های دژنراتیو و تحلیل برنده سیستم اعصاب مرکزی مانند آلزایمر، کمبود این ویتامین تاثیرگذار است. اختلال در تکثیر نرون‌ها (سلول‌های عصبی) به واسطه کمبود برخی ویتامین‌ها و ریز مغذی‌ها می‌تواند به اختلالات مغزی و خلقی منجر گردد.
کمبود ویتامین C نیز تهدیدی برای سلامت است. در پی مطالعه بر روی افرادی که ویتامین C را از زندگی خود حذف کرده‌اند مشاهده شد که این افراد پس از مدتی دچار مشکلات روحی و روانی، رفتارهای هیستریک، بیمار انگاری و افسردگی شدند.
مکانیسم و فرضیه بروز بیماری‌های سیستم اعصاب مرکزی فرضیه‌های بیو شیمیایی است؛ یعنی باید یک ماده نوروترانسمیتر (ناقل عصبی)، یا انواعی از نوروترانسمیترها در سیستم اعصاب مرکزی بدن ما تولید و ترشح شود که رفتارهایی را در بدن ما شکل دهد. امروزه برخی مواد مغذی و ویتامین‌ها در آزاد شدن این نوروترانسمیترها کمک می‌کنند که از آن جمله ویتامین B12، ویتامین C و اسیدفولیک است.
اختلالات خوردن نیز بخشی از بیماری‌ها در این راستا است که باید با تغذیه صحیح و توصیه‌های لازم کنترل شده و تحت درمان قرار گیرد. حتی امروزه مشخص شده کمبود برخی از مواد مغذی دیگر روی فعالیت‌های شناختی نیز اثر دارد؛ به عنوان مثال کمبودید باعث کاهش ظرفیت‌های فکری و کاهش توان یادگیری می‌شود. کمبود آهن نیز ظرفیت‌های فکری فرد را کاهش می‌دهد.
بر اساس مطالعه‌ای که چندی پیش برای بررسی کمبود عنصرید در استان یزد و در مدارس انجام شده است، مشخص شد: افرادی که افت تحصیلی داشته یا از نظر تحصیلی ضعف داشتند، سایز تیروئید بزرگ‌تری دارند و به بیماری گواتر (بزرگی غده تیروئید بر اثر کمبودید) مبتلا شده‌اند؛ این مشکل در افراد دچار کمبودید حدود 40 درصد، بیشتر از سایردانش‌آموزان است. سابقه مردودی، تجدیدی و نمره پایین در افراد با کمبودید، بیشتر از سایر دانش‌آموزان بود. بسیاری از کمبودهای ویتامینی از جمله کمبود ویتامین D نیز موجب بروز مشکلات عصبی و اختلالات روحی و روانی می‌شود.
بیشتربخوانید:
در مورد طراوت پوست و مو و نکات تغذیه‌ای هم صحبت کنید. سلامت پوست و مو چه ارتباطی با تغذیه دارد؟
پوست و مو نیز مانند سایر بافت‌های بدن نیازمند رعایت اصول کیفی تغذیه‌اند. ویتامین A اشکال مختلف دارد که رتینول یا رتینوئیک اسید پیش‌ساز این ویتامین است و این ماده در خانواده ویتامین A قرار دارد. این ماده به عنوان ویتامین به برخی محصولات بهداشتی و آرایشی و حتی شامپو‌ها افزوده می‌شود، چون می‌تواند برای تغذیه پوست و مو مفید باشد.
به همین خاطر است که در برخی از کمبودهای غذایی و ویتامینی با مشکل ریزش مو مواجهه می‌شویم. برای تقویت و تغذیه پوست و پیاز مو که در پوست وجود دارد باید مواد مغذی و مفید مصرف کنیم. افرادی که خود را مدت‌ها در گرسنگی و رژیم بابت تناسب اندام و لاغری قرار می‌دهند در معرض ریزش مو و چین و چروک‌های پوستی قرار می‌گیرند. رژیم غذایی فقیر از ویتامین‌ها و املاح، همچنین گرسنگی موجب محرومیت‌های سلولی و بافتی می‌شود که به شکل ریزش مو و آسیب‌های پوستی خود را نشان می‌دهد.
برای سلامت پوست و مو باید به رفع کمبودهای غذایی و اهمیت مصرف ریز مغذی توجه کرد. در گذشته به همین خاطر مردم قدیم از زرده تخم‌مرغ به عنوان تقویت‌کننده مو استفاده می‌کردند، چون تصور می‌شد که با جذب موضعی پیش‌سازهای ویتامینی و ویتامین‌ها شاهد بهبود فرایند رشد و نمو پوست و مو خواهیم بود. استفاده از حنا در قدیم‌الایام به دلیل وجود فیتوکمیکالها مرسوم بود. عصاره این گیاه وقتی به مو و پوست می‌رسد، موجب تقویت و سفتی پوست و مو می‌شود. امروزه شواهد فراوانی میان ارتباط سلامت پوست و مو و مصرف برخی ویتامین‌ها و مواد غذایی وجود دارد.
توصیه‌های تغذیه‌ای چقدر می‌تواند در شرایطی مانند اپیدمی کرونا اثرات مفید داشته باشد یا اینکه تاثیرات سوء برقرار کند؟
اگر برخی توصیه‌های غیر علمی را کنار بگذاریم، بی‌شک توصیه‌های تغذیه‌ای توسط متخصصان و مسئولان در این پاندمی کرونا، تاثیرات مفیدی برجای گذاشته است. اینکه برخی افراد از شیر الاغ تا ادرار شتر، روغن بنفشه و ... برای کمک به بهبود بیماری کرونا توصیه کرده‌اند جنبه علمی ندارد!
مهم‌ترین نکته که پایه علمی دارد جلوگیری از کم‌آبی بدن یا در اصطلاح دهیدراته شدن آن با استفاده از مصرف نوشیدنی و مایعات فراوان است. وقتی بدن آب کمی داشته باشد تمامی ارگان‌ها عملکرد مناسب و دقیق نخواهند داشت.
بدن برای مقابله با یک عامل بیماری‌زا باید شرایط مناسب داشته باشد که یکی از آن عوامل کمک‌کننده به حفظ شرایط مناسب بدنی، نوشیدن آب و مایعات است. نکته مهم و حیاتی اینکه وقتی بدن با کم آبی روبرو می‌شود، تب می‌کند؛ گاهی اوقات تب کردن دلیلی بر کمبود آب
در بدن است.
نکته مهم دیگر اینکه با کمک تغذیه باید تلاش کنیم تا سیستم ایمنی تقویت شود. تقویت سیستم ایمنی بدن علاوه بر کمک به پیشگیری از ابتلاء می‌تواند در بهبود سریع بیمار مبتلابه کرونا بسیار نقش مهمی داشته باشد. بسیاری از مواد مغذی، املاح، پروتئین‌ها، سلنیوم، روی، آهن، انواع ویتامین‌ها از جمله ویتامین B12، ویتامین D، ویتامین C حتی مصرف روزانه تا هزار میلی‌گرم، ویتامین E، بسیاری از فیتوکمیکالها و ... می‌توانند به مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها و نجات آن از بیماری کمک کنند.
سخن پایانی
من در پایان از دست‌اندرکاران مجله دنیای تغذیه بسیار سپاسگزارم. سال‌ها است که با آقای دکتر نعمتی مدیر مسئول محترم آشنایی دارم. ایشان کمک فراوانی جهت انتشار چند کتاب به اینجانب داشتند. بسیار سپاسگزارم. مجله دنیای تغذیه جای خود را در میان مردم باز کرده است و من خدمت همه شما تلاشگران عرض تشکر دارم. موفق باشید.