درس هایی از امام جواد علیه السلام

دوستی پایدار

انسان، اجتماعی آفریده شده است و برای زندگی در جامعه و نیز برآوردن نیازهای خود، باید دوستان و همراهانی داشته باشد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: «برادران و دوستان راستین به دست آر، تا در پناهشان زندگی کنی که آنان در آسایش زیورند و در هنگام سختی، ساز و برگ [و یاور]». اخلاق پسندیده موجب می شود انسان، دوستان مناسب و پایداری بیابد. امام جواد علیه السلام در این باره می فرمود: «دوست را با سه ویژگی به دست می آورند: انصاف در معاشرت، هم دردی[با دیگران] در خوشی و ناخوشی، و داشتن قلبی پاک و سالم [از گناهان]».

دوست باشد کسی که در سختی

باری از دوش دوست بردارد

نه که سربارِ زحمت خود نیز

بر سرِ بار دوست بگذارد

آزمون بزرگ

گزینش دوست، فراروی همه مردم، به ویژه نوجوانان و جوانان است. حال اگر رفاقت، با آزمودن دوست همراه باشد و به ایمان، اخلاق نیکو و وفاداری او یقین شود، دوستی پایدار می ماند؛ چنان که امام علی علیه السلام فرمود: «هر که پس از نیک آزمودن، برادری و دوستی برگیرد، ارتباطش پایدار می ماند و دوستی اش استوار می گردد». پس اگر در این کار سستی شود، زیان دنیوی و اخروی را در پی خواهد داشت. امام جواد علیه السلام در این باره می فرمود: «هر کس پیش از آزمودن کسی به او اطمینان کند، خود را در معرض هلاکت و عاقبت رنج آلود قرار داده است».

به روزگار جوانی بیازمای کسان

ببین فرشته خصال اند یا که دیو و دَدَند

برای خویش رفیق شفیق گلچین کن

ز مردمی که هنر پیشه اند و با خِرَدند

همراه ناصالح

دوستان ناباب، آینده انسان را در زندگی و اشتغال به خطر می اندازند. رفاقت با آنان، هم موجب می شود انسان اخلاق ناپسند شان را بگیرد و هم خود آنها، در دوستی خیانت می کنند و از پشت به دوست خود خنجر می زنند. امام جواد علیه السلام در این باره می فرمود: «از دوستی با شخص شرور بپرهیز که چون شمشیرِ برهنه است؛ منظره اش نیکو و اثر زخمش نازیباست».

منشین با بدان که صحبت بد

گرچه پاکی، تو را پلید کند

آفتاب ارچه روشن است او را
پاره ای ابر ناپدید کند

اثر هم نشین

انسان ها در روابط اجتماعی خود، از اخلاق و رفتار نیک یا بد همکاران و دوستان خود تأثیر بسیار می گیرند. امام جواد علیه السلام در این باره می فرماید: «خوی بد در همراهی با بیخردان، و نیکویی اخلاق در هم نشینی با خردمندان است».

دیدی که چه سان به باغ و بستان

هر گل که شکفته گشت و خندان

گردد چو مجاور خس و خار

پژمرده شود در آخر کار

تو نیز به باغ زندگانی

مانند گلی، اگر بدانی

حکیم سنایی غزنوی نیز گفته است:

گر رخ ناکسان نبینی، بِهْ

با خَسان هر چه کم نشینی، بِه

گر تو نیکی، بَدان کنند بَدَت

کم کند صحبت بدان خِرَدَت

کمال ایمان

پرداختن به هوا و هوس، سبب دوری انسان از حقیقت والای وجودی اش می شود، او را از دست یابی به ایمان باز می دارد و زمینه انجام گناهان و نافرمانی را فراهم می سازد. در مقابل، ایمان و دین داری، باعث نزدیکی هر چه بیشتر آدمی به خدا می گردد و زمینه رشد روحی و معنوی او را آماده می سازد. امام جواد علیه السلام می فرماید:«بنده هرگز حقیقت ایمان را به کمال نرساند، مگر آنگاه که دینش را بر هوس خود ترجیح دهد، و هرگز به هلاکت در نیفتد، جز زمانی که هوس خود را بر دینش ترجیح دهد».

ره توشه دوزخ

مال حلال، برکات فراوانی دارد، ولی مال حرام، توفیق های الهی را از انسان می گیرد و او را در مسیری می اندازد که جز حسرت و افسوس اخروی چیز دیگری نصیبش نمی شود. امام جواد علیه السلام خطاب به داوود صَرْمی می فرماید: «ای داوود! مال حرام رشد نمی کند و اگر هم رشد کند، برای صاحبش برکتی ندارد، اگر از آن چیزی انفاق کند، پاداشی نخواهد دید و آنچه پس از خود بر جای می گذارد، ره توشه او به سوی دوزخ است».

فرصت دوباره

توبه و استغفار، دری از درهای رحمت الهی برای بندگان است. با توبه و بازگشت به سوی پروردگار، گناهان گذشته از بین می رود و انسان فرصت دوباره ای برای انجام خوبی ها و رشد معنوی می یابد. اما نباید این مسئله را به تأخیر انداخت که سبب پشیمانی خواهد بود. امام جواد علیه السلام می فرماید: «به تأخیر انداختن توبه، فریب و غفلت است و امروز و فردا کردن آن، مایه حیرت و سرگشتگی».

تولّی و تبرّی

امام جواد علیه السلام می فرماید: «خداوند به یکی از پیامبران وحی فرمود: دل بر کندن تو از دنیا، مایه آسودگی زودرس خود توست و دل بستنت به من، موجب ارجمندی تو نزد من خواهد بود. لیکن آیا به خاطر من با کسی دشمنی ورزیده ای و از بهر من با کسی دوستی کرده ای؟»

برترین عبادت

انجام اعمال عبادی برای خدا و نه برای دیگران، بسیار ارزشمند است و سبب رشد و تعالی می شود. اگر عبادت هایمان را برای خودنمایی، برتری طلبی و... انجام دهیم، در پیشگاه خداوند ارزشی نخواهد داشت و ما را از کسب پاداش آنها و رسیدن به اهداف خلقت باز می دارد. شاید به همین دلیل است که امام جواد علیه السلام می فرماید: «برترین عبادت، اخلاص است».

معنای شرافت

آموختن علوم و معارف و عمل به آنها، در رشد علمی و معنوی انسان ها تأثیر به سزایی دارد. بدون اندوخته های علمی، نمی توان در مسیر الهی گام نهاد و پیش رفت، البته این علوم و معارف باید در راه الهی باشد و نه صرفا در جهت دنیایی، تا باعث پیشرفت شود. امام جواد علیه السلام در این مورد می فرماید:«شریفِ به تمام معنا، کسی است که دانشش مایه شرف او گردد».

دشمنی مکن

برخورد نیکو و مناسب با دیگران و دشمنی نکردن با افراد، جزو کارهای پسندیده به شمار می آید. امام جواد علیه السلام می فرماید: «با هیچ کس دشمنی مکن تا آنگاه که بدانی رابطه او با خدای تعالی چگونه است؛ اگر نیکوکار باشد، خداوند او را تسلیم تو نمی کند و اگر بدکار باشد، همین شناخت تو از او برای تو کافی است. بنابراین، با وی دشمنی مکن».

خوبی به خود

خوبی کردن به افراد، نه تنها سبب رضایت و خشنودی خدا و دیگران بوده، جزو کارهای عبادی به شمار می رود، بلکه پاداش اخروی آن نیز نصیب خود فرد می شود. از این رو، در انجام کارهای خیر نباید منت گذاشت؛ زیرا خود نیکوکار به پاداش کار نیکش نیازمندتر است. امام جواد علیه السلام می فرماید: «نیکوکاران به نیکی کردن نیازمندترند تا کسانی که به آن نیکی نیازمندند؛ زیرا پاداش، افتخار و نیک نامی اش از آن آنهاست. بنابراین، هر خوبی که آدمی کند، نخست به خود کرده است. پس نباید به خاطر خوبی اش که به خود کرده، از دیگران سپاس گزاری بخواهد».

خدا را با دل بخوانید

دل را به خدا سپردن و از غیر او پاک کردن، انسان را زودتر به هدف و مقصود می رساند؛ چه بسا فردی اعمال عبادی انجام دهد، ولی فکر و قلبش او را همراهی نکند. امام جواد علیه السلام می فرماید: «با دل ها به سوی خدا رهسپار شدن، به مقصد رساننده تر است تا با خسته کردن اعضای بدن با اعمال».

حکومت دشمنان

قرآن کریم، بهترین کتاب هدایت و انسان سازی است که با عمل به آیات نورانی و روش های سازنده آن، می توان سریع تر راه رشد و تعالی را پیمود. امام جواد علیه السلام می فرماید: «هر امتی، آنگاه که کتاب آسمانی خود را رها کرد و دور افکند، خداوند علم آن را از آنان گرفت و آنگاه که دشمنان خود را به دوستی و سرپرستی گرفت، خداوند آن دشمنان را برایشان ولایت و حکومت داد. دور افکندن کتاب به این بود که حروف و کلمات آن را بر پا داشتند و معانی اش را تحریف کردند؛ کتاب را می خواندند و روایت می کردند، ولی آن را به کار نمی بستند. پس نادانان از اینکه آن را خوب می خوانند و حفظ می کنند، خوشحال اند و دانایان از اینکه آن را به کار نمی بندند، اندوهناک اند».

دوری از هوای نفس

پرداختن به هوای نفس و پیروی از آن، انسان را از معنویت و خدایی شدن باز می دارد و به راهی می کشاند که جز حسرت و افسوس چیز دیگری نصیب او نمی شود. اطاعت از هوای نفس، خوشحالی دشمن همیشگی انسان، یعنی شیطان را فراهم و آرزوهای خصمانه اش را برآورده می کند. امام جواد علیه السلام می فرماید: «کسی که از هوای نفس خود اطاعت کند، آرزوهای دشمن خویش را برآورده است».

رنگ خدایی

با نیروی توکل و اعتماد به خدا، می توان پله های رشد و ترقی را هر چه سریع تر پیمود و به سرمنزل مقصود رسید. اگر این نیروی ارزشمند مبنای هر کاری قرار گیرد، حتی اگر آن کار به نتیجه هم نرسد، شکستگی و رنجوری در پی ندارد. امام جواد علیه السلام می فرماید: «اعتماد به خدای بزرگ، بهای هر چیز گران و نردبان رسیدن به هر بلندایی است».

ملاک برتری

امام جواد علیه السلام درباره برتری فردی بر فرد دیگر در نزد خدا می فرماید: «دو نفر گرد نیامدند، جز آنکه برتر آنها نزد خدا ادیب تر آنهاست». گفته شد: ای پسر رسول خدا! فضیلت او را نزد مردم فهمیدیم، ولی برتری وی نزد خدا چیست؟ حضرت فرمود: «او قرآن را همان گونه که نازل شده است و حدیث ما را آن گونه که گفته ایم روایت می کند، و در دعایش خدا را با شیفتگی و اصرار می خواند».

مجله:گلبرگ -  شماره 70