لرزه بازار انرژی در زمستان

زمستان پیش‌رو فصل سخت و سردی برای اروپا و شاید آمریکا خواهد بود. کاهش عرضه گاز روسیه و پیش‌بینی جهش 60درصدی قیمت آن در زمستان، اروپا را بیش از پیش به سوزاندن سوخت‌های جایگزین همچون فرآورده‌های نفتی (برای تولید برق) سوق خواهد داد. اما ظرفیت مازاد تولید طلای سیاه هم بسیار محدود است و ذخایر تجاری و استراتژیک آمریکا نیز در سطوح به‌شدت پایینی هستند. در این شرایط، احتمال تنگنای عرضه نفت و رسیدن به ساعت صفر تولید اضافی کم نیست. آیا ایران در صورت رفع تحریم می‌تواند تبدیل به ناجی مصرف‌کنندگان در زمستان شود؟ سوالی که به نظر می‌رسد پاسخ آن مثبت است.

ذخایر تجاری نفت آمریکا هفته گذشته با کاهشی که داشت به 6درصد پایین‌تر از متوسط 5‌ساله رسید و در کنار آن برنامه جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، برای آزادسازی نفت از ذخایر استراتژیک این کشور (SPR) باعث شده این ذخایر به پایین‌ترین سطح از سال 1985 برسد. نکته اینجاست روند فروش این ذخایر که طبق این طرح روزانه یک میلیون بشکه عنوان شده تا اکتبر (مهر و آبان) ادامه خواهد داشت که سطح آن را بیش از پیش پایین خواهد آورد. از سوی دیگر، پایان آزادسازی این ذخایر از پاییز به معنای کاهش یک‌میلیون‌بشکه‌ای در هر روز از عرضه جهانی است. طبق محاسبات آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، عربستان 39/ 1میلیون بشکه و امارات 840هزار بشکه در روز مازاد عرضه دارند. اما هیثم الغیص، دبیرکل جدید اوپک، در مصاحبه‌ای اخیرا گفت عاقلانه نیست اوپک همه مازاد عرضه خود را حالا آزاد کند و در مواقع اضطراری جهان بدون مازاد عرضه باقی بماند.

تولید نفت روسیه هم با وجود افزایش درآمد سال جاری به دلیل رشد قیمت‌ها، برای ادامه سال 2022 و سال آینده کاهشی پیش‌بینی می‌شود. در این شرایط احتمال یک تنگنای شدید عرضه در زمستان وجود دارد؛ یعنی وقتی تقاضا برای گاز روسیه در اروپا افزایش قابل‌ملاحظه‌ای خواهد داشت و قیمت‌ آن به گفته شرکت گازپروم ممکن است با 60درصد افزایش به 4000یورو در هر 1000مترمکعب برسد. اروپایی‌ها در این فصل برای تولید برق به نفت روی خواهند آورد. با سناریوی مطرح‌شده، بازار شدیدا به نفت و فرآورده‌های نفتی ایران به‌خصوص در این برهه نیازمند است. ایران حالا حدود 3/ 1میلیون بشکه ظرفیت مازاد دارد و تخمین زده می‌شود 100میلیون بشکه نفت و میعانات ایران ذخیره‌سازی شده و آماده ورود به بازار جهانی است که در صورت احیای توافق برجام، می‌تواند محقق شود.

  آژیر قرمز در بازار نفت

چهارشنبه هفته گذشته آخرین داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) منتشر شد که نشان داد ذخایر تجاری نفت این کشور با کاهش 1/ 7میلیون بشکه‌ای طی هفته منتهی به 12 اوت به 425میلیون بشکه رسیده است. این سطح از ذخایر به معنای پایین‌تر بودن 6درصدی آن نسبت به متوسط 5ساله در این فصل از سال است. علاوه بر این، ذخایر استراتژیک نفت (SPR) این کشور نیز 4/ 3میلیون بشکه کاسته شد و به 461میلیون بشکه رسید که پایین‌ترین سطح از مارس 1985 به ‌حساب می‌آید. سال گذشته در فصل مشابه در این ذخایر که برای مواقع اضطراری از سال 1975 ساخته شده، 621میلیون بشکه نفت وجود داشت. این سطح از ذخایر به‌شدت برای امنیت انرژی آمریکا نگران‌کننده است و با توجه به اینکه بخشی از ذخایر آزاد‌شده طی ماه‌های گذشته به بازارهای خارجی راه یافته است، توقف آن در اکتبر می‌تواند برای کل بازار نیز ریسک بالایی داشته باشد. دولت جو بایدن در پی تصمیمی برای کاهش قیمت‌های نفت و به‌تبع آن بهای خرده‌فروشی سوخت در آمریکا، آغاز به آزادسازی روزانه یک‌میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک کرد که البته از ماه مه به این سو به‌دلیل افت تقاضا به‌طور متوسط روزانه 880هزار بشکه بوده است.

آمریکا به عنوان عضوی از آژانس بین‌المللی انرژی، موظف به حفظ دست‌کم ذخایر نفتی عمومی و خصوصی معادل 90 روز واردات خالص این کشور است. با این حال، از آنجایی که واردات خالص نفت آمریکا در سال‌های اخیر کاهش پیدا کرده، میزان نفت موردنیاز برای الزام آژانس نیز به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کاسته شده است؛ به‌طوری که براساس گزارش هفتگی EIA، با وجود واردات روزانه 6‌میلیون و 132‌هزار‌بشکه‌ای این کشور، با توجه به صادرات 5‌میلیون‌بشکه‌ای، واردات خالص تنها 132/ 1میلیون بشکه در روز خواهد بود. بنابراین، آمریکا اکنون با ذخایر استراتژیکش می‌تواند 407 روز را بدون واردات (و البته با مصرف نفت صادراتی در داخل) پوشش دهد. با این حال، نوع نفت باقی‌مانده بیشتر نفت شیرین است که با وجود کیفیت بالاتر، نوعی از طلای سیاه نیست که پالایشگاه‌های آمریکایی معمولا مصرف می‌کنند. از سوی دیگر، پایان روند آزادسازی فعلی در آبان می‌تواند به کمبود عرضه بازار کمک کند.

نکته جالب اینکه پایان طرح جو بایدن زمانی اتفاق خواهد افتاد که فصل سرد در شرف آغاز است و تقاضای سوخت در نیمکره شمالی به‌خصوص اروپا افزایش چشمگیری خواهد داشت. در قاره سبز، روسیه عرضه گاز را کاهش داده و احتمال افت بیشتر آن در ماه‌های آتی وجود دارد. شرکت گازپروم روسیه نیز اخیرا با ذکر دلایلی از جمله تحریم‌های غربی پیش‌بینی کرده قیمت گاز در زمستان به 4000یورو در هر 1000مترمکعب برسد. این به معنای تقاضای بالاتر، کمبود عرضه و قیمت‌های تاریخی بالا خواهد بود که اروپایی‌ها را بیش از حالا به استفاده از سوخت‌های جایگزین از جمله فرآورده‌های نفتی سوق خواهد داد. مصرف‌کنندگان این قاره حالا به نفت آمریکا وابسته‌تر شده‌اند. اما آیا روند افزایشی صادرات طلای سیاه ایالات متحده در زمستان نیز ادامه خواهد داشت؟ با توجه به پایان طرح آزادسازی احتمالش پایین است. هرچند آموس هوچستین، هماهنگ‌‌کننده ویژه ریاست‌جمهوری برای امور بین‌المللی انرژی در کاخ سفید، گفته مدیران عامل متعددی در صنعت نفت به او تضمین داده‌اند تولید شرکت‌های نفتی آمریکایی تا پایان سال بین 800هزار تا یک‌میلیون بشکه در روز بهبود خواهد یافت. گزینه دیگرِ اروپا، خاورمیانه است.

 هشدار دبیرکل اوپک

داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد عربستان و امارات بیشترین ظرفیت مازاد تولید را دارند که می‌توانند در زمان اضطراری به‌کار گیرند. بر این اساس، عربستان 39/ 1میلیون بشکه و امارات متحده عربی 840هزار بشکه در روز ظرفیت مازاد دارند. علاوه بر این، ظرفیت مازاد 10 تولیدکننده اوپک به استثنای ایران، لیبی و ونزوئلا که به دلایلی مانند تحریم، سهمیه تولید ندارند، در مجموع 73/ 2میلیون بشکه در روز است. همچنین در صورت افزودن لیبی و ونزوئلا، کل ظرفیت مازاد به 38/ 3میلیون بشکه روزانه خواهد رسید.

با این حال، در هفته گذشته هیثم الغیص، دبیرکل کویتی اوپک، سخنان هشدارآمیزی درباره وضعیت بازار و کمبود ظرفیت مازاد ایراد کرد. او گفت: «ما روی یخ نازک در حال دویدن هستیم ... چراکه ظرفیت مازاد در حال نادر شدن است. احتمال یک تنگنای (عرضه و قیمت) وجود دارد.» او همچنین درباره عدم افزایش تولید اوپک‌پلاس به اندازه‌ای که موردنظر بایدن بود، با اشاره به حرکت بسیار محتاطانه اوپک با توجه به منابع تولید «به‌شدت محدود»، گفته است عاقلانه نیست در این نقطه زمانی همه نفت اوپک را به بازار وارد کنیم و هیچ چیزی در ذخایر برای باقی نگذاریم. چنین کاری از نظر او، مواجه کردن دنیا در شرایط اضطراری با ظرفیت مازاد تولید صفر یا بسیار کم خواهد بود. بنابراین، اوپک (و اوپک‌پلاس) احتمالا در آینده نزدیک نیز از ظرفیت مازاد خود حفاظت و فقط در صورت یک بحران تمام‌عیار اقدام به آزادسازی همه آن کنند.

 ایران ناجی مصرف‌کنندگان در زمستان؟

تحت سناریوی مطرح‌شده، احتمال ایجاد کمبود عرضه شدید در زمستان قوی وجود دارد. در عین حال، در روزهای گذشته مذاکرات مثبتی بین ایران و آمریکا صورت گرفته که طرفین را بیش از هر زمانی به یک توافق نزدیک کرده است. امین ناصری، مدیرکل شرکت مشاوره انرژی FGE، گفته ایران دارای 100میلیون بشکه ذخایر نفتی است که 40 تا 45میلیون بشکه آن نفت خام است و بقیه میعانات گازی. علاوه بر این، ایران توانایی افزایش 900هزار بشکه‌ای تولید روزانه طی 3 ماه پس از رفع تحریم را دارد و در مدت 6ماهه، می‌تواند تولیدش را به 7/ 3میلیون بشکه در روز برساند. با توجه به ظرفیت تولید 8/ 3میلیون بشکه‌ای ایران، حدود 3/ 1میلیون بشکه از ظرفیت تولید ایران اکنون خالی است و امکان بازگشت آن به بازار وجود دارد. همچنین میلیون‌ها بشکه نفت ذخیره‌شده در خشکی و دریا صرفا آماده رفع تحریم هستند. با این شرایط، به نظر می‌رسد ایران بتواند در زمستان در صورت احیای توافق ناجی مصرف‌کنندگان شود.