فیض کاشانی با نبوغ فوق‌العاده و دانش فراوان خود توانست میان فلسفه و دین و علوم عقلی و شرعی هماهنگی و همبستگی به وجود آورد و به‌دلیل دیدگاه‌های خاص خود در مسائل فقهی و اصولی نیز مورد توجه و نقد قرار گرفته است.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، کاشان از شهرهای تاریخی استان اصفهان و مهد تمدن و فرهنگ ایرانی است. این شهر با قدمتی حدود 7 هزار سال، به‌دلیل پرورش دانشمندان، هنرمندان و عالمان برجسته، یکی از مراکز علمی و فرهنگی ایران شناخته می‌شود.
در این یادداشت به زندگی یکی از دانشمندان و مفسران قرآن این دیار یعنی فیض کاشانی می‌پردازیم و احوال و آثار او را بررسی می‌کنیم.
زندگی‌نامه
ملامحمدمحسن بن شاه مرتضی، معروف به فیض کاشانی، در سال 1007 قمری در کاشان به دنیا آمد. او از عالمان برجسته شیعه و از مفسران و محدثان عظیم‌الشأن در قرن یازدهم هجری بود. فیض کاشانی تحصیلات خود را در کاشان آغاز کرد و سپس برای ادامه تحصیل به اصفهان و شیراز رفت و از محضر استادانی همچون ملاصدرا، شیخ بهایی و میرداماد بهره‌مند شد.
زمانی که ملاصدرا از شیراز به قم مهاجرت کرد و در کهک قم اقامت گزید و دوره ریاضت و علم باطنی را شروع کرد، ملامحسن و ملاعبدالرزاق لاهیجی به سویش شتافته، مدت 8 سال مونس تنهایی او بودند و در مصاحبت‌های شبانه‌روزی با استاد، از محضر او استفاده کامل معنوی می‌بردند.
در این دوران، ملاصدرا دو دختر فاضل و عالم خود را به ازدواج دو شاگردش، ملامحسن و ملاعبدالرزاق درآورد و آن دو شاگرد و داماد را به «فیض» و «فیاض» لقب داد.
وقتی همسر فیض به پدرش عرض کرد که شوهر خواهر من، فیاض و لقبش، صیغه مبالغه است و بر مزیت نسبت به فیض دلالت می‌کند، ملاصدرا فرمود: «لقب همسر تو از لقب همسر خواهرت بهتر است؛ چون همسرت عین فیض است...»
آثار
فیض کاشانی بیش از 200 کتاب و رساله در زمینه‌های گوناگون همچون تفسیر، حدیث، فقه، فلسفه و عرفان دارد. این تنوع و تعدد آثار نشان‌دهنده دانش گسترده و عمیق او در علوم اسلامی است. علاوه بر آثار علمی، فیض کاشانی در زمینه شعر و ادب نیز فعالیت داشت. دیوان اشعار او شامل غزلیات، قصاید و رباعیات است که بسیاری از آن‌ها با مضامین عرفانی و اخلاقی سروده شده‌اند.
بسیاری از بزرگان و دانشمندان، فیض کاشانی را در مقام فیلسوف، حکیم، محدث، فقیه، شاعر و ادیب ستوده‌اند. او با نبوغ فوق‌العاده و دانش فراوان خود توانست میان فلسفه و دین و علوم عقلی و شرعی هماهنگی و همبستگی به وجود آورد. این ویژگی‌ها باعث شد تا فیض کاشانی در میان عالمان و اندیشمندان زمان خود جایگاه ویژه‌ای پیدا کند و آثارش همچنان مورد توجه و استفاده قرار گیرد.
او همچنین به‌دلیل دیدگاه‌های خاص خود در مسائل فقهی و اصولی، مورد توجه و نقد قرار گرفته است. فیض کاشانی شیوه اخباریون میانه‌رو را در پیش گرفت و نظراتش در بسیاری موارد با فقهای پیشین متفاوت بود. از جمله نظرات خاص او می‌توان به «جواز غنا با شرایط خاص»، «متفاوت بودن بلوغ نسبت به تکالیف مختلف» و «وجوب عینی نماز جمعه» اشاره کرد. این دیدگاه‌ها نشان‌دهنده تفکر نوآورانه و جسارت علمی او در مواجهه با مسائل دینی و فقهی است.
فیض کاشانی در زمینه‌های گوناگون آثار برجسته‌ای از خود به‌جا گذاشته است که تعدادی از مهم‌ترین آثار او عبارتند از:
تفسیر صافی: تفسیر قرآن کریم
الوافی: مجموعه‌ای از احادیث
مفاتیح‌الشرایع: کتابی در فقه
المحجة البیضاء: کتابی در اخلاق
الکلمات المکنونة: اثری در عرفان
وفات و محل دفن
فیض کاشانی در سال 1091 قمری در کاشان درگذشت و در قبرستانی که خود وقف کرده بود، به خاک سپرده شد. مزار او هم‌اکنون در میدان قاضی اسدالله کاشان واقع است و مدفن جمعی از علما و خاندان فیض و سادات، از جمله آیت‌الله ملامحمدحسین نطنزی و آیت‌الله سیدمحمد علوی بروجردی به‌شمار می‌رود.
