توارث چند ژنی چیست؟

مریم شجاعی، کارشناس ارشد بیوشیمی*

توارث به صفاتی گفته می شود که به وسیله بیش از یک ژن تعیین می شوند. صفاتی مانند رنگ پوست، رنگ چشم، رنگ مو، شکل بدن، قد و وزن که به وسیله فعل و انفعالات چند الل تعیین می گردند در این گروه طبقه بندی می شوند.

در توارث چند ژنی، ژن ها به وسیله الل های هم اثر توزیع می گردند. در این گونه توارث مانند توارث مندلی تسلط کامل نیست و یک الل نمی تواند به طور کامل الل دیگر را بپوشاند. فنوتیپ حاصل مخلوطی از فنوتیپ به ارث رسیده از الل پدر و مادر است.

عوامل محیطی نیز می توانند این توارث را  تحت تأثیر قرار دهند. توزیع این صفات در یک جمعیت به شکل یک زنگوله است. افراد ترکیبی از الل غالب و مغلوب را به ارث می برند. بیشتر افراد در محدوده وسط منحنی که نشان دهنده حد متوسط برای صفت است حضور دارند.

کسانی که الل غالب را به ارث می برند دریک سمت منحنی و کسانی که الل مغلوب را به ارث می برند در سمت مخالف حضور دارند. (به این معنی که زمانی که فراوانی صفات را در جمعیت رسم می کنیم منحنی به شگل زنگوله در می آید. فراوانی افراد با الل غالب در یک سمت منحنی و فراوانی افراد با الل مغلوب در سمت دیگر است. افراد حدواسط در وسط منحنی یا زنگوله جمعیت بیشتری دارند.)

⇐ تعیین رنگ چشم

یکی از مثال های این توارث رنگ چشم است. تصور می شود این صفت از 16 ژن مختلف تأثیر می گیرد. توارث رنگ چشم پیچیده است و به وسیله میزان رنگدانه ملانین که در جلو عنبیه وجود دارد مشخص می شود. چشم های قهوه ای و سیاه نسبت به چشم های سبز ملانین بیشتری دارند. چشم های آبی هیچ ملانینی ندارند. دو تا از ژن هایی که رنگ چشم را تحت تأثیر قرار می دهند روی کروموزوم 15 کشف شده اند ( OCA2 و HERC2 ).

چنان که گفتیم رنگ چشم به وسیله شماری از ژن های مختلف تعیین می شود. اگر فرض کنیم که رنگ چشم به وسیله دو ژن تعیین می گردد و الل برای رنگ سیاه (B) برای آبی (b) برای رنگ تیره (G) و رنگ روشن (g) است چند احتمال فنوتیپ مختلف تولید می کنند:

چشمان سیاه (BBGG)
چشمان قهوه ای تیره (BBGg) ،(BbGG)
چشمان قهوه ای روشن (BbGg) ،(BBgg) ،(bbGG)
چشمان سبز (Bbgg)، (bbGg)
چشمان آبی (bbgg)

داشتن تمام آلل های غالب منجر به رنگ سیاه چشم می شود. حضور دست کم دو آلل غالب تولید رنگ سیاه و یا قهوه ای می کند.

حضور یک آلل غالب تولید رنگ سبز می کند، در حالی که نبود هیچ آلل غالب منجر به ایجاد رنگ چشم آبی می شود.

⇐ تعیین رنگ پوست

رنگ پوست نیز مانند رنگ چشم جزو توارث پلی ژنتیکی است که دست کم به وسیله سه ژن مختلف تعیین می گردد. این ژن ها نیز دو الل دارند و روی کروموزوم های متفاوتی قرار دارند. رنگ پوست به وسیله میزان رنگدانه ملانین در پوست تعیین می شود.

الل برای پوست تیره (D) و برای پوست روشن (d) است. رنگ پوست به وسیله تعداد الل های تیره در هر فرد مشخص می گردد. افرادی که هیچ الل تیره ای به ارث نمی برند رنگ پوست روشن دارند. افرادی که تنها الل تیره را به ارث میبرند رنگ پوست تیره دارند و افرادی که هر دو الل را به ارث می برند رنگ پوست میانه دارند. هرچه الل تیره بیشتری به ارث ببرند رنگ پوست تیره تر است.

منبع:

http://biology.about.com/od/genetics/ss/Polygenic-Inheritance.htm

*ایمیل نویسنده:

مطالب مرتبط:

چرا رنگ چشم و رنگ موی ما خاص ما است؟

چرا ما شبیه والدینمان هستیم؟

درباره ژنتیک

ژنوم و ژنومیک

تصویری از نقش ژن های والدین در رنگ چشم