حرکت سلول عملکردی لازم برای موجودات زنده است. سلول ها اگر توانایی حرکت نداشته باشند، نمی توانند رشد کنند و تقسیم شوند و یا به نواحی ای که مورد نیازند مهاجرت کنند.
اسکلت سلولی (سیتواسکلتن) بخشی از سلول است که حرکت سلول را ممکن می کند. شبکه رشته های اسکلت سلولی در سراسر سیتوپلاسم سلول گسترش یافته است و اندامک ها را در جای مناسبشان نگه می دارد. همچنین رشته های اسکلت سلولی با حالتی که شبیه خزیدن است سلول را از یک مکان به مکان دیگر حرکت می دهند.
≡ چرا سلول حرکت می کند؟
تحرک سلول برای شماری از فعالیت هایی که در داخل بدن انجام می گیرند مورد نیاز است. گلبول های سفید خون، مانند نوتروفیل ها و ماکروفاژها، باید به سرعت به محل عفونت و یا جراحت نقل مکان کنند تا با باکتری ها و میکروب های دیگر بجنگند.
تحرک سلول یک جنبه لازم و بنیادی برای شکل گیری ساختمان بدن یک موجود زنده یا بخشی از آن به صورت ساخت بافت ها، اندام ها و تعیین شکل سلول است (مورفوژنز). در موارد ایجاد زخم و ترمیم آن، سلول های بافت همبند باید به محل آسیب دیدگی بروند تا به ترمیم بافت آسیب دیده بپردازند.
سلول های سرطانی نیز توانایی متاستاز (گسترش مرض از یک مکان به مکان دیگر) را با حرکت از میان رگ های خونی و عروق لنفاوی دارند.
در چرخه سلولی، حرکت لازم است تا فرایند تقسیم سلولی سیتوکینز یا تقسیم درون یاخته که در هنگام شکل گیری دو سلول دختر رخ می دهد انجام گیرد. (سلول دختر سلولی است که از تقسیم سلولی دیگر به وجود می آید. سیتوکینز، تقسیم سیتوپلاسم یک سلول در پایان میتوز یا میوز است که جدا شدن به دو سلول دختر را به همراه دارد.)
≡ حرکت سلول
حرکت سلول از طریق فعالیت رشته های اسکلت سلولی انجام می شود. این رشته ها عبارتند از میکروتوبول ها، ریزرشته ها (microfilaments) یا رشته های اکتین و رشته های حد واسط. میکروتوبول ها رشته های میله ای شکل توخالی ای هستند که به پشتیبانی و شکل گیری سلول ها کمک می کنند.
رشته های اکتین میله هایی هستند که برای حرکت و انقباض عضلات ضروری اند. رشته های حد واسط به ایجاد ثبات در میکروتوبول ها کمک می کنند و ریز رشته ها به نگه داشتن آنها در محل کمک می کنند. در طول حرکت سلول، اسکلت سلولی رشته های اکتین و میکروتوبول ها را سوا و دوباره سوار (مونتاژ) می کند. انرژی مورد نیاز برای تولید حرکت از آدنوزین تری فسفات (ATP) می آید. ATP یک مولکول با انرژی بالا است که در تنفس سلولی تولید می شود.
≡ مراحل حرکت سلول
مولکول های چسباننده سلول موجود بر روی سطح سلول، سلول ها را در محل نگه می دارند تا از مهاجرت بدون جهت و هدایت نشده جلوگیری کنند. مولکول های چسباننده سلول، سلول ها را کنار سلول های دیگر، سلول ها را کنار ماتریکس خارج سلولی (ECM) و ماتریکس خارج سلولی را با اسکلت سلولی نگه می دارند.
ماتریکس خارج سلولی شبکه ای از پروتئین ها، کربوهیدرات ها و مایعاتی است که سلول را احاطه می کند. ماتریکس خارج سلولی به قرارگیری سلول ها در بافت ها کمک می کند، سیگنال های ارتباطی را بین سلول ها انتقال می دهد و موقعیت سلول ها را در طول مهاجرت تغییر می دهد.
حرکت سلول به وسیله سیگنال های شیمیایی یا فیزیکی برانگیخته می شود که این سیگنال ها توسط پروتئین های موجود در غشای سلولی تشخیص داده می شوند. هنگامی که این سیگنال ها تشخیص داده شدند و دریافت شدند، سلول شروع به حرکت می کند. سه فاز در حرکت سلول وجود دارد:
1-در فاز اول، سلول در موقعیت نخستین خود از ماتریکس خارج سلولی جدا می شود و رو به جلو بزرگ می شود و گسترش می یابد.
2-در فاز دوم، بخش جدا شده سلول رو به جلو حرکت می کند و در یک موقعیت رو به جلوی جدید دوباره می چسبد. قسمت پشتی سلول هم از ماتریکس خارج سلولی جدا می شود.
3-در فاز سوم، سلول به وسیله موتور پروتئین میوزین رو به جلو به یک موقعیت جدید کشیده می شود. (میوزین یکی از دو پروتئین اصلی عضله است. میوزین و اکتین دو پروتئین درگیر در انقباض رشته های عضلانی اند.) میوزین از انرژی حاصل از آدنوزین تری فسفات بهره می گیرد تا در طول رشته های اکتین حرکت کند که باعث می شود رشته های اسکلت سلولی همراه یکدیگر بلغزند. این عمل باعث می شود که کل سلول به جلو حرکت کند.
سلول در جهت سیگنال شناسایی شده حرکت می کند. وقتی سلول به یک سیگنال شیمیایی واکنش نشان می دهد، در جهت بالاترین تمرکز مولکول های سیگنال حرکت خواهد کرد. این نوع از حرکت به نام کموتاکسی شناخته می شود.
≡ حرکت در داخل سلول ها
حرکت در داخل سلول ها هم انجام می شود. انتقال وزیکول به داخل و خارج سلول، نقل مکان اندامک ها از نقطه ای به نقطه دیگر و حرکت کروموزوم در هنگام میتوز (نوعی از تقسیم سلولی که نتیجه اش دو سلول دخترند) انواع حرکات داخل سلول هستند. هنگامی که پروتئین های موتور، همراه میکروتوبول ها حرکت می کنند، اندامک ها و وزیکول ها را با خودشان حمل می کنند.
≡ مژه و تاژک
برخی از سلول ها دارای برآمدگی های زائده مانند سلولی به نام مژه و تاژک هستند. آنها از گروه بندی های تخصص یافته میکروتوبول ها شکل گرفته اند که لغزیدن در مقابل دیگری به آنها اجازه حرکت کردن و خم شدن می دهد.
مژه و تاژک هم در سلول های گیاهی و هم در سلول های جانوری یافت می شوند. برای مثال سلول های اسپرم، به وسیله یک تاژک کشیده می شود. مژه ها نیز در داخل ریه ها و دستگاه تناسلی زنان پیدا می شوند.
منبع:
http://biology.about.com/od/cellbiology/ss/How-and-Why-Cells-Move.htm
مطالب مرتبط:
10 واقعیت درباره ساختمان سلول ها و وظایف شان
انواع سلول ها
اندازه، شکل و وظیفه سلول ها
درباره سلول ها
