به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، در جریان انقلاب اسلامی ایران مساجد به عنوان یکی از عوامل مؤثر و مهم در ایجاد و شکل گیری نهضت اسلامی و زمینه ساز گسترش، تعمیق و تثبیت این جریانات و تحولات انسانی بوده است.
بنابر روایت شبستان، مسجد نه تنها درشکل دهی مبارزه علیه ظلم و استبداد نظام شاهنشاهی نقش مهمی را ایفاء نموده است، بلکه مطالعه تاریخ معاصر کشور ما نشان می دهد که مساجد به عنوان مرکز و پایگاه دینی و فرهنگی، نقش بسیار حساس و خطیری در ایجاد هسته های اولیه نهضت پویا و اصیل احیای اسلام انقلابی و جهت دهی به حرکت ها و جریانات مردمی داشته است. انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک جنبش اجتماعی، با استفاده از مساجد، فراگیر شد و شبکه مساجد و جلسات مذهبی همانند حلقه واسط میان رهبران انقلاب و مردم انقلابی بودند که وظیفه بسیج مردم را در جهت مخالفت سیاستهای حاکم بر عهده داشتند.
یکی از این مساجد که نقش غیرقابل انکاری در پیشبرد برنامه و اهداف مبارزاتی ضد رژیم و در نهایت پیروزی انقلاب اسلامی داشت، مسجد همت تجریش است که به خاطر موقعیت مناسب جغرافیایی خود که در میدان تجریش کنار امامزاده صالح (ع) واقع بود و فعالیت شخصیت‌هایی چون آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله مصطفی ملکی از همان روزهای آغاز فعالیت خود به کانونی برای فعالیت‌های مذهبی و سیاسی نوگرایان دینی از روحانی و غیرروحانی تبدیل شد.
عمر مسجد همت تجریش برابر با عمر درخت چناری است که در این مسجد کاشته شده است. این چنار توسط کارشناسان محیط زیست مورد ارزیابی قرار گرفته و برای آن قریب 540 سال برآورد سنی شده است. «ابراهیم چرخی، فردی چاقوتیز کن در کنار امامزاده صالح(ع) بود که زمین کوچکی را خریداری می‌کند و دور آن حصاری با برگ می‌کشد تا محلی برای نماز خواندنش باشد. این برنامه ادامه داشت تا فصل پاییز فرا رسید که به‌خاطر برف و باران روی آن، سقفی نیز تهیه کرد و این آغاز ایجاد مسجد بود. در سال 1300 مردم تصمیم می‌گیرند تا همت کرده و این زمین را به مسجد تبدیل کنند. به همین دلیل نام مسجد «همت» شد.
یادگاری آیت‌الله طالقانی برای اهالی تجریش
در سال 1320 آیت‌الله طالقانی امام جماعت این مسجد می‌شود؛ پیش از آن‌که ایشان امام جماعت مسجد هدایت شود. مرحوم طالقانی از همان ابتدای ورود به مسجد همت، چهارشنبه‌ها جلسه‌های سخنرانی و تفسیر قرآن برقرار کرد. این جلسه‌ها تا سال 1341 ادامه داشت که ایشان به دلیل انتشار اعلامیه شورای مرکزی نهضت آزادی با عنوان «ایران در آستانه یک انقلاب بزرگ» در چهارم بهمن‌ماه دستگیر و بازداشت شد.
از آن پس نیز این جلسه‌ها به همت آیت‌الله ملکی و طرفداران آیت‌الله طالقانی هم‌چنان در مسجد همت برگزار می‌شد. آیت الله ملکی به‌عنوان نماینده آیت‌الله کاشانی در نهضت نفت در منطقه شمال تهران انتخاب شد و نشست‌های مختلفی را با حضور آیت‌الله طالقانی در این مسجد برگزار کرد. در 28 مرداد 1332، آقای ملکی تحت تعقیب قرار می‌گیرد، به قم می‌رود، در منزل آیت‌الله بروجردی ساکن می‌شود و در قم، درس را شروع می‌کند. در این حین با دختر آیت‌الله فاضل لنکرانی ازدواج می‌کند.
مسجدی که محل سخنرانی مقام معظم رهبری بود
مسجد همت تجریش میان دو کاخ نیاوران و سعدآباد واقع است که در زمان پهلوی از حساسیت بسیاری برخوردار بود، اما مردم می‌دانستند در این مسجد هر شب روشنگری صورت می‌گیرد و سخنرانی‌های خوبی صورت می‌گیرد که با حضور آیت‌الله ملکی تلاش‌های این مسجد انسجام بسیاری یافت. آیت‌الله ملکی جزء اولین نفرات و بنیان‌گذاران جبهه روحانیت مبارز با شهید بهشتی، شهید مطهری، شهید مفتح، شهید محلاتی، شهید شاه‌آبادی، مرحوم آیت‌الله ایروانی، مرحوم آیت‌الله مهدوی کنی و ... بود که ایشان اداره کننده جلسات بود و ساواک، بارها با ایشان برخورد کرده بود.
جلسه جامعه روحانیت مبارز هم یکبار در منزل شهید لاجوردی برگزار شد که ساواک تمام حاضران را دستگیر و با اتوبوس راهی اوین کرد. بعد از دستگیری آیت‌الله ملکی تمام کسبه تجریش، دربند، نیاوران، امامزاده قاسم و ... خودجوش بدون برنامه‌ریزی قبلی اعتصاب کردند و مغازه‌ها را بستند. این اعتصاب در سال 1353 بود، ساواک در گزارش خود از آن زمان آورده است که شاه از این منطقه عبور می‌کرد و مشاهده می‌کند که در روز شنبه تمام مغازه‌ها بسته است. آن زمان بنا بود رهبر چین دو روز بعد به ایران بیاید و از همان مسیر هم عبور می‌کرد. علت را جویا می‌شود و اعلام می‌کنند روحانی مسجد این منطقه بازداشت شده است و مردم اعتصاب کرده‌اند. شاه، سریع دستور آزادی می‌دهد، اما آیت‌الله ملکی نمی‌پذیرد و می‌گوید ما را دسته‌جمعی دستگیر کردید و باید همه را آزاد کنید که با این فشار همه آزاد می‌شوند. حتی در آن زمان نمازگزاران مسجد همت هم اعتصاب کردند و مردم در این مسجد جمع شدند که بعد از آزادی آیت‌الله ملکی، مردم از مسجد رفتند و مغازه‌ها نیز باز کردند.
با وقوع زلزله طبس در 25 شهریور 1357 هنگامی که کشور در بحران و آشفتگی ناشی از انقلاب به سر می‌برد و نهادهای مسئول مانند جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران (هلال احمر) از کار اصلی خود بازمانده بودند، ضرورت کمک‌رسانی به هموطنان آسیب‌دیده و جمع‌آوری و دفن اجساد و مداوای مجروحان بیش از پیش نمایان شده بود. پس از وقوع زلزله کاروانی حامل وسایل ضروری و مواد خوراکی به همراه چند نفر پزشک از طرف مسجد همت به طبس رفت.
چاپ اعلامیه‌ها و پیام‌های امام توسط مسجد همت تجریش
آیت‌الله ملکی در مسجد، انتشارات ایجاد کرده بود و دستگاه افستی در کرج مستقر کرده بود و به نشر و توزیع پیام‌های امام مبادرت می‌کرد. شناساندن امام توسط ایشان بود و در سخنرانی‌های مسجد صریحاً احکام امام را با نام مطرح می‌کرد و نسبت به تبعید ایشان نیز مواضع سختی می‌گرفت. در زمان عزاداری و میلاد اهل بیت(ع) که مراسم برگزار می‌شد، سخنرانان در این مسجد صریح سخنرانی و موضع‌گیری می‌کردند؛ به‌طوری که همگی دستگیر می‌شدند. بعد از یکی از این سخنرانی‌ها مردم شروع به شعار دادن کردند و به خیابان پهلوی (ولیعصر فعلی) رفتند و به تمام مشروب‌فروشی‌ها حمله کردند و تا پسیان جلو رفتند و شهربانی در آن منطقه حضور یافت و شروع به تیراندازی کرد. این مسجد منشأ و پایه‌گذار تظاهرات در منطقه شمال کشور برای تظاهرات چند ده هزار نفری بود. حتی بعد از تصمیم‌گیری جامعه روحانیت مبارز، چاپ اعلامیه در این مسجد انجام می‌شد و مسجدی‌ها آن را در سطح شهر توزیع می‌کردند. بعد از آن بساط راهپیمایی را از خیابان شریعتی را آغاز و فرضاً تا خیابان آزادی می‌رفتند.
مرکز برنامه‌ریزی و تدارک راهپیمایی‌های اهالی شمیران
پس از هفدهم شهریور و اوجگیری تظاهرات خیابانی و راهپیمایی‌های میلیونی تاسوعا و عاشورای حسینی، مسجد همت به مرکز برنامه‌ریزی و تدارک راهپیمایی‌های اهالی شمیران تبدیل شد. در همه راهپیمایی‌ها تهیه پلاکاردها، پارچه‌نویسی، تهیه و تنظیم شعارها به عهده فعالان مسجد همت بود.
در بعدازظهر 21 بهمن که امام خمینی(ره) فرمان لغو حکومت نظامی را صادر کرد، آیت‌الله ملکی و اهالی تجریش از ساعت 16 به خیابان‌ها ریختند و تا پاسی از شب به تظاهرات و راهپیمایی پرداختند. با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 مسجد همت نیز همچون اغلب مساجد سراسر کشور یکسره به خدمت انقلاب در آمد و به محل کمیته انقلاب اسلامی تجریش تبدیل شد.
تقدیم 40 شهید در دوران دفاع مقدس
مسجد همت تجریش در دوارن دفاع مقدس نیز تلاش‌ها و فعالیت‌های بسیاری داشت. این مسجد 40 شهید تقدیم انقلاب اسلامی کرد که یکی از آنان فرزند آیت‌الله ملکی، امام جماعت مسجد بود. مسجد همت در دوران دفاع مقدس دو نقش را ایفا کرد؛ اول اعزام نیرو را برعهده داشت و ثانیاً با کمک اهالی و کسبه تجریش تدارکات جبهه را تأمین می‌کرد. حتی آیت‌الله ملکی شخصاً با کاروان تدارکات راهی جبهه می‌شد تا بتواند با حضورش دلگرمی به نیروها بدهد.
آیت‌الله ملکی متولد 1298 بود که کتاب حدیث الثقلین را نیز تألیف کرده است. ایشان در سال 1344 نماینده امام خمینی(ره) در منطقه شمیرانات شد و در نهایت سال 1362 از دنیا رفت که بسیاری معتقدند از سوی منافقین ترور بیولوژیکی شد که با ابتلا به سرطان خون از دنیا رفت.
مسجد همت امروز هم همان روند سال‌های آیت‌الله ملکی را دنبال می‌کند. در سال1374مسجد توسعه پیدا کرد. این مسجد در حال حاضر 2 هزار متر زیربنا دارد و همانند آن روزها، در طول هفته 9 برنامه اجرا می‌کند؛ این برنامه ها شامل تفسیر قرآن، آموزش معارف اسلامی، بیان احکام، رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی منطقه، برنامه‌های ویژه ماه رمضان، محرم و ایام فاطمیه، برگزاری جلسه قرآن هم از جمله برنامه ها است. پس از اتمام بازسازی‌های مسجد هم مرکز همایش‌هایی در طبقه فوقانی مسجد ایجاد شد تا فضایی برای روشنگری‌های مسجد همچون گذشته فراهم شود.
منبع برگرفته از کتاب تاریخ شفاهی مسجد همت تجریش
