محمد حنفیه و رخداد عاشورا

دیگر مواردى که برخى خواسته اند به خاطر آن ، شخصیت محمد حنفیه را زیر سؤ ال برده و وى را متهم به جدایى از خط ولایت کنند، عدم شرکت او در کربلا و عدم همراهى وى با حسین بن على (ع ) مى باشد.
شک نیست که اگر حضور نیافتن وى در کربلا، بدون عذر واقعى بوده و عنوان تخلف از دعوت امام را به خود گیرد، شخص محمد حنفیه از عدالت و وثاقت ساقط خواهد بود ولى سخت نخست در همین نکته است که آیا شرکت نجستن وى در زمره یاران حسین بن على - علیه السلام - به علت بوده است ؟
این سؤ ال براى هر کاوشگرى که گام در تحقیق تاریخ آن عصر بگذارد مطرح بوده و خواهد بود.
شخصى به نام مهنابن سنان همین پرسش را از علامه حلى داشته است . او ضمن سؤ الهایى مى پرسد: نظر شما درباره محمد حنفیه چیست ؟ آیا او معتقد به امامت حسین بن على و حسین على و امام سجاد (ع ) بوده است و یا خیر؟و آیا کناره گیرى او از واقعه کربلا بر اساس عذرى شرعى و موجه بوده است یا نه ؟ و در صورتى که تخلف او بدون عذرى شایسته باشد، محمد حنفیه و عبدالله جعفر چه وضعى خواهند داشت .
علامه حلى در پاسخ مى گوید: بى تردید اصل امامت از ارکان ایمان است و در کنار اصل توحید، عدل نبوت و معاد مطرح مى باشد و کسانى چون محمد حنفیه عبدالله جعفر برتر و منزه تر از این هستند که به اصل امامت پایبند نبوده و در جرگه افراد فاقد ایمان قرار داشته باشند. و اگر محمد حنفیه در یارى امام حسین (ع ) شرکت نجسته ، به خاطر بیمارى بوده است و چه بسا نمى دانسته است که سرنوشت برادرش به مساءله جنگ و شهادت منتهى مى شود.
مرحوم مامقانى ، درباره نکته اخیر علامه حلى نظر دارد و مى گوید بیمارى محمد حنفیه در موقع بازگشت اهل بیت از سفر شام بوده است و نه هنگام حرکت حسین بن على (ع ) به سمت مکه و عراق . از این رو مامقانى معتقد است که در حل این مشکل این پاسخ بهتر است :
اولا شهداى کربلا افراد معینى بودند که از آغاز حرکت براى حسین بن على (ع ) چهره آنان معلوم بود و ثانیا"حرکت حسین بن على (ع ) به سمت عراق ، طاهرا عنوان جهاد نداشت تا بر هر مسلمانى شرکت در آن واجب باشد بنابرین کسى که مانند محمد حنفیه از واقع امر اطلاعى ندارد به خاطر عدم شرکت در چنین سفرى ، متهم نمى شود چه اینکه افراد دیگرى نیز مانند او در کربلا حضور نداشته اند و این عدم حضور مایه بى عدالتى آنان شمرده نشده است زیرا است زیرا حسین بن على (ع ) به آنان تکلیف نکرده بود که در این سفر همواره او باشید و با این بیان ، همراه نبودن آنان با امام در این سفر، تخلف آنان از امر امام و انحراف ایشان از مساله امامت به حساب نمى آید.
علاوه بر این داوریها، حدیثى از امیرالمومنین (ع ) در توصیف و مدح محمد حنفیه نقل شده است .
امام على بن موسى الرضا (ع ) مى فرماید:
قال امیر المومنین : ان المحامده تابى ان یعصى الله عزوجل . قلت : و من المحامده ؟ قال : محمد بن جعفر، محمد بن ابى بکر، محمد بن ابى حدیفه و محمد بن امیر المومنین ابن الحنفیه ⁽⁹⁷⁾ رحمه الله علیهم . ⁽⁹⁸⁾
یعنى : امیر المومنین فرمود: چند نفرند که محمد نام دارند و از معصیت خداوند ابا و اجتناب دارند، و آنها عبارتند از محمد بن جعفر، محمد بن ابى بکر، محمد بن ابى حذیفه و محمد فرزند امیر المومنین (که مشهور به ) ابن حنفیه است ، خدایشان رحمت کند.
البته در کتابهاى تاریخ ، مطالب دیگرى نیز به محمد حنفیه نسبت داده اند که دلایل کافى و مورد اعتماد درباره آنها نقلها مشهود نیست . مانند این گفته اند: بنا به دعوت یزید به شام رفته و با او بیعت کرده است . ⁽⁹⁹⁾
بسیارى از م 97- حنفیه لقب مادر محمد بن امیرالمومنین مى باشد. نام آن بانو خوله بنت جعفر بن قیس بوده است . تنقیح المقال 3/111.
98- همان مدرک .
99- انساب الاشراف 3/276 - 296.ورخان به این گونه نقلها اشاره نکرده اند و چه بسا آن را صحیح و شایسته نقل نیافته اند.