سیدجواد میری‌منیق، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در گفت‌وگو با
خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که طالقانی چه نسبتی با حرکت تاریخی بازگشت به قرآن داشت، گفت: حقیقت امر این است وقتی درباره آیت‌الله طالقانی صحبت می‌کنیم، فقط در خصوص یک فرد به تنهایی صحبت نمی‌کنیم و در مورد جریانی فکری در جهان معاصر ایران و یا اسلام صحبت می‌کنیم که نگاهش با انسان، دین، جامعه، هستی، و مسائل انسان معاصر درگیر شده بود.
طالقانی نگاهی نو به انسان داشتمیری ادامه داد: طالقانی نگاهی نو داشت و انسان را موجودی مختار و حاکم بر سرنوشت خود تلقی می‌کرد و از منظر کلامی به مسائل نگاه نمی‌کرد و معتقد بود، این انسان مختار در جامعه خود هم باید این قدرت اختیار و انتخاب را اعمال و سرنوشت خود را تعیین کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، افزود: طالقانی به مفهوم ملت نگاهی مدرن داشت و شاید هم بی‌ربط نباشد که طالقانی در بین معاصرین به مرحوم نائینی نزدیک می‌شود و سعی می‌کند کتاب تنبیه الملة را در فضای نوین بازتفسیر کند. این نشان می‌دهد برای شناخت طالقانی باید ببینیم نگاه، بینش و نگرش او نسبت به انسان به عنوان موجود مختار چگونه بود و نگاه او به ملت و اراده ملت در فضای مدرن چگونه بوده است. اگر ما بخواهیم او را با معاصران خود مقایسه بکنیم، او از معدود علما و روشنفکرانی بود که در کسوت روحانیت به مساله اراده ملت و حاکمیت و حق سرنوشت ملت به معنای مدرن کلمه فکر کرده بود.
میری ادامه داد: این مفسر قرآن در طول 50 سال زندگی سیاسی و مبارزه یک ویژگی خاص داشت و آن احترام به تکثر و تنوع و آرا مختلف در جامعه بوده است. اینکه آیا ما می‌توانیم پلی بین گفتمان بازگشت به قرآن تفسیر ایشان و انقلاب اسلامی ایجاد کنیم، مستلزم این است که طالقانی را در بستر تاریخی خود مطالعه کنیم.
وی با بیان اینکه بحث‌های زیادی در خصوص عالم انحطاط ایران مطرح بوده است، گفت: برخی راه‌حل را عبور از دین می‌دانستند و معتقد بودند باید آداب و رسوم نوین اروپایی را جایگزین آن کرد تا به ملل راقیه (پیشرفته) رسید. برخی هم معتقد بودند که یکی از موانع پیشرفت و پیشبرد سوژه مسلمان یا ایرانی این بوده که از قرآن فاصله گرفته‌ایم و دین با خرافات و مسائل قومی مخلوط شده است. این اندیشمندان معتقد بودند یکی از راه‌های رفع این مسایل، بازگشت به قرآن و فهم عصری از قرآن است.
میری ادامه داد: در ذیل این بحث و گفت‌وگوهاست که ایشان پرتوی از قرآن را به عنوان الگویی که اگر قرار است فهمی از دین داشته باشد که ارتباطی هم با عصر ما داشته باشد، مطرح می‌کنند. آیت‌الله طالقانی معتقد بود ما نمی‌توانیم قرآن را در خلا بفهمیم و باید آن را در بستری عصری مورد مداقه قرار دهیم.
طالقانی از گفتمان انقلاب متأثر بودعضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تصریح کرد: اگر مفهوم انقلاب را در رابطه با وضعیت جهان در آن سال‌هایی که ایشان فعالیت می‌کردند، مد نظر قرار دهیم، مفهوم انقلاب مفهومی مدرن و تا حدودی در ایران آن زمان، متاثر از جریان‌های چپ بوده است. چون در دوران جهان دو قطبی یا جنگ سرد، دو اروگاه یکی سرمایه‌داری و دیگری چپ بود و نیروهای پیشرفته نیروهایی بودند که به گونه‌ای با سازمان جهان و این وضعیت موجودی که امپریالیسم و نظام سرمایه‌داری ایجاد کرده بود، زاویه داشتند. در ایران هم این افکار و گفتمان از طریق گفتمان چپ وارد ایران شد و روحانیت را تحت تاثیر قرار داد و طالقانی هم تحت تاثیر این اندیشه انقلابی بود.
میری در پایان گفت: اگر نگاه به پرتوی از قرآن و دیگر آثار داشته باشیم، سایه و تاثیر و گفتمان چپ را در نگاه ایشان می‌بینیم، اما یک اتفاقی هم که افتاده و باید تاکید کنم این است که آقای طالقانی با این که تحت تاثیر جنبش‌های چپ بود، اما در اواخر عمرش با این گروه‌ها فاصله می‌گیرد و به تبع آن، فاصله بسیار شدیدی از آموزه پرولتاریا گرفت. طالقانی در اواخر عمر از این گفتمان فاصله گرفت و به گونه‌ای به یک گفتمان دموکراتیک نزدیک شد.
