تحلیلی ازتصوف سنتی (۱)

به جای مقدمه

تبی ی ن وتحلی ل عرفان و تصوّف ساحت های مختلفی دارد که به نظر نگارنده، همی ن ساحت های مختلف فرقه های صوفی ه، زوایای بحث را پیچیده کرده است. حکمت این پی چی دگی ، کثرت و تنوّع فرقه های تصوّف است؛ به گونه ای که گاهی با درگذشت و وفات یکی از اقطاب صوفی ه، سلسله های گوناگونی از آن فرقه، زائیده می گشت و شناختِ آرا و عقاید و مناسک این فرقه ها را دشوار می ساخت. بحث پی رامون فرقه های صوفی ه از دو جهت دارای حساسیت و اهمیت وی ژه ای است: نخست آنکه، این فرقه ها در جوامع اسلامی ، بسی ار متنوع و تأثی ر گذارند و به همی ن دلی ل، داوری ی کسانی هم نمی توان بر آنها داشت و لازم است با دقّت و بدون پیش داوری آنها را گزارش و توصی ف کرد و سپس به تجزی ه و تحلیل آنها پرداخت. جهت دی گرِ اهمیت و حساسی ت فرقه های صوفی ه این است که فرقه های صوفیه موجود در جامعه معاصر ایران با پاره ای از مبانی فکری جمهوری اسلامی ؛ ی عنی عقلانیت اسلامی که از اسلام ناب بدست می اید در تعارض هستند. توضی ح مطلب اینکه به طورکلی، درکشور ما در حال حاضر ده جریان فکری فعالیت می کنند که هر ده مورد از جریان های معاصر (با تنوع فراوان می ان آنها) با عقل گرایی اسلامی و مبنای فکری جمهوری اسلامی چالش دارند. جری ان عقل گرایی اسلامی با مؤلفه های معرفت شناسی رئالی ستی (موجّه دانستن چهار منبع شناخت ی عنی ، حس و تجربه، عقل، شهود و وحی و اعتقاد به امکان و معی ار معرفت وتأکی د بر رئالی سم) و انسان شناسی خدامحورانه (نفی اومانی سم و اعتقاد به کرامت انسان و رساندن او به مبدأ المبادی و غایة الغایات ی عنی خداوند سبحان، بوسی له دی ن الهی و پی امبران آسمانی ) و هستی شناسی جامع نگرانه (اعتقاد به جهان مادی و مجرد و دنیا و آخرت و نظام علّی و معلولی ی ا نظام تجلی ات) و ارزش شناسی سعادت مدارانه (حاکمی ت فقه واخلاق اسلامی وحداکثری دانستن آنها) استقراری افته است؛ اما ده جریان چالش برانگی ز در مقابل جری ان عقل گرایی اسلامی قرار دارند که درچگونگی وگستره چالش های آنها تفاوت فراوانی وجود دارد. برخی از این جری ان ها در اندیشه و تفکر و دسته ای در بُعد فرهنگ اسلامی با جریانِ مذکور چالش خود را آشکار می سازند. این جری ان های ده گانه عبارتند از: جری ان خرده فرهنگ های موسی قی مدرن، جری ان شی طان پرستی ، جری ان فمی نی سم، جری ان هایدگری ها، جری ان روشنفکری تجددگرا، جری ان سنت گرایی ، جری ان تجددستی زی افراطی ، جری ان مکتب تفکی ک، جری ان بهائی ت، و جری ان تصوّف گرایی و عرفان های سکولار.[1] این جری ان اخی ر به دلایل پی ش گفته، اهمی ت وی ژه ای دارد. به همی ن لحاظ لازم است به این نکته توجه شود که تصوّف گرایی سکولار در جامعه معاصر ما به سه گرایش تقسیم می شود:

الف) عرفان و تصوّف سرخ پوستی: که دون خوان سرخ پوست آمریکایی مطرح کرد از نویسندگان معروف ِعرفان سرخ پوستی ، «پائولوکوئیلو» است که کتاب هایی به صورت رمان مانند «اعترافات یک سالک» و «سفر به دشت ستارگان» نگاشته است. وی در این کتاب ها به تروی ج عرفان سرخ پوستی سکولار می پردازد. عرفان سرخ پوستی، بر خلاف عرفان نظری اسلامی که نوعی هستی شناسی است، به مباحث نظری و اصطلاحات تخصصی مانند: هوی ت غی بی ه و تعی نات و تجلی ات و نَفَس رحمانی و غی ره نمی پردازد و خود را با زندگی انسانها پیوند می زند. و از صلح، معنویت، دوستی و عشق سخن می گوی د.[2] عرفان سرخ پوستی با بهره گی ری ازروانشناسی جدی د و با عبارت ها و دستورالعمل های کوتاه و جذاب و همراه با روی کردِ دین گریزی ، مخاطبان خود را فرامی خواند.

ب) عرفان های شرقی: مانند ایی ن هندو، تائو و بودی سم که با روی کرد ساده و عقل ستی زانه ی ا عقل گری زانه[3] به مباحث انسان شناسانه و سالکانه می پردازند و از مباحث هستی شناسانه بی گانه اند.

ج) عرفان های بومی : فرقه های صوفیه معاصر به قدری متنوعند که ارائه تعریف ی کسانی از آنها غیر ممکن است، اما دارای وجوه عامی نظیر گرایش به فقه ستیزی و مرجع ستیزی (با وجود تفاوت مراتب دراین وی ژگی ) می باشند. حتی فرقه هایی مثل ذهبیه و نعمت اللهی ه گنابادی ه که تقلی د از مراجع را اظهار می نمایند؛ نی ز در مواردِ تعارض می ان فتوای قُطب (عالی تری ن شخصی ت و مقام فرقه) با مرجعی ت، دی دگاه قطب را بر فقیه و مرجع تقلید مقدّم می دارند. و اما فرقه های فعّال جامعة معاصر ایران عبارتند از: 1ـ نعمت اللهی مونسیه2ـ نعمت اللهی صفی علی شاهی

3ـ نعمت اللهی گنابادی ه4ـ اوی سی ه 5ـ مکتب (نورعلی الهی )6ـ شمسی ه 7ـ کمی لی ه 8ـ اهل حق 9ـ خاکساری ه10ـ ذهبی ه. البته فرقه های گنابادیه، ذهبیه، اهل حق و مکتب نسبت به سایر انشعابات صوفی ه فعالی ت گسترده تری دارند. این فرقه ها را می توان با روی کردهای اجتماعی (مانند خدمات و خی انتهای فرقه های صوفی ه به مردم) و سی اسی و امنی تی (مانند ارتباط با رژی م های طاغوتی و دولت های بی گانه) و فقهی (مانند فتاوای فقها و محدثان) و تاری خی (مانند: منشأ پی دایش و تحولات و تطورات و عوامل انشعاب های آنها) و اخلاقی (مانند: آسی ب ها و ناهنجاری های اخلاقی ) و اعتقادی (بررسی و مطابقت ی ا عدم مطابقت عقاید آنها با اعتقادات شی عه) و ادبی (مانند: بررسی آثار فارسی و ادبی فرقه های صوفی ه) بررسی کرد.

چیستی تصوّف

تصوّف ـ که جمع آن صوفی ه است ـ مصدر لازم ثلاثی مزید از باب تفعّل به معنای صوفی شدن بکار می رود. یکی از کاربردهای باب تفعّل، بیان داراشدن چیزی یا صفتی است؛ مانند تأهّل یعنی دارای اهل شدن و یا تألّم به معنای دارای ألم شدن. این باب برای بیان گرایش به فرقه ها و آیین ها هم به کار می رود مانند تَمَجُّس یا تهُّود که به معنای گرویدن به آیین مجوس و دین یهود است. تصوّف هم به معنای گرایش به صوفی است پس تصوّف هم به معنای صوفی شدن و هم به معنای گرایش به صوفی بکار می رود. ابونصر سرّاج درباره چی ستی تصوّف می گوید: «صوفیان مانند فقها و زهاّد به دنبال علم خاص یا ویژگی اخلاقی معین نبودند؛ زیرا آنها خود سرچشمة تمام دانشها و دارای مجموعة احوال بودند.» [4] صوفی از نظر ابونصر سراج، هم بینش دینی و هم منش دینی و هم کنش دینی دارد. درحالی که به عنوان مثال «علم کلام» فقط به دنبال بُعد بینش دینی یا «اخلاق» فقط در پی منش دینی و یا «فقه و حقوق» فقط به دنبال کُنش دینی است. اما صوفی از نظر سراج سرچشمة تمام دانشها و احوال است. ابونصر سراج در ادامه، جملاتی از حسن بصری (متوفای 110) و سفیان ثوری (متوفای 161) نقل می کند که دلالت بر رواج این واژه در قرن دوم دارد. سهروردی می گوید: «اقوال المشایخ فی ماهیه التصوّف تزید علی ألف اقوال»[5]. بعضی تعاریف فقط به بینش توجه کرده اند و برخی گاهی به منش و کنش در تعریف تصوّف هم توجه داشته اند. گاهی نیز فقط به یک حالت اخلاقی خاص بسندی ده و از بقیه حالات اخلاقی پرهیز نموده اند. قاسانی می گوید: «التصوّف هو التخلّق بالاخلاق الالهیهْ»[6] هجوی ری (متوفای 465 ق) در کشف المحجوب، باب تصوّف را با آیه «و عباد الرحمن الذین یمشون علی الارض هونا و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً» شروع می کند و حدیث منسوب به حضرت رسول (ص) را نقل می کند که ایشان فرمود: «من سمع صوت اهل التصوّف فلا یؤمن علی دعائهم کتب عندالله من الغافلین»[7] وی در ادامه می گوید: «صوفی نامیست مرکاملان ولایت را و محققان، اولیا را بدین نام خوانده اند. آنکه به محبت مصفا شود صافی بود و آنکه مستغرق دوست شود و از غیر دوست بری شود صوفی بود.» وی این مطلب را بعد از حدیث حارثه مطرح می کند که پیامبر از او سؤال کرد: «کیف اصبحت یا حارثه» قال: «اصبحت مؤمناً حقا» فقال (ص): «یا حارثه ان لکل حق حقیقة فما حقیقهة ایمانک» فقال: «عزلت نفسی عن الدنیا فاستوی عندی حجرها و ذهبها و فضتها و مدرها فاسهرت لیلی و اظمات نهاری حتی صرت کانی انظر الی عرش ربی بارزاً و کانی انظر الی اهل الجنه یتزا ورون فیها و کانی انظر الی اهل النار یتصارعون فیها (یتغامزون فیها)»[8] هجویری در کشف المحجوب، بین سه واژه صوفی و متصوّف و مستصوّف فرق می گذارد. صوفی: اهل کمالی است که از صفات نفسانی دور گشته و به حقیقت رسیده است. متصوّف: طالبان رسیدن به مرتبة صوفیان هستند و جمع آن متصوّفه است، مستصوف: کسی را که ظاهرش را همچون صوفیان و طالبان تصوّف می آراید، اما در واقع از عقاید و اعمال آنها به دور است. هجویری هم در این مورد می گوید: «صوفی آن بود که از خود فانی بود و به حق باقی از قبضة طبایع رسته و به حقیقت حقایق پیوسته و متصوّف آنکه به مجاهدت، این درجه را می طلبد و اندر طلب، خود را بر معاملت ایشان درست همی کند و مستصوف آنکه از برای منال و جاه و حظ دنیا خود را مانند ایشان کرده است و از این هر دو از هیچ معنی خبر ندارد تا حدی که گفته اند: المستصوف عند الصوفیه کالذباب و عند غیرهم کالذیاب. مستصوف به نزدیک صوفی از حقیری چون مگس بود و آنچ این کند به نزدیک وی هوس بود و به نزدیک دیگران چون گرگ پر فساد، کی همه همتش دریدن و لختی مردار خوردن باشد.»[9] و[10] قشی ری پی رامون وجه نامگذاری تصوّف می گوی د: «آنکه گوید: این از صوفست و تصوّف، صوف پوشیدنست چنانکه تَقَمُّص پیراهن پوشیدن، این روی بود ولیکن این قوم به صوف پوشیدن اختصاص ندارند و اگر کسی گوید: ایشان منسوبند با صفه مسجد رسول (ص)، نسبت با صفه، صوفی نیاید. و اگر کسی گوید این از صفا گرفته اند، نسبت با صفا، دور افتد بر مقتضی لغت. و اگر گویند با صف اول نسبت کنند چنانکه گویی اندر صف اول آمد از آنجا که نزدیکی ایشان است بخداوند تعالی، این نسبت مقتضی لغت نباشد.»[11]

نگارنده در مرحله چی ستی تصوّف تحلی لی دارد که خوانندگان را بدان جلب می کنم: تصوّف بر دو گونه متصور است: الف) تصوّف در مقام تعریف: همین تعریف های پی ش گفته (اعراض از خلق، به خدا پیوستن، احکام شریعت را عمل کردن و...)، تصوّف در مقام تعری ف را گزارش می دهند.

ب) تصوّف در مقام تحقّق: یعنی فرقه های صوفیه ای که تحقّق ی افته اند. توصی ف ها وتحلی ل ها باید به این مقام، یعنی صوفیه تحقّق ی افته، اختصاص ی ابد و نباید این دو مقام خلط شوند و لذا گاهی که با مدعی ان صوفی ه و به اصطلاح اقطاب فرقه های تصوّف بحث می کنیم. آنها به این تعاریف تمسک می کنند؛ اما همه این تعاری ف، تصوّف در مقام تعریف را معرفی می کند که ما هم بسی اری از این تعاریف را تقریباً قبول داریم. این تعاری ف، همان عرفانی است که بخشی از اسلام به شمار می اید. و اصلا یکی از راههای رسیدن به خدا، اِعراض از خلق (به معنای مثبت نه منفی ) است. ولی تصوّف خارجی و واقعی به جهت انحراف های گوناگون، نمی تواند خود را بر این تعاری ف منطبق سازد. انحراف تصوّف در قرن اخیر ی ا در قرنهای اخیر اتفاق نیفتاده، بلکه این انحراف از صدر اسلام به وجود آمد. ما علاوه بر نقدهایی که بر متصوّفه معاصر داری م، نسبت به صوفی انی همچون حسن بصری ، جنید بغدادی و معروف کرخی می توانی م تحلی ل هایی ارایه نمایی م. حسن بصری ، کسی است که امام علی تا امام باقر را درک کرده و نه تنها به آنها ایمان نی اورده، بلکه در برابر آنها ایستاده و بر امی رالمؤمنی ن جهت درگی ری با اهل جمل، طعن می زند و در نهایت قاضی حجاج بن ی وسف ثقفی می گردد. جنید بغدادی ، اولین کسی بودکه رقص و سماع را وارد تصوف کرد و دی گران از او پی روی نمودند و منشأ صدور فتاوای مراجع تقلی د و فقهای شی عه درگذشته و حال به جهت انحراف های متنوع فرقه های صوفی ه گردی د. علاوه بر اینکه، تاکتی ک فرقه فرقه کردن دین نی ز از نظر فقهی حرام است. اگرتصوّف عبارت است از پذیرفتن خُلق و خُوی خداوند از جهت گفتار و عمل و علم؛ پس چه کمالی بزرگ تر از این حقی قت است. و در واقع برانگیخته شدن پیامبران و رسولان و تعیین اولیا و جانشینان آنان، برای تحصیل خُلق و خُوی الهی بوده است. حال اگر حقی قت تصوّف، تلاش برای ترک لذتهای دنیایی و آخرتی و رجوع به فنا و ترک نسبت چیزی به خود و ی افتن صفت های پسندیده و اخلاق نیکو است.[12]و اگر صوفی کسی است که ظاهر او، مخالف احکام شریعت نباشد و باطنش طالب، حقایق الحقیقه باشد. برای او چیزی نباشد و چیزی را برای چیزی ذخیره نکند و غیرضروری و غیر واجب نخواهد و چیزی ندارد تا آن را به کسی عطا کند و در دنیا بدون سرگرمی و گرفتاری زندگی کند و در قیامت درخواستی نداشته باشد و بدون ترس و وحشتی مولایش، او را کفایت می کند. و اگر تصوّف، پذیرفتن خُلق و خُوی خداوند و به کاربستن آداب شریعت و چسبیدن به سنت بهترین موجودات یعنی محمد (ص) است و اگر صوفی ظاهرش آراسته و صورتش زرد و شکمش به پشت چسبیده و خُلق و خُوی ش، خوش و غذایش اندک و ناچیز و لباسش بالازده (یعنی لباسش روی زمین از سر تکبر کشیده نمی شود) و عقلش روشن و دلش زیباتر از چلچراغ درخشان است واگر صوفی کسی است که ظاهرش از دنیا کوچ کرده و دلش به آخرت منتقل شده و سرّ و درونش بر مولی و آقایش فرود آمده است.[13]

و اگر به گفته عطار در الهی نامه: تصوّف چیست در صبر آرمیدن طمع از جملة عالم بریدن[14]

هی چ نقدی بر آنها وارد نی ست، ولی ایا فرقه های صوفی ه تحقق ی افته این چنی ن اند؟ پس چرا برخی از آنها به بهانه طری قت از شری عت و احکام شرعی فاصله می گی رند؟ ی ا به راحتی فتوای مراجع مبنی بر حرمتِ ساختن خانقاه و حرمتِ رفتن در مجالس صوفی ه را مردود می شمارند؟ مجالس لهو و لعب و رقص و سماعِ حرام را مرتکب می شوند و دسته ای نی ز به مواد مخّدر و مصرف مسکرات رو می آورند و رفتارهای نامشروع مرتکب می شوند. پاره ای از فرقه های معاصر تا آنجا پی ش رفتند که در دوران دفاع مقدس و حمله عراق علی ه ایران، جوانان را از دفاع و حراست از مرزهای کشور باز می داشتند و در پنهانی با فراماسونرهای جاسوس و خی انتکار غرب گرا ارتباط پی دا می کردند. بنده شاهد انحراف بسی اری از مردم و جوانان و حتی عده ای ازطلبه های بی سواد بودم که با وعده های مادی و ی ا معنوی به چه بدبختی مبتلا شدند. و زندگی آنها وی ران گشت و به جدایی خانوادگی انجامی د. نگارنده به سخن سید حیدر آملی توجه دارد که می گوید: "همانگونه که دیگران از اسم شیعه بی زاری می جویند و آنها را رافضی می خوانند و کفر و زندقه نسبت می دهند شما هم بدون تحقیق به سرزنش صوفیه نپرداز»[15]. و نی ز می گوید: " اما گروهی که در اسم با شیعه مشترکند، اما شیعه نیستند و مردم به خاطر آنان به شیعه ناسزا می گویند، آنان مانند: غلات و اسماعیلیه و زیدیه و کیسانیه و شعبه ها و گروه های آنان که در کتاب های شیعه و غیر شیعه ذکر شده است و اما گروهی که در اسم با صوفیه مشترکند، ولی صوفیه نیستند و مردم به خاطر آنان به صوفیه ناسزا می گویند آنان مانند: اباحیه و حلولیه و اتحادیه و معطله و ... مانند آنان می باشند.»[16] لی کن، سخن ما در این است که هرچه از فرقه های صوفی ه در جامعه معاصر ایران وجود دارد، گرفتار مشکلات اعتقادی و ی ا رفتاری اند و به همی ن جهت، عرفان اصی ل اسلامی از التقاط و انحراف فرقه های صوفی ه به شدت رنج می برد.

عوامل پیدایش تصوف در اسلام

نباید گمان کرد که تصوف درتاری خ اسلام تنها زایی ده آموزه های دی نی است بلکه عوامل فراوان دی گری وجود داشته است که منشأ پی دایش تصوف گرایی درمی ان مسلمانان بوده است که ازجمله می توان به موارد ذی ل اشاره کرد:[17]

1. افکار و مذاهب هندی و بودایی: در عصر حکومت بنی امیه، جماعتی از هندی ها به آیین اسلام گرویدند و کتاب های هندی توسط منکه هندی و ابن دهن هندی ترجمه شد مانند سندباد الکبیر، سند باد الصغیر، ادب الهند و الصین و از همه مهمتر، کتاب «یوذاسف» و «یوذاسف و بلوهر» که روش زندگی صوفیانه بود. مرحوم صدوق در اکمال الدین و اتمام النعمة و مرحوم مجلسی در بحار الانوار پیرامون یوذاسف و بلوهر داستانی نگاشته اند. البته ادیان و مذاهب هندی، اختلافات نظری و عملی فراوانی دارند لکن رویکرد صوفیانه آنها مشترک است و تصوف به عنوان یک ایدئولوژی در می ان آنها مطرح میباشد. فرقه بودایی در پیدایش برهمایی و برهمایی در ظهور بودایی و هندو و بودایی در تحقق هانایانا و ماهایانا مؤثر بوده است و همگی در ریاضتکشی و پرهیز از دنیا مشترکند و راه سعادت و نجات آدمیان را ترک لذات جسمانی و شکنجه بدنی میدانند. این فرقهها بر این باورند که جهان سراسر رنج و عذاب و ریشه این رنج ها، آرزوها و خواهش های دنیوی است و رهایی از علایق و شهوات مادی وسیله نجات و سعادت است. بودا معتقد است که برهمن، کسی است که فقر نصیبش شده و از هر چیزی محروم و از هر خوفی به دور باشد. نیروانا که غایت بوداییان است در لغت سانسکریت به معنای فنا بکار میرود. مسأله طلب مرید و سالک از مراد و قطب نیز از روش های صوفیان هندی است که بر فرقه های صوفیهدر جهان اسلام وارد شده است. مسأله وحدت وجود از دیگر عقاید مشترک صوفیان هندی است. اوپانیشادها کتاب مقدس برهمائیان این عقیده را پایه گذاری کرده است. و همچنین، موارد دیگری مانند خرقه پوشی، دیانا (به اصطلاح بودائیان به معنای تمرکز فکر که در مراقبت انجام میدهند)، اذکار دسته جمعی به گفته ابوریحان بیرونی در کتاب تحقیق ما للهند از سلوک رفتاری هندیان است و همه این آداب در میان فرقه های صوفیه اسلامی رواج یافته است ی عنی صوفی ان مسلمان دراین آداب و عقاید ازایی نهای کشورهای جنوب شرق آسی ا بهره برده اند.

لازم به ذکر است که تعداد زیادی از مرتاضین بودایی و جوکی های تارک دنیا و دورهگردهای هندی در ممالک اسلامی مخصوصاً در شام و عراق پراکنده شدند مانند ابو علی سندی، استاد بایزید بسطامی که در حقش میگوید: من از بوعلی، علم فنا در توحید می آموختم. ابوعلی سندی از اهالی سند و نواحی بخارا و مرتبط با مرتاضین هندی بوده است.حسین بن منصور حلاج، مسافرت به هندوستان نمود و پس از مراجعت در صوفیگری تحوّل جدی یافت. بنابراین، مسأله فقر، خرقه پوشی، انزوا، ریاضت کشی همه از آداب مرتاضین هندی است.

2. دنیاپرستی و آشوب های سیاسی: گرایش مادیگرایانه و دنیاطلبانه برخی از اصحاب پیامبر و نزاع های سیاسی قرن اول و دوم زمینه ساز پیدایش و گسترش صوفیه بوده است. توضی ح مطلب اینکه تمایل به دنیا در اثر فتوحات، اولین قدم انحراف مسلمین بود که دولت عثمان آنرا توسعه داده عکس العمل این انحراف، زهدورزی افرادی چون عبدالله بن عمر،حسن بصری و پرهیز از مسایل سیاسی و اجتماعی بود. حسن بصری متوفای 110 هجری با اینکه امام علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و امام سجاد(ع)و امام محمد باقر(ع) را درک کرد، در پوستین ریاضتکشی خود فرو رفته و ذره ای به فکر مسایل اجتماعی جامعه نبوده و هیچ گاه ائمه اطهار را یاری نکرد.

عبدالواحد بن زید از اصحاب حسن بصری، اولین کسی بود که خانقاه کوچکی برای صوفیه ساخت و زمینه را برای صوفیان قرن دوم و سوم مانند ابوهاشم کوفی، ذوالنون مصری، معروف کرخی، ابراهیم ادهم، ابوحامد بلخی و محاسبی فراهم آورد.

داود طایی متوفای 165 قمری به فرزندش گفت: ای پسر اگر سلامت خواهی، دنیا را وداع کن و اگر کرامت خواهی بر آخرت نیز تکبیر گوی. وی آنقدر از مردم عزلت و از دنیا اعراض کرد که نان در آب می نهاد و می آشامید تا خوردن و آشامیدن را یکی کند.

3. تماس مسلمانان با رهبانیان مسیحی: رهبانیت مسیحی هم بر صوفی گری مسلمانان تأثیر گذار بوده است. حتی مسجد ضرار هم توطئه راهب مسیحی بود. توضیح اینکه، قبل از جنگ تبوک، عده ای از منافقین مدینه با مرد راهبی به نام ابوعامر که بسیار ریاست طلب بود بیعت کردند. ابوعامر، پس از فتح مکه به طائف گریخت و چون اهل طائف به اسلام گرویدند، به سوی شام پیش امپراطور روم شتافت و از آنجا به منافقین پیام فرستاد که آماده شوند و مسجدی بنا نهند تا به کمک امپراطور روم، بساط رسول خدا در مدینه برداشته شود.

منافقین درگام نخست در جهاد شرکت نکردند و با نیرنگ از پیامبر تقاضا نمودند که مسجد مدینه برای بیماران و پیرمردان دور است و لذا اقدام به ساخت مسجد ضرار کردند. پیامبر به جهت وضعی ت جنگ تبوک با آنها برخورد نکرد و علی(ع) را به جای خود در مدینه گماشت. پیامبر(ص) پس از مراجعت طبق آیه 107 سورهتوبه به تخریب مسجد ضرار فرمان داد. یعنی یک راهب و صوفی مسیحی به بهانه عبادت منافقین ساختمانی با عنوان مسجد ساختند تا محل توطئه آنها گردد و خداوند نیز آنها را رسوا کرد. بنابراین، مردم دیندار باید هشیار باشید، تغییر عنوان خانقاه به مسجد یا حسینیه، ماهیت انحراف را تغییر نمیدهد.

4. انتشار فلسفه یونانی و نوافلاطونی: تصوف در قرن سوم به غی ر از زهد و ترک دنیا و ریاضت کشی وارد فاز جدیدی شد و به مباحث عرفانی مانند وحدت وجود، عشق، کشف و شهود، فنا و... پرداخت. این رویکرد از فلسفه افلاطون و فلوطین و نوافلاطونیان که در قرن سوم ترجمه شده بودند بر صوفیان مسلمان تأثیر گذاشت. جنید بغدادی، با بهره گیری از مفاهیم نو افلاطونی، قالب جدیدی به تصوف بخشید. به همین دلیل، وی لباس پشمینه صوفیان اولیه را به دور انداخت و لباس معمولی به تن کرد و گفت: لیس الاعتبار بالخرقة انما الاعتبار بالخرقة (احتراق دل)

5. تفسیر به رأی از مفاهیم و تعلیمات دینی: متون اسلام، مملو از مفاهیم اخلاقی و عرفانی ناب و خالص است. آیات قرآن، روایات و ادعیه اهل بیت(علیهم السلام) مانند صحیفه سجادیه، دعای کمیل، دعای عرفه، مناجات شعبانیه برای سیر و سلوک عرفانی بیان گردیده است. پیش فرض های صوفیانه هندی، پاره ای از زاهدان و تارکان دنیا را گرفتار تفسیر به رأی کرده و معانی ناصواب را بر واژگان قرآنی مانند زهد و دنیا و... وارد ساختند. فاصله گرفتن از معارف اهل بیت نیز بر این انحراف فکری و رفتاری افزود. تا اینجا روشن شد که:

اولاً، تصوف و فرقه های صوفیه از اصالت عرفان اسلامی برخوردار نیست، زیرا کاملاً از هندیان و بودائیان و مسیحیان تأثیر پذیرفته اند.

ثانیاً، تصوف در بهره وری از آموزههای اسلامی هم گرفتار تفسیر به رأی و تأویل گرایی شدند.

ثالثاً، اسلام، آیین اعتدال است زیرا «وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَی النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا»[18]

قرآن میفرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ؛[19] «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ...»[20] «وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الآخِرَةَ وَلا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَأَحْسِنْ کَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ»[21]

بنابراین، افراط کاری در ترک دنیا و ریاضتکشی و بریدن از جامعه، مورد رضایت و پذیرش اسلام نیست.

ادامه دارد...