امام خمینی(ره) و امت واحده جهانی

در منظومه فکری امام(ره)، تشکیل امت واحده جهانی و جهان گیر شدن حاکمیت اسلام، راهکاری است که بر اساس آن می توان صلح و امنیت جهانی را به صورت دائم بر قرار ساخت.
بحث از همکاری، تعاون، روابط مسالمت آمیز، وحدت، همگرایی و دستیابی به صلح عادلانه در قاموس اسلامی گسترده است. در عین حال به صورت خلاصه می توان گفت، طرح اسلام برای نظام بین الملل، رسیدن به امت واحده جهانی است. این طرح با فدراسیون جهانی یا جامعه مدنی جهانی تفاوت دارد، زیرا بر محور وحدت عقیده استوار است.[44] امت از ریشه « ام» گرفته شده و به معنای قصد است و به جماعتی اطلاق می شود که افراد آن دارای یک مقصد و هدف باشند و این مقصد واحد رابطه واحدی میان افراد باشد.
با نگاهی اجمالی به هدف از خلقت انسان و بعثت انبیا و ارسال پیامبران الهی و امامان(ع) مشخص می شود که انسان جهت پرستش خدای یگانه خلق شده و رسولان الهی جهت نجات بشر از ظلمت و مسیر باطل فرستاده شده اند و این امر، خاص یک سرزمین یا قوم خاص نیست. بر این اساس، اقامه دین خدا، دعوت به همزیستی مسالمت آمیز، رفع ظلم و ستم، گسترش ارزشهای الهی انسانی و برقراری قسط و عدل از اهداف اسلام در چارچوب امت واحده جهانی است.[45]
اسلام خواهان وحدت امت اسلامی و اتحاد جمیع مسلمین جهان است و تمرکز و وحدت رهبری و زمامداری جامعه اسلامی نمادی از وحدت امت است. اسلام نه تنها فقط برای جامعه اسلامی بلکه برای جامعه جهانی، حکومت واحدی می خواهد.[46]
امام خمینی(ره) معتقد بودند که اسلام، اصل را بر صلح طلبی قرار داده است، اما این مهم در صورت نفی خود خواهی و سرکشیهای نفسانی و تحقق محیط امن، پایدار می ماند. لذا در صورتی که منشأ نزاعها و اختلافات یعنی خودگرایی به خدا گرایی جهت یابد، بشریت روی صلح و آرامش و ثبات را در جهان خواهد دید.[47]
در نظر امام خمینی(ره) از یک سو پیامبر اسلام(ص)، آخرین برنامه الهی را برای تمام افراد بشر در همه زمانها و مکانها به کل جامعه بشری عرضه کرده است و از سوی دیگر، امام زمان (عج) منجی و مصلح موعود برای یکپارچه کردن کل انسانها در زیر لوای اسلام است. بنابراین، از منظر دینی و مذهبی، سیاست فرامرزی (تشکیل امت واحده جهانی) امام(ره)، بالضروره دارای این آرمان نهایی است که در کوتاه مدت تمام جهان اسلام و در دراز مدت تمام جهان، اعم از مسلمان و غیرمسلمان، زیر لوای اسلام (حکومت اسلامی) در آیند.[48]
بر اساس همین نگاه امت گرایانه به روابط بین الملل که مبتنی بر دو پیش فرض دینی و مذهبی فوق است، امام(ره) در پیام تاریخی خویش به گورباچف، گرفتاریها و مشکلات اصلی جهان امروز را ناشی از عدم اعتقاد واقعی قدرتهای بزرگ، به ویژه دو بلوک شرق و غرب، به خداوند متعال و ارزشهای والای انسانی می داند؛ قدرتهایی که از نظر آنها، تنها معیار برای سنجش ارزش، میزان برخورداری از ثروت و قدرت چپاولگری است. همچنین ایشان، در این پیام، ضمن بیان عجز تفکر مادی در تأمین نیازهای بشر، تأکید داشته اند که مکتب حیات بخش اسلام، تنها مکتبی است که با محور قرار دادن «حق» و «عدالت» می تواند اسباب راحتی، نجات، کمال جویی و ظلم ستیزی را برای همه ملتها به ارمغان آورد.
جناب آقای گورباچف، باید به حقیقت روی آورد. مشکل اصلی شما مسئله مالکیت و اقتصاد و آزادی نیست. مشکل شما عدم اعتقاد واقعی به خداست؛ همان مشکلی که غرب را هم به ابتذال و بن بست کشیده و یا خواهد کشید. مشکل اصلی شما مبارزه طولانی و بیهوده با خدا و مبدأ هستی و آفرینش است.
جناب آقای گورباچف، از شما می خواهم درباره اسلام به صورت جدی تحقیق و تفحص کنید، و این نه به خاطر نیاز اسلام و مسلمین به شما، که به جهت ارزشهای والا و جهان شمول اسلام است که می تواند وسیله راحتی و نجات همه ملتها باشد و گره مشکلات اساسی بشریت را باز نماید. نگرش جدی به اسلام ممکن است شما را برای همیشه از مسئله افغانستان و مسائل از این قبیل در جهان نجات دهد.[49]
انگیزه و علت اصلی صدور این پیام مبتنی بر «اصل دعوت در اسلام» است. دین اسلام به دلیل جهان شمول بودن، همگانی و همیشگی است؛ لذا همواره جهانیان را به سوی خود جذب می کند و دعوت به عنوان اصل اساسی و محوری در آن به حساب می آید. امام(ره) نیز به عنوان وارث پیامبران الهی و رهبر جهان اسلام، وظیفه الهی خود را دعوت گورباچف به اسلام می بیند تا از این طریق علاوه بر گسترش نفوذ و حاکمیت اسلام در جهان، باعث حل گرفتاریها و رستگاری جمع عظیمی از انسانها گردد.[50]
از آنجا که محور پیام تاریخی امام(ره)، با درنوردیدن مرزهای جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران، «رهبری توده های محروم جهان بوده»[51] و «بیانگر تفوق فرهنگ، معنویت و اخلاق بر اقتصاد و سیاست است، نگاه امت گرایانه و تلاش امام برای امت سازی را آشکار می سازد.»[52]
با مطالعه اندیشه های سیاسی امام خمینی(ره)، به روشنی آشکار می شود که او خواستار یک نظام و حکومت مبتنی بر وحدت امت اسلامی و فراتر از دایره دولتهای ملی امروزی که بر پایه الگوی «ملت دولت» بنا شده اند، بوده است. بنابراین، انقلاب اسلامی امام(ره) نه تنها علیه یک نظام سلطنتی طاغوتی است، بلکه علیه هرگونه نظامی در بیرون از محور «ملت دولت» است. از دیدگاه امام، انقلاب اسلامی باید در فراسوی الگوی ملت دولت حرکت کند و میهن اسلامی ایران بت شکن نظام کنونی جهانی باشد و از تمایلات ملی گرایی که کشور را از جهان شمولی امتی و اسلامی دور نگاه می دارد و حس تفرقه و چند دستگی را تقویت می کند بپرهیزد.[53] لذا مشاهده می شود که حضرت امام(ره) آرمان بلندی همچون «تحقق صلح جهانی» (در پناه تحقق حاکمیت اسلام) را به عنوان هدف غایی انقلاب اسلامی مطرح می سازند.[54]
امام(ره) با چنین تحلیلی درباره وظایف فراملی دولت جمهوری اسلامی می نویسد:
من به صراحت اعلام می کنم که جمهوری اسلامی ایران با تمام وجود برای احیای هویت اسلامی مسلمانان در سراسر جهان سرمایه گذاری می کند و دلیلی هم ندارد که مسلمانان جهان را به پیروی از اصول تصاحب قدرت در جهان دعوت نکند و جلوی جاه طلبی و فزون طلبی صاحبان قدرت و پول و فریب را نگیرد... و کشور ایران به عنوان یک دژ نظامی و آسیب ناپذیر سربازان اسلام را تأمین و آنان را را به مبانی عقیدتی و تربیتی اسلام و همچنین به اصول و روشهای مبارزه علیه نظامهای کفر و شرک آشنا می سازد.[55]
اشارات امام(ره)، آشکارا بر اهمیت مصالح امت اسلامی، تلقی ایران به عنوان ام القری و رابطه دیالکتیکی سرنوشت جمهوری اسلامی ایران و جهان اسلام نظر دارد. بدین سان شاید بتوان هر آنچه را امام خمینی(ره) در باره مصلحت کشور اظهار می نمود، به طور کلی چونان ابزار و مقدمه ای برای تأمین مصالح جهان اسلام دانست.[56]
از نظر امام(ره)، آموزه ها و تعالیم جهان شمول اسلام، به دلیل اشراف کامل بر جوانب مختلف زندگی انسانها، قادرند همواره در همه اعصار، کلیه نیازهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آنان را در هر نقطه ای از جهان پاسخگو و بدون داشتن هیچ گونه بدیلی، هدایت گر ملتها و جوامع بشری به سوی سعادت و رستگاری، رفاه و آسایش، صلح و صفا، اتحاد و همگرایی باشد. به سخن کوتاه، از آنجا که در تفکر امام(ره) که الهام گرفته از اندیشه ناب اسلامی است، جنگ اصالت ندارد و تنها در مقطع خاصی به دلیل جدال نیروهای شر و خیر اجتناب ناپذیر خواهد بود، در پناه تشکیل امت واحده جهانی، پیروزی کامل نیروهای خیر بر شر و جهان گیر شدن حاکمیت اسلام صلح و امنیت پایدارِ جهانی میسر می گردد. 44. «ان هذه امتکم امة واحدة و انا ربکم فاعبدوه» انبیا: 92.
45. ستوده، محمد، ماهیت انسان و روابط بین الملل، ص207.
46. مصباح یزدی، محمدتقی، حقوق و سیاست در قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ سوم، پاییز 1383، ج1، ص280.
47. محمد رضا دهشیری، پیشین، ص306.
48. امین، سیدحسن، «امام خمینی(ره) و نظم سیاسی بین المللی»، مندرج در مجموعه مقالات امام خمینی(ره) و حکومت اسلامی (نهادهای سیاسی و اصول مدنی)، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول، زمستان 1378، ص312.
49. امام خمینی(ره)، صحیفه امام، ج21، ص221 و 225.
50. بابایی زارچ، علی محمد، امت و ملت در اندیشه امام خمینی(ره)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، زمستان1383، ص265 و 269.
51. شاهجوئی، محمدامین، بنیان مرصوص امام خمینی(ره) در بیان و بنان آیت الله جوادی آملی، قم، مرکز نشر اسرا، چاپ ششم، 1384، ص393.
52. بابایی زارچ، علی محمد، پیشین.
53. پروفسور حمید مولانا، جهان اسلام و چالشهای دنیای معاصر، تهران، انتشارات کیهان، چاپ اول، 1385، ص187.
54. افتخاری، اصغر، «آرمانهای انقلاب از دیدگاه امام خمینی (ره)»، فصلنامه اندیشه حوزه، ش12، بهار 1377، ص162.
55. امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج21، ص9192.
56. فیرحی، داوود، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران، انتشارات سمت، چاپ سوم، تابستان1384، ص265.