آخرین آمار و اطلاعات منتشره از سوی آی.دی.اف یا فدراسیون جهانی دیابت، تعداد بیماران دیابتی در سراسر جهان را نزدیک به 200 میلیون نفر تخمین زده است. در ایران طبق آمار موجود بیش از 1/5 میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند. طبق آمارها به نظر می‌آید 14تا 23 درصد ایرانیان بالاتر از 30 سال یا مبتلا به دیابت هستند و یا در مرحله پیش از دیابت قرار دارند و قند خون آنها نه در حد دیابتی‌ها بالاست و نه در محدوده طبیعی قرار دارد. 25درصد این افراد در آینده دیابتی می‌شوند. دیابت یک بیماری است که در صورت کنترل‌نشدن می‌تواند اختلالات متابولیکی بسیار و عوارض جدی چشمی، کلیوی و مشکلات مربوط به اعصاب و عروق خونی را به وجود آورد.
تحقیقات نشان داده است که ترکیب رژیم غذایی و شیوه زندگی در پیشگیری و درمان این اختلال نقش مهمی دارد.
نقش تغذیه در کنترل دیابت
در کنترل دیابت، تغذیه نقش بسیار مهم و اساسی و غیرقابل انکار دارد و بی‌توجهی به تغذیه بیمار می‌تواند تمامی تلاش پزشک و کادر درمانی را نقش بر آب و فرد را با عوارض جدی دیابت روبه‌رو می‌کند.
درمان تغذیه‌ای و پزشکی هر فرد دیابتی، براساس وضعیت او، شیوه پیشرفت بیماری از نظر ایجاد عوارض دیابت در بیمار و با در نظر گرفتن مسایل اقتصادی اجتماعی، شیوه زندگی و سطح فعالیت بدنی در بیمار صورت می‌گیرد ولی آموزش اصول کلی تغذیه‌ای به تمامی بیماران دیابتی برای بهبود وضعیت تغذیه و افزایش سطح آگاهی‌های غذایی آنها ضروری است.
آیا افراد دیابتی باید تحت رژیم‌های غذایی ویژه باشند؟
اگر تصور می‌کنید که به علت ابتلا به دیابت از مصرف بسیاری از غذاها محروم هستید، اشتباه می‌کنید. بسیاری از افراد مبتلا به دیابت تصور می‌کنند که باید تحت رژیم غذایی به شدت محدود کننده قرار بگیرند. غذای مصرفی خود را از خانواده جدا کنند و جداگانه برای خود غذا تهیه کنند. این تصور نادرست است. الگوی کلی غذایی توصیه شده به دیابتی‌ها فقط محدود به دیابتی‌ها نمی‌شود بلکه این نوع الگوی غذایی برای حفظ سلامت تمامی‌افراد خانوده مفید است. توصیه‌هایی مانند افزایش مصرف میوه و سبزی، کاهش مصرف قندهای ساده، چربی اشباع و کلسترول و افزایش مصرف فیبرها از نمونه توصیه‌هایی است که نه تنها به مبتلایان دیابت بلکه به خانواده‌ها نیز توصیه می‌شود. فقط مقدار کربوهیدرات مصرفی در افراد انسولینی باید به دقت کنترل شود. زیرا از میان کربوهیدرات، پروتئین و چربی‌های غذایی مصرف شده از سوی بیمار، کربوهیدرات بیشترین تاثیر را روی قند خون دارد و در کنار کنترل آن بهتر است مقدار چربی و پروتئین مصرفی نیز کنترل شود.
رژیم غذایی دیابتی به معنای نخوردن است یا به اندازه خوردن و کنترل مقدار مصرف؟
رژیم غذایی دیابتی به معنای نخوردن نیست بلکه به معنای به‌اندازه خوردن و کنترل مصرف است. بنابراین از غذاهای متنوع استفاده کنید. فقط باید دقت کنید که این مقادیر از جیره مجاز مصرفی شما تامین می‌شود و از میان غذاهای گوناگون، بهترین انتخاب غذایی را داشته باشید.
چرا کربوهیدرات مصرفی در روز مهم است؟
زیرا کربوهیدرات پس از هضم و جذب و ورود به خون موجب افزایش قند خون می‌شود، اگر بیشتر از میزان لازم از سوی فرد مصرف شود، در تنظیم قند خون اختلال ایجاد خواهد کرد. به‌علاوه، مقدار انسولین مصرفی باید متناسب با مقدار کربوهیدرات مصرفی باشد تا قند خون در محدوده طبیعی حفظ شود. بیمار دیابتی باید با مراجعه به کارشناس تغذیه و یا کتب راهنمای غذایی مقدار کربوهیدرات موجود در گروه‌های غذایی گوناگون را بشناسد تا به این طریق بتواند کربوهیدرات دریافتی خود را اندازه‌گیری کند.
اندیس گلایسمی چیست و چه کاربردی دارد؟
امروزه تغذیه‌دانان در کنار کنترل مقدار کربوهیدرات مصرفی بیماران، به مساله دیگری نیز توجه می‌کنند و آن نوع کربوهیدرات مصرفی است زیرا کربوهیدرات‌های متعدد موجود در غذاهای گوناگون آثار متفاوتی در افزایش قند خون نشان می‌دهند. لازم است بیماران به طور نسبی با این موضوع آشنایی داشته باشند تا بتوانند انتخاب‌های غذایی بهتری داشته باشند. اگر شما به دیابت مبتلا باشید، شاید به صورت تجربی متوجه شده‌اید که وقتی در صبحانه خود نان سنگک به عنوان منبع کربوهیدرات مصرف می‌کنید، در طول صبح در مقایسه با زمانی که صبحانه خود را با نان سفید آغاز کرده‌اید احساس بهتری دارید و قند خون شما پس از صبحانه پایین‌تر است. علت این موضوع، اندیس گلایسمی پایین‌تر نان سنگک در مقایسه با نان سفید به طور مثال باگت است. غذاهایی با اندیس گلایسمی پایین مانند نان سنگک آثار کمتری در افزایش قند خون دارند و بالعکس غذاهایی با اندیس گلایسمی بالا به سرعت قند خون را بالا می‌برند. در واقع اندیس گلایسمی به ما نشان می‌دهد پس از صرف غذایی خاص قند خون چگونه افزایش نشان می‌دهد. در افرادی که بیشتر از غذاهای با اندیس گلایسمی پایین استفاده می‌کنند، سرعت افزایش قند خون کندتر است. به‌علاوه، جذب روده‌ای کربوهیدرات هضم شده نیز کند شده و از ترشح انسولین می‌کاهد و به این ترتیب کلسترول و تری‌گلیسیرید کمتری نیز ساخته می‌شود. در نتیجه به بهبود پروفیل لیپیدی و نیز کاهش وزن کمک می‌کند. به‌علاوه، تحقیقات آثار مفید اندیس‌گلایسمی در تمرینات ورزشی را نشان داده است. مصرف مواد غذایی با اندیس‌گلایسم پایین بیش از فعالیت‌های طولانی سبب افزایش کارایی و سطح مناسب گلوکوز در خون می‌شود.
من کمی اضافه وزن دارم و از طرفی به دیابت غیر وابسته به انسولین نیز مبتلا هستم. چه باید بکنم؟
چاقی، به خصوص چاقی شکمی نه تنها یک عامل خطر برای ابتلا به دیابت نوع 2 محسوب می‌شود بلکه موجب بدتر شدن دیابت نیز می‌شود. چرا که مقاومت سلول‌ها به انسولین را افزایش می‌دهد. افراد چاق باید برنامه کاهش وزن را در پیش بگیرند. کاهش وزن می‌تواند تاثیرات چشمگیری روی قند خون و فشارخون آنها داشته باشد.
علت بروز احساس ضعف در برخی ساعات شبانه‌روز در دیابتی‌ها چیست و چه باید کرد؟
لرزش دست و احساس لرزش در عضلات، رنگ‌پریدگی در پوست، عرق سرد، ضربان تندقلب، سرگیجه، سیاهی رفتن چشم‌ها، خستگی و خواب‌آلودگی، سردرد و نداشتن تمرکز از علایم افت قند خون می‌باشند. پس از تزریق انسولین با توجه به نوع انسولینی که مصرف می‌کنید، در ساعات مشخصی انسولین به حداکثر عمل خود می‌رسد و در آن زمان شما با یک افت شدید قند خون روبه‌رو می‌شوید که با حالت سرگیجه و ضعف خود را نشان می‌دهد. همواره وعده‌های غذایی خود را مرتب و سر ساعات مشخص مصرف کنید تا از بروز افت قند خون جلوگیری کنید. این امر به ویژه در افراد دیابتی وابسته به انسولین از اهمیت بیشتری برخوردار است.
ساعات صرف غذا را چگونه باید تنظیم کرد؟
افراد وابسته به انسولین باید سه وعده غذا و سه میان وعده در ساعات مشخص که هم‌زمان با اوج اثر انسولین آنهاست، مصرف کنند و هرگز وعده‌ای را حذف نکنند. به خصوص وعده پیش از خواب و صبحانه را نباید حذف کنند تا از بروز افت قند خون در طول شب و ساعات اولیه روز پیشگیری کنند.انواع متعدد انسولین وجود دارد که دارای اوج اثرهای متفاوتی هستند.
آیا افراد دیابتی می‌توانند قند و شکر مصرف کنند؟
به‌طور معمول، محدودیت شدید مصرف قند و شکر توصیه نمی‌شود. شما می‌توانید در مقادیر کم و از جیره مجاز کربوهیدرات روزانه از شکر استفاده کنید، مگر اینکه قند خون شما به حالت کنترل شده‌ای نرسیده باشد. ولی ترجیحا از خرمای زاهدی به جای قند استفاده کنید. همچنین می‌توانید از قندهای صناعی که در داروخانه‌ها موجود است به جای قند استفاده کنید.
در بیماران دیابتی که چربی خون بالا دارند چه مراقبت‌های غذایی باید صورت بگیرد؟
بیماران دیابتی اغلب به علت اختلالات سوخت و سازی، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی قرار دارند. به منظور کاهش خطر، موارد زیر را رعایت کنید:
* بیشتر به صورت آبپز غذا صرف کنید.
* برای پیشگیری از افزایش وزن و نیز بهبود پروفایل چربی خون‌تان مصرف چربی را کم کنید و از همان مقدار مصرف مجاز را بیشتر از روغن‌های مایع استفاده کنید.
* مصرف چربی‌های اشباع را کاهش دهید.
* مصرف کره و خامه را به ماهی یک تا دو مرتبه محدود کرده و شیر و لبنیات کم‌چرب مصرف کنید.
* مصرف مرتب ماهی و محصولات دریایی رابه عنوان منابع غنی امگا3 فراموش نکنید.
مغز دانه‌ها را که منبع مناسبی از فیبر ویتامین‌ها و املاح هستند و نیز به عنوان منابع غنی از چربی‌های مفید اسیدهای چرب غیراشباع تک پیوندی، اسیدهای چرب غیراشباع چند پیوندی مطرح هستند، فراموش نکنید. شما می‌توانید سهمی از کالری مجاز روزانه خود را به جای دریافت از روغن‌ها و چربی‌ها، از مغز دانه‌ها استفاده کنید.مصرف فیبر غذایی را افزایش دهید. فیبرها در کاهش جذب چربی‌های غذایی، بهبود چربی خون و آهسته کردن افزایش قند خون نقش مهمی‌دارند.
آیا مصرف میوه‌های شیرین برای دیابتی‌ها مجاز است؟
در کتب تغذیه چیزی به نام تقسیم‌بندی میوه شیرین و غیرشیرین وجود ندارد. این به معنی این است که شما می‌توانید با آموختن مفهوم اندازه هر واحد، یک واحد از میوه‌های گوناگون را بشناسید و مصرف کنید. فراموش نکنید یک سروینگ از هر میوه صرف‌نظر از شدت شیرینی آن 15 گرم کربوهیدرات دارد. اینکه شما سروینگ میوه مصرفی خود را پرتقال انتخاب کنید یا انگور فرق نمی‌کند. زیرا اگر یک عدد پرتقال متوسط معادل یک واحد باشد در مقابل، هفت حبه انگور معادل یک سروینگ میوه است. میوه‌هایی مانند انار، پرتقال و مرکبات، غنی از انواع آنتی اکسیدان‌ها هستند و برخی ریزمغذی‌ها هستند که به نظر می‌آید در افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین مفید باشند. میوه‌ها را تا جای ممکن با پوست مصرف کنید زیرا پوست میوه‌ها نیز دارای ارزش غذایی بوده و فیبر موجود در آن مفید است به عنوان مثال، پوست سیب منبع خوبی از عنصر کروم است. کروم در بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین و عملکرد انسولین نقش دارد. شما می‌توانید هرچقدر که میل دارید، از نعمت سبزی‌های برگی لذت ببرید. سبزی‌ها منبع غنی فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند و کربوهیدرات بسیار پایینی دارند.
چگونه می‌توان فشار خون را در دیابتی‌ها کنترل کرد؟
اگر فشارخون بالا دارید باید مصرف نمک را کاهش دهید. از غذاهای آماده که اغلب برای افزایش مدت نگهداری به آنها نمک یا ترکیبات سدیم اضافه شده مانند انواع کنسرو و سوسیس و کالباس بپرهیزید و مصرف میوه وسبزی را که غنی از انواع ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها است، افزایش دهید. به ورزش و فعالیت بدنی کافی متناسب با سن بپردازید.
عوارض دیابت کنترل‌نشده شامل چه مواردی است؟
قند خون کنترل‌نشده منجر به ضایعات جدی کلیوی مانند نارسایی کلیوی شده، آسیب‌های چشمی، قلبی‌عروقی، اعصاب و تاخیر در التیام زخم‌ها و... را در پی دارد.
آیا در شرایطی که دیابت کنترل نشده و به نفروپاتی یا ضایعات کلیوی منجر شود، توصیه‌های رژیمی‌متفاوت خواهد بود؟
بله. در صورتی که فرد دچار نفروپاتی دیابتی شود، تحت رژیم‌های غذایی خاص به منظور کاهش سرعت پیشرفت بیماری قرار می‌گیرد، محدودیت‌های غذایی بیشتر خواهد بود و در این شرایط باید با متخصص تغذیه و کلیه مشورت کرد.
چند نمونه غذا با اندیس گلیسمی پایین
نان‌های سبوس‌دار اندیس گلایسمی پایین‌تری نسبت به نان‌های سفید دارند. هر چقدر سبوس آرد بیشتر باشد، اندیس گلایسمی‌پایین‌تری خواهد داشت. به این ترتیب نان سنگک پایین‌ترین اندیس گلایسمی را دارد و تافتون، بربری و لواش در رتبه‌هابی بعدی قرار دارند.
حبوبات نیز اندیس گلایسمی پایینی دارند. برنج کته در مقایسه با آبکش شده و ماکارونی آبکش شده در مقایسه با دم‌کشیده، اندیس گلایسمی پایین‌تری دارند. شما می‌توانید به جای مصرف خرمای مضافتی از خرمای زاهدی استفاده کنید و به جای مصرف پوره سیب‌زمینی، آن را به صورت سرخ شده مصرف کنید.
منبع:www.salamat.com
/م
