ایام نوروز باستانی فرصت مغتنمی جهت استراحت و لذت بردن از هوای بهاری توأم با دید و بازدیدها و مسافرت های شاد است که عموماً فرصت مناسبی را نیز جهت رسیدگی بیشتر به نظافت کلی و سروسامان دادن به امور خانه و خانواده در اختیار می گذارد. در ضمن این ایام، فرصت خوبی برای تجدید خاطرات گذشته و بها دادن به سنن و رسوم مربوط به این روزها ممکن است بر وعده های غذایی، مقدار و نوع غذای دریافتی افراد اثر قابل ملاحظه ای داشته باشد. همچنین برخی ترک دیار کرده وعزم را برای تماشای طبیعت سبز و دیدار آشنایان ساکن دیگر نقاط جزم نموده و به سفر می روند. در سفر نیز به ناچار باید تغییراتی در غذای مصرفی داده شود. اگر در این اثنا توجه کافی به نوع، کیفیت، مقدار و نحوه مصرف غذای فرد وجود نداشته باشد، خدای ناخواسته لطمه دیدن سلامت و در واقع سوء تغذیه چندان دور از ذهن نیست. از جمله مواردی که برای سفره هفت سین تهیه می شود. سمنو است که در عین خوشمزه بودن، ارزش تغذیه ای نسبی قابل توجهی نیز دارد ودر تهیه آن ازجوانه و آرد گندم استفاده می شود که با پخت آرام به ماده غذایی خوشمزه ای تبدیل می گردد. برای خرید، بهتر است توجه شود که سمنو مانده نباشد. متأسفانه از روی ظاهر سمنوی خریداری شده به راحتی نمی توان در مورد تازگی آن قضاوت نمود؛ به ویژه آنکه معدودی از دست فروشان ممکن است سمنوی زمانمندی را عرضه کنند که برای جلوگیری از خشک شدن سمنوی اطراف ظرف، گاه گاه آن را هم زده و به فروش برسانند. اگر سمنوی مصرفی از محل مناسب و معتبری خریداری نشده، بهتر است هنگام مصرف جانب احتیاط رعایت گردد. مصرف سبزیجات تازه وحتی غیره تازه ( فریز شده و یا خشک شده) همواره توسط متخصصان تغذیه مورد تأکید جدی قرار گرفته و این محصولات به دلیل دارا بودن ویتامین هایی از قبیل ویتامین C، اسید فولیک، پیش سازهای ویتامین A ( کاروتنوئیدها و بویژه کاروتن)، ویتامین E و مقدار کمی انواع دیگر از ویتامین ها و همچنین انواع مواد معدنی، نقش های بسیاری را در حفظ سلامت بدن ایفا می کنند. کلسیم، منیزیم، فسفر، مقداری آهن، کمی روی، مقداری ید و مقداری هم سلنیوم از جمله مواد معدنی بسیار ارزشمندی هستند که در سبزیجات یافت می شوند و تأثیر بسیار گرانبهایی بر سلامت افراد دارند. فیبر موجود در سبزیجات از بیماری های گوارشی و به ویژه سرطان های گوارشی و غیر گوارشی جلوگیری می کند. در ضمن رنگیزه های موجود در سبزیجات رنگی خاصیت ضد سرطانی دارند و به ویژه از قدیم نقش سبزیجات در سلامت پوست به خوبی شناخته شده است. طبق توصیه های تغذیه ای که در هرم غذایی تغذیه ذکر شده، لازم است یک فرد معمولی هر روز 4-3 واحد سبزیجات ( خام یا پخته) مصرف نماید. این مقدار معادل 4 لیوان سبزیجات خام، و یا 2 لیوان سبزیجات پخته و یا آب سبزیجات است ومنظور از سبزیجات نیز کلیه محصولات گیاهی از قبیل کدو، کاهو، گوجه فرنگی، خیار، نخودفرنگی، لوبیا سبز، شلغم، چغندر، ریواس، کلم، گل کلم، بروکلی، آرتیشو و امثال آن ها هستند. به طور یقین مصرف انواع تازه سبزیجات و در صورت طبخ نیز بخارپز کردن و یا پخت کوتاه مدت در آب کم، از اتلاف مواد مغذی و کاهش ارزش غذایی آنها جلوگیری خواهد کرد. از آنجا که در ایام عید سبزیجات تازه کمتر عرضه می شود، اقبال عمومی به سمت سبزیجات بسته بندی شده و خرد شده و گاه فریز شده بیشتر است. با توجه به این نکته که شرکت های مختلفی تولید و بسته بندی این محصولات را به عهده دارند، بنابراین توجه ویژه به محتوا و همچنین سالم بودن ( عدم پارگی) کیسه های آنها اهمیت دارد.
مصرف میوه در ایام نوروز افزایش چشمگیری دارد و عقیده عمومی بر این است که میوه هر قدر هم مصرف شود اشکالی ایجاد نمی کند.گر چه تمام ارزش های غذایی که در بالا برای سبزیجات ذکر شد، قابل تعمیم به میوه ها نیز می باشد، لیکن رعایت مقدار مصرف در حد نیاز بدن فرد امر مهم و قابل عنایتی است. میوه ها مقداری قند دارند که به هنگام مصرف زیاد انواع میوه، گر چه ویتامین های آن ها به دلیل محلول بدودن در آب از طریق ادرار از بدن خارج می شود، ولی قندشان در بدن باقی مانده و ضمن ایجاد چربی اضافی بدن ( چاقی)، سیری کاذب ایجاد می نماید که این خود می تواند از مصرف متعادل دیگر مواد غذایی جلوگیری کند. موز از جمله میوه هایی است که مقدار قند فراوانی دارد و در چاق ( یا چاق تر) کردن انسان مؤثر است؛ ضمن اینکه مقدار مواد معدنی و ویتامین موجود در موز چندان بیشتر از سایر میوه ها نیز نیست. در روزهای آخر سال تلاش برای خرید، گاه به خرید یک باره مقدار زیادی میوه منجر می شود که هزینه زیادی را به مصرف کنندگان محترم تحمیل می نماید. همین موضوع سبب می شود که گاه میوه ها حتی تا مرحله پژمردگی کامل نیز نگهداری شده و زمانی به مصرف می رسند که تقریباً تمام ویتامین خود را از دست داده اند و گاه اندکی نیز کپک زده شده اند. بنابراین عدم خرید و مصرف مقدار فراوان میوه را در مهمانی ها را جدی تلقی فرمایید.
از جمله مواد غذایی بسیار با ارزش که در شب آخر سال قدیمی با توجه فراوانی روبه رو می شود، ماهی است. مسلماً خرید ماهی کاملاً تازه، در این ایام برای همگان امکان پذیر نخواهد بود. بنابراین خرید این موجودات با ارزش از فروشگاه های کاملاً معتبر توصیه شده و تا حد امکان ازخرید ماهی دودی و نمک سود خودداری شود.
در زمان های ( نه چندان ) قدیم رسم بود که ماهی را از زمان صید تا هنگامی که بوی فساد کامل آن آشکار نشده، همراه مقداری زیادی یخ به عنوان ماهی تازه به فروش برسانند و سپس با آغاز بویناک شدن ماهی، داخل شکم آن را خالی کرده و با مقدار زیادی نمک پر نمایند و سطح بدنش را هم با نمک فراوان پوشانده و سپس با دود چوب ( و یا خدای ناخواسته دود ناشی از هر ماده قابل اشتغال در دسترس!) آن را دودی نمایند. زمانی نیز فروش ماهی های یخ زده بصورت باز ( فله) در کامیون هایی در سطح شهر انجام می شد که خوشبختانه امروزه دیگر چنین اتفاقاتی به طور معمول دیده نمی شود. هنگام روبه رو شدن با این گونه فروشگاه های سیار، لازم است توجه شود که برخی از فروشندگان ممکن است ماهی در حال فساد را فریز کرده و درون یخ قرار داده و به فروش رسانند. مشخص است که موقع باز شدن یخ این گونه محصولات، بوی فساد و مزه نامناسب آنها حکایت از درجه بالای خرابی آن ها خواهد داشت. خوانندگان گرامی توجه دارند که با سرخ کردن ماهی ( اعم از اینکه روغن مصرفی مایع ویا جامد باشد)، ارزش غذایی آن به شدت افول کرده و در عوض روغنی را که در اثر حرارت بالا دارای مواد سمی و سرطان زا شده به مصرف کنندگان ارائه می نمایند. گر چه این مطلب بخوبی برای عموم خوانندگان گرامی روشن است که آبکش کردن برنج روش نامناسبی برای پخت آن است، لیکن یادآوری این مطلب خالی از لطف نیست که آبکش کردن اثری بر چاق کنندگی برنج نداشته و تنها موجب می شود از کل ویتامینی که دانه برنج در ابتدا داشته، فقط یک بیستم آن باقی بماند. در زمان قدیم که قوت غالب مردم ژاپن برنج سفید شده ( به جای نان) بود، در اثر کمبود دریافت ویتامین های با ارزش موجود در دانه برنج، بیماری خطرناکی به نام « بری بری» ( با عوارضی از قبیل فلج و در نهایت مرگ) رایج بود. خوشبختانه چند سالی است که برنج زرد رنگی ( که مقدار ویتامین آن بیشتر از برنج های سفید معمولی است) در بازار عرضه می شود که برخی فروشندگان محترم به اشتباه توصیه می کنند که این برنج ابتدا مدتی خیسانده شده و سپس آب آن دور ریخته شود تا رنگ زرد آن ( همان ویتامین های با ارزش آن که برای سلامتی لازم اند)، کاملاً از بین برود و برنج سفید یکدست و زیبا ( گر چه شکم پر کن و بی خاصیت!) باقی بماند. فراموش نشود که مصرف برنج دمپخت شده بویژه اگر برنج زرد باشد، بهترین توصیه تغذیه ای در این باب خواهد بود. این ایام مستدام را به فال نیک گرفته و تا جایی که ممکن است غذاهای چرب، شیرین، نمکی، نوشابه های گازدار، تنقلات کم ارزش تغذیه ای و آجیل کمتر میل شود تا علاوه بر جلوگیری از ابتلا به درد دل و اسهال وعوارض مشابه، مواد مغذی مورد نیاز بدن نیز به اندازه کافی دریافت گردند. همان گونه که واضح و روشن است، نمک زیاد موجود در غذاو در برخی تنقلات، زمینه ایجاد پر فشاری خون و بیماری های قلبی- عروقی را فراهم می سازد و در کسانی که اندک آمادگی داشته باشند، آسیب های جدی و فوری نیز ممکن است ظاهر شود. به هنگام صرف غذا مقدار مناسبی ( که بسیار کم یا بسیارزیاد نباشد) از برنج، مقداری خورشت ( از بخش های حاوی چربی کمتر) و یا ترجیحاً تکه ای از کباب در بشقاب خود قرار داده و بخشی از ظرفیت اختصاص دهید. مصرف تکه ای نان و یک پیاله ماست مکمل غذای شما خواهد بود.
امید است که برنامه های دید و بازدیدف سرمای اندک و بارش های بهاری و همچنین برنامه های متنوع تلویزیونی موجب جلوگیری از فعالیت کافی و مناسب بدنی نشوند. برنامه ریزی مناسب در جهت خواب منظم و کافی شبانه نیز در جلوگیری از ایجاد سوء تغذیه نقش مهمی ایفا می کند. یادآوری می گردد که کودکان جزءآسیب پذیرترین اقشار هستند که بدخوابی، کم تحرکی، و همچنین سوء تغذیه، کمبودها و چاقی، بیشترین لطمه را به آنان وارد ساخته و احتمال چاق بودن و چاق ماندن در آینده و تا بزرگسالی را نیز در آن ها افزایش می دهد. چنانچه از فروشگاه ها غذای آماده مصرف خریداری می شود، کلیه نکات بهداشتی- تغذیه ای و به عنوان مثال برای صرف غذا صرفاً به رستوران های بهداشتی مراجعه شود و در این هنگام نیز با وسواس کامل ظروف و لیوان ها و کارد و قاشق و چنگال مورد بررسی دقیق قرار داده شوند که آثار غذای قبلی و یا شکستگی و لب پر بودن ظروف وجود نداشته باشد.
به هر حال برای حفظ سلامتی، بهترین انتخاب همانا مصرف غذاهای ساده وقابل حمل از قبیل نان و پنیر و خیار و گوجه وامثال آنها است. در ضمن به همراه داشتن مقداری نان خشک و بیسکوئیت، عسل یا مربا، مغزهایی از قبیل پسته و بادام و مغز گردو، تنقلات سالم دیگری چون نخود بوداده و گندم بوداده هم کاری منطقی است و از صرف هزینه زیاد برای مصرف تنقلات آماده به مراتب بهتر خواهد بود. با توجه به اینکه آب سالم در همه مسیر ممکن است در اختیار و دسترس نباشد و استفاده از آبهای ناشناس می تواند انواع سموم، باکتری، ویروس، قارچ تک سلولی، تخم انگل و انگل های تک سلولی ایجاد کننده بیماری های مختلف را به همراه داشته باشد، بنابراین به طور جدی توصیه می شود در سفرهای دور ونزدیک آب سالم و کافی با خود همراه داشته باشید. فراموش نشود که جوشاندن آب فقط ممکن است عوامل زنده بیماریزا را از بین ببرد؛ ولی نمی تواند تمام سموم ناشی از عوامل بیماری زا و همچنین دیگر مواد شیمیایی موجود در آب را برطرف کند. اصول بهداشتی تاکید می کند ظروفی که برای حمل آب استفاده می شوند باید بدون نشت بوده و موادی از دیواره آنها وارد آب نشود تا نه تنها بو و مزه آب عوض نشود، بلکه مواد آلاینده و خطرناک را نیز در آب وارد نسازد. اگر اتفاق ناگواری هم ( خدای نخواسته) افتاد، به یاد داشته باشیم که غصه خوردن و آزردن خود ودیگران می تواند به سوء تغذیه و لاغری و چاقی کمک کند و به عنوان حسن ختام این نوشتار، گفتار نغز شاعر گرانمایه را تقدیم می کنیم که فرمود:
از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن
فردا که نیامدست فریاد مکن
بر گذشته و نامده بنیاد مکن
حالی خوش باش و عمر بر باد مکن
منبع:مجله دنیای زنان ش 57