آزاده نجارزاده؛ دانشجوی دوره دکترای تخصصی تغذیه
کوآنزیم کیوتن که به نام‌های یوبی کینون، یوبی دکارنون و کوکیوتن نیز نامیده می‌شود، یک شبه ویتامین محلول در چربی است که در بیشتر سلول‌های بدن موجودات پرسلولی نظیر انسان یافت می‌شود، اما بیشترین غلظت آن را در میتوکندری سلول‌ها می‌توان یافت. این ترکیب یکی از اجزاء زنجیره انتقال الکترون است و از این طریق در تنفس هوازی سلول‌ها ایفای نقش می‌کند و انرژی را به فرم ATP (که فرم قابل استفاده برای سلول‌هاست) در می‌آورد.
در حقیقت می‌توان گفت در اندام‌هایی که به انرژی بیشتری نیاز دارند (نظیر قلب و کبد)، غلظت کوکیوتن نیز بیشتر است. حدود 50 سال از کشف این ترکیب می‌گذرد و امروزه تحقیقات زیادی درخصوص اثرات مفید آن بر روی سلامتی در حال انجام است. گفته می‌شود با اینکه این ترکیب در بدن انسان ساخته می‌شود، غلظت آن در اندام‌های داخلی از سن 20 سالگی به بعد کاهش می‌یابد.
به بیان دیگر با افزایش سن، میزان تولید کوکیوتن در بدن کم می‌شود. از آنجا که بخشی از مسیر سنتز کوکیوتن در بدن با مسیر ساخت کلسترول مشترک است، مصرف استاتین‌ها جهت کاهش کلسترول می‌تواند باعث کاهش ساخت کوکیوتن توسط سلول‌ها گردد.
برخی از مطالعات، کاهش 40 درصدی تولید کیوتن را با مصرف استاتین‌ها نشان داده‌اند و پیشنهاد می‌شود در هنگام مصرف چنین داروهایی، از مکمل کوکیوتن نیز استفاده گردد. از آنجا که این ترکیب، یک ماده محلول در چربی می‌باشد، جذب آن مانند ویتامین‌های محلول در چربی (نظیر A، D، K و E) وابسته به حضور چربی است و دفع آن نیز عمدتاً از طریق مدفوع صورت می‌گیرد. البته امروزه فرم‌های مختلفی از کوکیوتن جهت افزایش زیست فراهمی آن ساخته شده است.
ساخت نانوذرات این ماده، یکی از استراتژی‌هایی است که با کوچک‌کردن ذرات ترکیب جذب آن را تسهیل می‌نماید. یکی دیگر از روش‌های افزایش جذب، استفاده از ژل‌های نرم (Soft gel) است که در آنها ذرات کوکیوتن و روغن به صورت امولسیون درآمده و جذب گوارشی آن را بهبود می‌بخشد. تحقیقات نشان داده‌اند که جذب کوکیوتن از سافت ژل‌ها، حدود 2 برابر میزان جذب آن از قرص است.
البته امروزه فرمولاسیون‌های جدیدی از این ترکیب به بازار آمده که با افزایش قدرت حل‌شدن کوکیوتن در آب، میزان جذب آن را افزایش میدهند. از آنجا که کوکیوتن توانایی انتقال الکترون را دارد، می‌تواند به عنوان یک آنتی‌اکسیدان ایفای نقش کند. برخی از بررسی‌ها نشان میدهند که در افراد مبتلا به حمله قلبی، کاردیومیوپاتی، ژنژیویت (التهاب لثه‌ها)، چاقی‌های شدید، پرفشاری خون، دیستروفی عضلانی و دیابت، غلظت کوکیوتن در پلاسما کاهش می‌یابد.
نتایج یک مطالعه حاکی از این است که در بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب، افزودن کوکیوتن به درمان روتین، موجب افزایش 45 درصدی میزان بقای بیماران نسبت به کسانی که از این مکمل استفاده نکرده‌اند می‌گردد.
در برخی از بیماریهای تحلیل برنده عصبی (نظیر پارکینسون و هانتینگتون)، مشاهدات و مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی حاکی از اثرات مفید کوکیوتن است و در حال حاضر چندین کارآزمایی بالینی برای تشخیص و تعیین این اثرات در انسان در حال انجام است. مصرف موضعی کوکیوتن بر روی پوست می‌تواند با نفوذ به لایه سلول‌های زنده زیرین، عمق چروک‌های ایجاد شده را کاهش دهد. این ترکیب می‌تواند از تخریب اکسیداتیو DNA در سلول‌های کراتینوسیت پیشگیری نماید.
به نظر می‌رسد کوکیوتن دارای اثر متوسطی در کاهش پرفشاری خون نیز باشد. چندین کارآزمایی نشان داده است که مکمل یاری حداقل به مدت 10 هفته با کوآنزیم کیوتن در افراد مبتلا به پرفشاری خون، باعث کاهش معنی‌داری در فشارخون شده است. ضمنا گفته می‌شود کیوتن باعث تقویت سیستم ایمنی نیز می‌گردد.
بیماریهای لثه، یکی از شایع‌ترین مشکلات دهان و دندان است که با درد، خونریزی، قرمزی و تورم لثه‌ها همراه است. تعداد کمی بررسی در خصوص ارتباط کیوتن با این بیماری‌ها انجام‌شده و نشان داده است که مصرف مکمل کوکیوتن در افراد مبتلا، باعث بهبودی سریع‌تر لثه می‌گردد.
یافته‌های اولیه، حاکی از تأثیر مثبت کیوتن در افزایش حرکت اسپرم و در نتیجه افزایش قدرت باروری مردان، کاهش وزوز گوش و بهبود فعالیت فیزیکی می‌باشد که اظهار نظر در خصوص این موارد، نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد. منبع اصلی غذایی کوکیوتن، ماهی‌های چرب (نظیر ماهی سالمون، تن و خالمخالی)، گوشت امعاء و احشاء داخلی (نظیر جگر) و غلات کامل می‌باشد.
دوز پیشنهادی بزرگسالان، روزانه 30 تا 200 میلی‌گرم است و توصیه می‌شود جهت بهبود جذب حتما همراه با غذا مصرف گردد. در دوز پیشنهادی، معمولا عوارض جانبی ناخواسته‌‌ای مشاهده نمی‌شود، جز اینکه در برخی موارد درد در ناحیه معده گزارش شده است. ضمنا از آنجا که مطالعاتی در خصوص ایمنی مصرف این مکمل در دوران بارداری و شیردهی انجام نشده است، مصرف آن در این دوران توصیه نمی‌شود.
