مقریزی

بدون تردید، از عوامل مؤثّر در بقای دولت ها (اعم از دینی و غیر دینی)، برخورداری از اقتصاد سالم است. دولت فاطمیان با استقرار در مصر و شام برای هزینه های تبلیغاتی داعیان اسماعیلی، مخارج گزاف دربار و رقابت با دولت عباسی و امویان اندلس، افزون بر بهره گیری از منابع مرسوم و مشروع گذشته، هم چون خُمس، زکات، جزیه، موقوفات و

شناخت دیوان و دیوان سالاری، در شناخت تشکیلات اداری مسلمانان بسیار راه گشاست، به ویژه آن که تا پیش از تأسیس سلسله صفویه در ایران، و احتمالاً دولت های معاصر با آن در دیگر کشورها، تنها دیوان دستگاه مهم اداری مسلمانان بوده است. دیوان به مجموعه ای از شعر یا نثر دفترِ ثبت یا یک اداره اطلاق می شود.