پرورش و نگهداری گل ارکیده

ارکیده فالانوپسیس - PHALAENOPSIS ORCHID

ارکیده ها امروزه در تمام دنیا بخصوص اروپا، آمریکا و آسیای دور از پر فروش ترین و جذاب ترین گیاهان برای خانه‌ها، آپارتمانها، رستورانها، هتلها و مراکز عمومی دیگر هستند. این محبوبیت به دو دلیل حاصل شده است. اول اینکه این گیاهان بسیار کم توقع بوده و با نگهداری اندکی به محیط خو می گیرند. و از طرف دیگر وقتی گل دهی بکنند گلهاشان تا ماهها زیبا و درخشنده باقی می ماند (حدود سه تا شش ماه بسته به محیط و شرایط)

شکل عجیب و جدید شکوفه‌های این گیاه توجه همه را جلب می کند و باعث می شود اسامی متختلفی به آن داده شود. ارکیده ها از خانواده Orchidaceae یا ثعلب ها هستند و گونه های وحشی آن در ایران (شمال ایران و احتمالا جاهای گرمتر دیگر) وجود دارند. نوعی ثعلب در کوههای باغرو (ادامه سلسله کوههای البرز به سمت آستارا و اردبیل) وجود دارد که نوعی اسانس بستنی از آن استخراج می شود و برخی گونه‌ها نیز مصارف دارویی دارند.

گونه های تجاری مورد نظر امروز از دو گروه عمده فالانوپسیس phalaenopsis (این نوع ارکیده به ارکیده‌ی پروانه‌ای یا ارکیده شاپرکی نیز معروف است. Moth orchid) و سیمبیدیوم cymbidium هستند.فصل گلدهی و زمان گلدهی ارکیدها متفاوت است معمولا از دسامبر (دی ماه) شروع می شود و چند ماه گل دارند. پس از گلدهی مدتی استراحت و بازسازی نیاز هست تا دوباره به گل بنشیند. معمولا فالانوپسیسها حداقل یکبار و گاهی تا سه بار در سال می توانند گل بدهند.

اندازه گلهای فالانوپسیس از قطر 5 سانتی‌متر تا 12 سانتی‌متر متغیر است. رنگ گلها بسیار متنوع است و رنگ سفید، ارغوانی (بنفش) و ارغوانی رگه دار، صورتی و زرد و ترکیبی از سفید و صورتی و ... نیز وجود دارند.ارکیده های فالانوپسیس گیاهانی سایه دوست حساب می شوند. (محل گلدان نباید خیلی تاریک و نه خیلی در معرض تشعشع آفتاب باشد. به طور تقریبی 1000 تا 1500 fc [شمع] نور مورد نیاز این گیاه است). که میتوان چنین مقایسه کرد که یک روز ابری بهاری حدود 1500 تا 2000 شمع نور دارد و در مقابل یک روز تابستانی آفتابی حدود 10000 شمع نور خواهد داشت)

آنقدر که ارکیده گلی لوکس به نظر می‌رسد، افرادی خاص سمت خریدن و نگهداری‌اش می‌روند. شاید باورش سخت باشد که بتوان گلدان ارکیده را در خانه نگه داشت اما چه باور کنیم و چه نکنیم، این گیاه با عشوه و ناز و ادا و البته گران، می‌تواند یک گل آپارتمانی باشد! هر چند تکثیرش خیلی سخت به نظر می‌رسد و نیاز به شرایطی خاص و محیط کشت آزمایشگاهی دارد اما نگهداری گلدانش در خانه، چندان هم غیر ممکن نیست. ارکیده میان گیاهان، بعد از خانواده کاسنی، دومین خانواده پرتعداد محسوب می‌شود.

یکی از علت‌هایی که ارکیده را تا این حد جذاب کرده، ماندگاری طولانی آن در گلدان و حتی به صورت گل شاخه بریده است. ارکیده در گلدان سه تا شش ماهی پشت سر هم گل می‌دهد و به صورت شاخه بریده تا یک ماه می‌تواند همچنان بدرخشد. یکی از ویژگی‌های ارکیده که کمتر کسی از آن خبر دارد، این است که این گل بسیار کم توقع است و با چند تکنیک ساده و با کمترین نگهداری می‌تواند به محیط خو کند.

طریقه نگهداری گل ارکیده :

خاک:

گلدانی مخلوط از خاک برگ، پیت و خاک معمولی می توان برای ارکیده مناسب باشد.

دما:

برنامه دمایی بکار گرفته شده تحت تاثیر جنس گیاه مورد نظر خواهد بود. در کل ارکیده ها گیاهانی گرمسیر بوده و بومی شرایط گرم و مرطوب محسوب می شوند و به همین دلیل می توان آنها را در دمای آپارتمانها نگهداری کرد. دمای مطلوب این گیاه بین 12 تا 28 درجه سانتیگراد است و توجه کنید نباید گیاه را در نزدیکی لوازم گرمایشی قرار داد. دمای خنک پاییزه موجب تحریک گل آغازی و بیشتر شدن طول ساقه گل دهنده می شود. ولی ادامه دمای سرد موجب سقط غنچه‌ها می شود. دماهای بالای 30 درجه سانتیگراد رشد گیاه را کند می کند.

در مورد ارکیده‌ های سیمبیردیوم، برای گل دادن به دمای 10 درجه سانتیگراد در شب و 21 تا 24 درجهسانتیگراد در روز نیاز دارند. در طول تابستان گیاهان در دمای 32 درجه سانتیگراد قادر به زیست هستند با این حال نباید آنها را به مدت طولانی درمعرض این دما قرار داد.

آبیاری:

یکی از رایج ترین اشتباهاتی که در مورد ارکیده می شود آبیاری بیش از حد آن است. با این حال ارکیده ها دوست ندارد تا مرز خشکیدگی و پژمردگی (Wilting) بی آب بمانند. گلدانها قبل از خشک شدن باید آبیاری شوند و صبر شود تا دوباره تقریبا نزدیک به خشک شدن برسد تا مجددا آبیاری انجام شود.

فاصله آبیاری بسته به مواد تشکیل دهنده خاک گلدان دارد (که اغلب از مواد سبک و جاذب آب استفاده می شود.) در هوای معتدل و یا سرد کافیست که هر 10-12 روز یکبار به ارکیده آب بدهید و در هوای گرم هر زمان که خاک گلدان نزدیک به خشک شدن بود، در حدود هفته ای یکبار گلدان را آبیاری کنید. آب مناسب برای ارکیده آبی با املاح کم است. اگر در محلی زندگی می کنید که آب آهک و یا املاح زیادی دارد سعی کنید از آب باران یا آب جوشیده استفاده کنید.

آبیاری و کیفیت آب مورد استفاده برای ارکیده‌ها از مهمترین عوامل محیطی مربوط به پرورش این گلها می‌باشد.توجه کنید هنگام آبیاری روی غنچه‌ها و شکوفه‌ها را آب نپاشید زیرا عمر گلها کم می شود.همچنین نیاز رطوبتی این گیاهان باید به نحو دیگری تامین شود. معمولا در خاک این گیاه از دانه‌های سنگهای سبک معدنی مانند لیکا و پرلیتهای درشت یا پوکه‌های معدنی درشت استفاده می شود تا ریشه گیاه با چسبیدن به این مواد معدنی رطوبت هوا را از آنها بگیرد.

نور:

احتیاج به نور بسته به جنس ارکیده تحت کشت متفاوت است. در کل ارکیده ها مخصوصا ارکیده فالانوپسیس گیاهانی سایه دوست حساب می شوند. محل گلدان نباید خیلی تاریک و نه خیلی در معرض تشعشع آفتاب باشد مکان گلدان باید روشن و نورگیر باشد، اما بیش از حد آفتابی نباشد. در انتخاب مکان مناسب برای ارکیده دقت کنید تا بتواند واقعا رشد کند. اگر نور خورشید به مدت طولانی به آن بتابد و یا اگر محل بیش از حد تاریک باشد، ارکیده گلهایش را از دست می دهد و به مرور زمان خشک می شود.

کود دهی:

به منظور حداکثر رشد به ارکیده‌ها هر دو هفته یا یک ماه یک بار باید کود داد. البته به شرطی که برای آنها نور، دما و آب مناسب فراهم شده باشد. نسبت کود به کاربرده شده بسته به محیط کشت متفاوت خواهد بود. کودهای کند آزاد شونده برای ارکیده بطور موفقیت آمیزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برخی از پرورش دهندگان ترکیبی از کودهای مایع و آزاد کننده کند را ترجیح می‌دهند که محصول یکنواخت ‌تری از مواد مغذی را در مدت زمان طولانی تر فراهم می‌آورد. استفاده از کودهای آزاد کننده کند بی‌خطر بوده و اگر بطور تصادفی مقدار زیادی از آن بکار برده شود تخریب کمتری را به دنبال خواهد داشت. در طول ماههای زمستان کودیاری را کم می کنند.

کودهایی که به مرور تجزیه و آزاد شوند یا کودی با ترکیب 14-14-14 درصد متشکل از NPK (همراه با سایر عناصر کم‌مصرف مورد نیاز) به صورت ماهانه با دوز یک در هزار یا نیم در هزار برای رشد گیاه مفید خواهد بود.در گلخانه‌های حرفه‌ای در زمان گلدهی از میزان فسفر را افزایش می دهند مثلا از کود 20-30-10 استفاده می کنند. همچنین در طول ماههای زمستان کودیاری را کم می کنند.از طرف دیگر پیشنهاد می شود در زمانی که گیاه شکوفه دارد کودیاری انجام نشود.ارکیده های فالانوپسیس گیاهانی سایه دوست حساب می شوند

ازدیاد ارکیده ها :

ارکیده‌ ها را به طریق لقاح و هم به طریق غیرتناسلی می‌توان تکثیر کرد. از آنجایی که بیشتر ارکیده‌ها از طریق بذرمعمولا گلهای مناسب و مرغوبی جهت تولید وسیع بوجود نمی‌آورند بیشترین سعی و تلاش افراد بر تکثیر غیر جنسی این گیاه صورت می‌گیرد که فرزندان آنها کاملا به پایه مادر شبیه است. ازدیاد به طریق غیر جنسی مخصوص ارکیده است که مشابه آن در گلهای دیگر نمی‌ باشد

ازدیاد به روش قلمه :

اکثر ارکیده‌های (مونوپوریال) مثل Arachnis و Vanada را می‌توان با قلمه انتهایی تکثیر نمود. معمولا قلمه‌های ارکیده از حد معمولی 10 - 7.5سانتیمتر بزرگتر در نظر گرفته می‌شود. قلمه انتهایی Vanada معمولا به طول 30 تا 37 سانتیمتر بوده و باید دارای 12 برگ و چند ریشه هوایی باشد. قلمه ها را در گلدان و بدون استفاده از بستر کشت مخصوص می‌توان رویاند. قلمه هایArachnis هم به طول 45 تا 60 سانتیمتر می‌باشند. اینها باید ریشه هوایی داشته باشند و مستقیما در مزرعه یا گلدان کاشته شود.

ازدیاد به روش تقسیم بوته :

Cattleya و دیگر ارکیده‌های چند پایه و خمیده را با تقسیم بوته از پایه مادر ازدیاد می‌کند. این ازدیاد بر روی گیاهانی انجام می‌گیرد که 6 پیاز کاذب یا بیشتر داشته باشند محل برش ریزوم از بین سومین و چهارمین پیاز کاذب بوده و هر دو قسمت را به صورت گیاهانی مجزا در گلدان می‌کارند. از آنجایی که اکثر Cattleyaها تنها سالی یک برگ بوجود می‌آورند، تقسیم ریزوم اکثر گیاهان هرسه سال یکبار انجام می پذیرد.

تعویض گلدان:

گیاه را در اسفندماه به گلدانی حاوی مخلوطی از خاک برگ، پیت و خاک معمولی منتقل نموده در ابتداء به میزان کم آب بدهند.
در همان حال به دفعات زیاد با آب فاقد مواد قلیایی بر روی برگها آب پاشیده و یا گلدان را در محل مرطوبی برابر نور و به دور از تابش مستقیم آفتاب قراردهند.

مدت زمان نگهداری ساقه گل دهنده در ارکیده فالانوپسیس بسیار زیاد و باور نکردنی است. یعنی زمانی حدود 3 تا 6 ماه یک ساقه گلدهنده به شکوفایی ادامه می دهد. حتی شاخه بریده این گل هم یک ماه در آب دوام می‌آورد.بعد از تمام شدن غنچه‌ها ساقه گلدهنده را بررسی کنید. روی ساقه زبانکهای سبز یا قهوه‌ای وجود دارد که از ساقه‌های گلدهنده جانبی حفاظت می کند. در صورت وجود چنین زبانکهایی ساقه گلدهنده را قطع نکنید. و اجازه بدهید که ساقه‌های جانبی نیز رشد کنند. و شکوفا بشونداگر ساقه جانبی وجود نداشت قطع کردن ساقه گل دهنده اصلی موجب تسریع در گلدهی مجدد خواهد شد.

معمولا بعد از پایان گلدهی باید خاک گلدان را عوض کرد. با استفاده از ترکیبی از مواد سبک و جاذب رطوبت (مانند پرلیت درشت. لیکا. ورمیکولیت. پوکه معدنی درشت خرد نشده) همراه با بقایای پوسیده چوب یا پیت ماس یا کوکوپیت به علاوه مقدار ذغال چوب و مقدار کمی شن و البته خزه‌.در نظر داشته باشید که در کشت هایدروپونیک از اسفنج‌ به تنهایی و یا پرلیت درشت به تنهایی و یا بسترهای جدید دیگر نیز استفاده می شود.همچنین در نظر داشته باشید که ریشه‌های بیرون گلدان علامت خوبی برای سلامتی گیاه هستند و این ریشه‌ها برای جذب رطوبت هوا از گلدان خارج می شوند.اغلب پرورش دهندگان از گلدانهای پلاستیک شفاف (که داخل گلدان دیده می شود) استفاده می کنند. و به نظر می رسد نور بر عکس دیگر گیاهان برای ریشه ارکید فالانوپسیس مفید است.

درمورد ارکیده فالانوپسیس :

معمولا بعد از پایان گلدهی باید خاک گلدان را عوض کرد. با استفاده از ترکیبی از مواد سبک و جاذب رطوبت (مانند پرلیت درشت. لیکا. ورمیکولیت. پوکه معدنی درشت خرد نشده) همراه با بقایای پوسیده چوب یا پیت ماس یاکوکوپیت بعلاوه مقدار ذغال چوب و مقدار کمی شن و البته خزه‌.در نظر داشته باشید که در کشت هایدروپونیک از اسفنج‌ به تنهایی و یا پرلیت درشت به تنهایی و یا بسترهای جدید دیگر نیز استفاده میشود.همچنین در نظر داشته باشید که ریشه‌های بیرون گلدان علامت خوبی برای سلامتی گیاه هستند و این ریشه ها برای جذب رطوبت هوا از گلدان خارج می شوند.اغلب پرورش دهندگان از گلدانهای پلاستیک شفاف (که داخل گلدان دیده می شود) استفاده می کنند. و به نظر می رسد نور بر عکس دیگر گیاهان برای ریشه ارکیدفالانوپسیس مفید است.

چگونه آبیاری کنیم ارکیده‌ها دوست ندارند تا مرزخشکیدگی و پژمردگی بی‌آب بمانند. به همین خاطر باید قبل از خشک شدن کامل گلدان، آن را آبیاری کرد و البته به همان نسبت به سر کردن در شرایط ماندابی حساس هستند. پس باید صبر کرد تا دوباره تقریبا نزدیک به خشک شدن برسد و بعد آبیاری‌اش کرد. حدود یک‌بار در هفته تا 10 روز یک‌بار، تقریبا بهترین فاصله آبیاری است. در زمستان‌ها که لوازم گرمایشی روشن شده و رطوبت هوا کم می‌شود، نیاز به آبیاری بیشتر خواهد بود. مراقب باشید روی غنچه‌ها و شکوفه‌ها آب نریزد که عمر گل‌ها کم می‌شود.

برای اینکه رطوبت خیلی بهتر به ریشه‌های ارکیده برسد، در خاک این گیاه از دانه‌های سنگ‌های سبک معدنی مثل پرلیت و لیکا یا حتی پوکه‌های معدنی درشت همراه با بقایای پوسیده چوب یا پیت ماس (بقایای نوعی خزه) یا کوکوپیت (نوعی خاک از الیاف درخت نارگیل) استفاده می‌شود. ریشه ارکیده با چسبیدن به این مواد، رطوبت را به آرامی از آنها می‌گیرد.

برای تزیین آشپزخانه

ارکیده‌ها روش جالبی در گلدهی دارند. اگر بعد از تمام شدن غنچه‌ها ساقه گل‌دهنده را بررسی کنید، ممکن است روی ساقه زبانک‌های سبز یا قهوه‌ای ببینید که از ساقه‌های گل‌دهنده جانبی حفاظت می‌کنند. در صورت وجود چنین زبانک‌هایی ساقه گل‌دهنده را قطع نکنید. با رشد ساقه‌های جانبی دوباره گلدهی را در پیش خواهید داشت.

این گلدان‌ها دارای سیستم مخزن منحصر به فردی هستند که به تدریج آب را برای تغذیه گیاه فراهم می‌کنند. این طرح برای طراحی گیاهان در آشپزخانه عالی است. هر چند نمونه داخلی از آن ندیده‌ام و در فروشگاه‌های کانادا به فروش می‌رسد اما می‌تواند منبع الهام خوبی برای دوستداران ارکیده باشد.

باغ شیشه‌ای بسازیم

ارکیده‌ها یکی از گل‌هایی هستند که می‌توان آنها را به شکل تراریوم نگهداری کرد. نیازی نیست که گیاه را از داخل گلدان خارج کرده و با ریشه و خاکش وارد ظرف شیشه‌ای کنید بلکه با همان گلدان در یک حباب شیشه‌ای متناسب قرار دهید. مهم‌ترین علتی که ارکیده به تراریوم جواب می‌دهد، این است که رطوبت حدود 80 درصد بهترین شرایط برای نگهداری آن است.یکی از مهم‌ترین افزودنی‌هایی که می‌توان به خاک گلدان‌های ارکیده در تراریوم اضافه کرد، زغال چوب است. زغال چوب از رشد باکتری در محیط تراریوم جلوگیری می‌کند. زغال همه جا یافت می‌شود اما می‌توانید آن را از گلفروشی‌های تخصصی هم بخواهید.

قیم لازم دارد

اگر دقت کنید می‌بینید که همیشه ساقه‌های بلند ارکیده‌ها با کمک یک قیم نگهداری می‌شوند. حتما برای حمایت این ساقه‌های شکننده آنها را با یک گیره یا سیم به دور یک قیم تزیینی (همان‌طور که در شکل می‌بینید) محکم کنید.اگر دیدید برگ‌های گیاه‌تان شروع به ریزش کرده است، آب اضافی گلدان را خالی کنید. معمولا هم در اثر سرما رشد گیاه خودبه‌خود متوقف می‌شود. حداکثر درجه حرارت درتابستان 27 و در زمستان 10 درجه است. ارکیده‌ها پنجره‌های شرقی با نور خوب را می‌پسندند. اگر نور شرق ندارید، نور جنوبی بهترین انتخاب است. البته نور مستقیم به‌شدت مضر است و باید حتما از پشت یک پرده حریر یا به صورت غیر مستقیم به گلدان بتابد. پنجره‌های غربی و نورشان بدترین نوع نور برای ارکیده‌ها هستند.

این گل اسرار آمیز

وجود چند نوع گل ارکیده با شکل‌های عجیب و غریب، هر چه بیشتر این گل را اسرارآمیز کرده است. مثلا یک نوع ارکیده که چند سال پیش اعلام شد منقرض شده است شکل و شمایلی شبیه روح دارد. نوعی دیگر که به حواصیل شبیه است. ارکیده زنبور و ارکیده‌ای که شبیه صورت یک میمون است. اگر برای شما هم سوال است که دلیل این شباهت‌های عجیب چیست، دانشمندان علم گیاه‌شناسی پاسخ می‌دهند که ارکیده با این‌کار حشرات را به سمت خود جذب می‌کند تا با انجام بهتر عمل گرده افشانی بقای نسل خودش را تضمین کند.

چطور تقویتش کنیم

ارکیده گونه‌های زیادی دارد اما دو گونه آن از نظر تجاری معروف‌‌تر هستند؛ فالانوپسیس که به ارکیده پروانه‌ای یا ارکیده شاپرکی معروف است و سیمبیدیوم. فصل گلدهی و زمان گلدهی ارکیده‌ها متفاوت است. ارکیده‌‌ها معمولا از اواخر آذر ماه شروع به گلدهی می‌کنند و تا چند ماه گل دارند. پس از گلدهی، مدتی استراحت و بازسازی نیاز هست تا دوباره به گل بنشیند. بهتر است برای کوددهی از کودهایی استفاده کنید که به مرور تجزیه و آزاد می‌شوند. کودهای مخصوص ارکیده در گلفروشی‌های تخصصی پیدا می‌شود اما از کودهای معمولی که قابل حل در آب هستند هم می‌‌توان استفاده کرد. اما نکته مهم این است که در طول ماه‌های سرد سال کوددهی را باید کمتر کرد.

همین‌طور وقتی گیاه به شکوفه رفته است، کوددهی باعث می‌شود طول عمر گل‌ها کمتر شود. گاهی از خزه و ماسه هم در این مخلوط استفاده می‌شود. ریشه‌هایی که بعضی مواقع از گلدان بیرون می‌آیند، علامت خوبی برای سلامتی گیاه ما هستند. وظیفه این ریشه‌ها جذب رطوبت هواست. سعی نکنید ریشه‌ها را داخل خاک گلدان با فشار فرو ببرید. به خاطر داشته باشید که ارکیده‌ها هوای مرطوب را بیشتر می‌پسندند و بد نیست که گاهی برگ‌های ارکیده را با اسپری آب مرطوب کنید. معمولا بعد از پایان گلدهی باید خاک گلدان را عوض کرد.

خواهشمندیم اگر سوال یا نکته‌ای برای مطلب ارکیده فالانوپسیس - PHALAENOPSIS ORCHID

در ذهن شما باقی مانده است، آن‌را در قسمت نظرات با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

مجله اینترنتی دلگرم

مرجان امینی