موزه قرآن و کتابت تبریز ؛ گنجینه ای ارزشمند در بنای صفویه

کارناوال - رویا افشاری : تبریز یکی از شهرهای پربازدید و زیبای ایران زمین است، شهری با دلاور مردانی چون ستارخان و باقرخان و ادیبانی چون شهریار و &#۸۲۳۰;

تبریز یکی از شهرهای پربازدید و زیبای ایران زمین است، شهری با دلاور مردانی چون ستارخان و باقرخان و ادیبانی چون شهریار و …

باید به این شهر تاریخی سفر کرد و از نزدیک جاذبه های تاریخی و طبیعی آن را دید تا با هموطنان هنرمند و دوست داشتنیمان بیشتر آشنا شویم.

به تبریز که سفر می کنیم، همه می پرسند که آیا به ائل گلی ; گل سر سبد جاذبه های گردشگری تبریز رفته اید؟ آیا از موزه های فوق العاده آن بازدید کرده اید؟ موزه های تبریز هر کدام جذابیت های خاص خود را دارند و باید با طیب خاطر به بازدید آن ها رفت چرا که اشیا و اقلام منحصر به فرد و فوق العاده ای را خواهید دید که شاید تصور دیدنش را هم نداشته اید. مانند: موزه مشروطه تبریز؛ به جا مانده از عصر قاجار و یا خانه و موزه سفال تبریز.

یکی دیگر از این موزه ها، موزه ی قرآن و کتابت تبریز است که به نمایش انواع قرآن های خطی، کتب خطی و قلمدان ها و … می پردازد. در میان این اشیای نفیس، قرآنی وجود دارد که به خط علی بن موسی الرضا (ع) می باشد. کارناوال به بازدید از این موزه می رود.

با دیگر جاذبه های توریستی تبریز در کارناول آشنا شوید.

فیروزه اسلام ؛ مسجد کبود تبریز

کندوان ؛ سومین روستای صخره ای جهان

بازار تبریز ؛ تجارتگاهی به وسعت تاریخ و فرهنگ ایران

سوغات شهر تبریز

ماجراجویی خوشمزه در خیابان های تبریز

با کارناوال همراه شوید.

آشنایی با موزه قرآن و کتابت تبریز

در زمان صفویه در شهر تبریز به دستور شاه طهماسب یکم، مسجدی به نام شاه طهماسب ساخته شد، اما با حمله سپاه عثمانی به ایران، این مسجد نیز از خشم دشمن در امان نماند و ویران شد. چندی بعد در زمان شاه سلطان حسین و پس از عقب نشینی عثمانیان میرزا محمدابراهیم وزیر آذربایجان به بازسازی و برپا کردن دوباره ی مسجد همت گمارد.

دو طاق مرمری نقش دار در ورودی های دهلیز و اندرون بقعه متعلق به دوره شاه طهماسب صفوی است. یکی از طاق های مسجد مزین به سنگ نوشته های مرمری و یکی دیگر مزین به “سوره جن” به خط علاء الدین خوشنویس معروف این دوره می باشد. این مسجد یک گنبد و دو مناره بلند متفاوت و زیبا دارد.

حاجی خلیفه جغرافی‌دان و تاریخ‌نگار ترک ملقب به کاتب چلبی راجع به این مسجد در کتاب خود با عنوان جهان نما این چنین می نویسد:

“در قسمت شرقی میدان صاحب‌آباد متصل به‌جامع سلطان‌حسن، مسجد مزین دیگری وجود داشت که چون بنایش از شاه طهماسب بود، عساکر عثمانی جابه‌جا خرابش کردند.”

بار دیگر بنای این مسجد رو به ویرانی نهاد؛ اما اینبار مسبب آن جنگ و دشمنان نبودند، بلکه زلزله ی سال 1193 هجری قمری آن را تخریب کرد. چند سال پس از زلزله شخصی به نام جعفر قلی خان دنبلی ملقب به “باتمانقلیچ” پسر احمد خان مسجد را از نو ساخت.

بعدها، میرزا علی اکبر خان، مترجم کنسولگری روس در سال 1266 هجری قمری، اقدام به تعمیر برخی قسمت ها و احداث صحن و مدرسه اکبریه که امروز صاحب الامر نامیده می شود، کرد.

در ابتدا این مسجد به نام شاه طهماسب خوانده می شد؛ اما در زمان ناصرالدین شاه قاجار، به “صاحب الامر” تغییر نام داد و در سال 1380، با توجه به قداست این بنا، تصمیم سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی بر این شد که به موزه قران و کتابت تبدیل شود.

قرآن هایی به خط بزرگان

در این موزه، مجموعه ای نفیس از قرآن کریم متعلق به دوران های مختلف، انواع ظروف مزین به آیات قرآنی، آثار خوشنویسان شهیر ایرانی و… را خواهید دید.

در میان آثار، قران هایی به خط ائمه و بزرگان وجود دارد که دیده ها را مجذوب می کند. یکی از جذابترین آثار این مجموعه، صفحه ای از قرآن کریم از قرن سوم هجری قمری می باشد که با دستان مبارک علی بن موسی الرضا (ع) برروی تکه ای از پوست آهو به خط کوفی نگاشته شده است.

تصویری از قرآن به خط علی بن موسی الرضا (ع)

photo by MohammadReza Rajabi

قرآن هایی منحصر به فرد گنجینه های موزه

در تبریز حدود 2200 اثر قرآنی وجود دارد که حدود 190 عدد از آن، در موزه قرآن و کتابت نگهداری و نمایش داده می شود.

یکی از آن ها، قرآنی بسیار کوچک با تزئیناتی بدیع و چشمگیر است که چیره دستی و مهارت هنرمندان تبریزی را نشان می دهد. این قرآن در ابعاد 4 در 6 سانتی متر و با خط نسخ غبار و کادری قرمز رنگ و طلایی کارشده، صفحات ابتدایی آن و حزب ها و علامت جزءها تذهیب و طلاکاری دارد. در گذشته، هنرمندان جلد قرآن را با حساسیت و ظرافت بسیار طراحی می کردند. این قرآن با ابعاد کوچک نیز از این قاعده مستثنی نبوده و جلدی لاکییا روغنی ( از شیوه‌های جلدسازی قدیم ایران ) طلاو تذهیب کاری، با آستری قرمز رنگ و گل و بوته طلایی حاصل دستان هنرمند مسیح الطالقانی در سال 1293 هجری قمری دارد.

آثار خوشنویسان برجسته ی ایرانی در موزه قرآن و کتابت تبریز

دست نوشته هایی به خطر اساتید خوشنویسی ایران از دوران های مختلف در این موزه دیده می شود. از این اساتید می توان به ملا عبدالباقی تبریزی استاد خط ثلث، میرزا محمد شفیع تبریزی، میرزا طاهر خوشنویس از اساتید خط نسخ، آثاری از محمد حسین تبریزی، علیرضا عباسی، علا الدین بیک تبریزی، درویش عبدالمجید، میر عماد حسنی اشاره کرد.

همچنین دو اثر از علینقی شیرازی ( کاتب زبردست و برجست ی قرن چهاردهم هجری ) در موزه قرآن و کتابت تبریز وجود دارد. کتاب ذادالمعاد مزین به خط محمدحسین تبریزی از دیگر آثار موجود از خطاطان چیره دست این سرزمین است.

photo by Ali Hayhati Azar

پیراهن قسم

در این موزه لباسی از قرن سیزده و چهارده هجری قمری را خواهید دید که به پیراهن قَسَم معروف است. این پیراهن را قدیم پزشکان در مراسم سوگند خود و یا قاضیان دادگاه پیش از قضاوت بر تن می کردند و سوگند یا قسم می خوردند. برروی این لباس که از جنس کتان ( چلوار ) است، کل قرآن با خط نسخ غبار نوشته شده؛ شروع آیات از سینه راست و آخرین آیه قرآن در سمت راست می باشد. می گویند چهار پیراهن موجود بوده که الان این نمونه در موزه نگهداری می شود.

photo by Abbas Banihosseini

دیگر آثار موزه

علاوه بر قرآن ها و نسخ خطی و آثار خوشنویسان، در این موزه اقلامی دیگر وجود دارد، مانند انواع قلمدان های مقوایی با نقوش مینیاتوری و روکش لاکی، ظروف چینی، برنجی و سفالی مزین به آیات قرآی، پلاک های فلزی منقوش به ادعیه و اورا، لوحی سنگی با خط میخی متعلق به دوره عیلامی و…

یکی از ظروف جالب توجه در میان این آثار، کاسه ای برنجی متعلق به 1110 هجری قمری است که سوره حمد به صورت افقی در مرکز ظرف و آیات قرآنی و ادعیه به صورت دوایر متحد المرکز به تعداد 42 سطر نوشته شده است.