توازن مشروط عرضه نفت

با این حال جولیان لی، تحلیلگر بازار نفت در بلومبرگ بر این باور است که پاسخ به این پرسش که «آیا اختلالاتی که در سمت عرضه رخ داده به کمبود نفت در بازار منجر می‌شود یا خیر؟» چندان ساده نیست. به گفته او بررسی بازار نفت از ابعاد مختلف ما را به نتایج متفاوتی می‎‌رساند. این کارشناس بازار نفت پاسخ به این پرسش را از دو بعد مورد بررسی قرار می‌دهد؛ یکی از بعد انواع نفت و دیگری بازه‌های زمانی مختلف.

به گفته لی ساده‌ترین شکل برای اندازه‌گیری میزان عرضه نفت به بازار، محاسبه تمام بشکه‌های نفت استخراج شده است. بر اساس این دیدگاه به نظر می‎رسد که عرضه نفت در شش ماه گذشته به شدت کاهش یافته است. چراکه از سویی اوپک و متحدانش توافق نفتی برای کاهش 2/ 1 میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت را از ابتدای سال جاری میلادی کلید زده‌اند و از سوی دیگر از فوریه آمریکا صنعت نفت ونزوئلا را تحریم کرده و این موضوع به سرعت کاهش عرضه نفت این کشور منجر شده است. اما سومین عامل کاهش صادرات نفت ایران در اثر تحریم‌ها بوده؛ تحریم‎‌های آمریکا علیه صنعت نفت ایران از اوایل نوامبر یعنی 7 ماه پیش آغاز شده و از این زمان میزان تولید و صادرات نفت ایران افت شدیدی را تجربه کرده است.

با در نظر گرفتن این حقایق و بر اساس آمار منتشر شده توسط «انرژی اینتلیجنس گروپ(EGI)»، باید گفت در ماه آوریل 2019 میزان تولید روزانه نفت 79/ 96 میلیون بشکه بوده که بیش از 2 میلیون بشکه کاهش عرضه را نسبت به ابتدای سال نشان می‌دهد. اما آیا این آمار به معنای کمبود عرضه نفت است؟ لی بر این باور است که اگر بازه بررسی خود را کمی گسترده‌تر کنیم به تصویر متفاوتی از بازار نفت می‌رسیم. این کارشناس بازار نفت بار دیگر میزان عرضه ماه آوریل 2019 را با آوریل 2018 مقایسه می‌کند.

این مقایسه نشان می‌دهد میزان عرضه نفت در طول یک سال نه تنها کاهش نیافته است بلکه 570 هزار بشکه‌ در روز افزایش یافته، مقداری که کاملا با رشد تقاضا به خوبی مطابقت داشته است. بنابراین این بررسی به این معناست که بازار نفت با هیچ کمبودی مواجه نیست. با این حال لی این محاسبات را همچنان برای بررسی سمت عرضه بازار کافی نمی‌داند و بر این باور است که چنین نگاهی به بازار نفت موجب از دست رفتن بسیاری از جزئیات می‌شود.

بررسی ساختار سمت عرضه

این تحلیلگر بازار نفت در نظر گرفتن جزئیات کیفیت‌های مختلف عرضه یعنی میزان تولید در گریدهای مختلف نفت را ضروری می‎‌داند. چراکه بسیاری از پالایشگاه‌های جدیدی که در سال‌های اخیر در آسیا به بهره‌برداری رسیده‌اند، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مناسب برای پالایش نفت سنگین و ترش هستند. نفت سنگین دارای زنجیره‌‌های بزرگ‌تر و سنگین‌تری از هیدروکربن‌ها است، بنابراین نیاز است تحت حرارت در برج‌های تقطیر پالایشگاه‌ها شکسته شده و به مولکول‌های هیدروکربن‌ کوچک‌تر تقسیم شود. این نوع نفت همچنین معمولا دارای درصد بالایی گوگرد است و لازم است که گوگرد آنها گرفته شود به خصوص اینکه قوانین جدید جهانی کاهش سطح سولفور انواع سوخت در سال‌های اخیر را ناگزیر می‌کند.

از پالایش نفت‌های سنگین درصد بیشتری محصولات میان تقطیر چون گازوئیل و نفت کوره تولید می‌شود در حالی که هرچه نفت سبک‌تر باشد از پالایش آن درصد بیشتری بنزین، نفتا و دیگر محصولات پالایشی سبک به دست می‌آید. آن‌طور که لی تاکید می‌کند، نفت‌هایی با درجه API بالاتر از 35 نفت سبک و نفت‌هایی با درجه API کمتر از 26 نفت سنگین محسوب می‌شوند. همچنین به نفت‌هایی که API بین 26 تا 35 دارند نفت متوسط می‌گویند. به گفته این کارشناس با در نظر گرفتن این جزئیات در سمت عرضه حقایق بیشتری از بازار نفت به دست می‌آید. در واقع در شرایطی که پالایشگاه‌های جدید آسیایی تقاضا برای نفت سنگین و متوسط را افزایش داده‌اند، در سمت عرضه این نفت سبک بوده که بیشتر تولید شده است.

 در واقع یکی از منابع مهم افزایش عرضه نفت در یک سال گذشته حوزه نفتی پرمیان بوده که دارای نفت بسیار سبکی است. میزان تولید این نوع نفت از آوریل امسال نسبت به آوریل سال گذشته 8/ 1 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. با این حال بررسی‌ها نشان می‎دهد غالب رشد تولید این نوع نفت پیش از پایان سال 2018 رخ داده است. به این معنا که رشد تولید این نوع نفت از ابتدای سال 2019 تا آوریل تنها 160 هزار بشکه در روز بوده است.  اما تصویر بازار در عرضه نفت سنگین کاملا متفاوت از نفت سبک است.

عرضه نفت ونزوئلا که نفت بسیار سنگینی است سال‌ها به دلیل سوء مدیریت و عدم سرمایه‌گذاری رو به کاهش بوده، اما از اوایل سال جاری تحریم‎‌های آمریکا علیه شرکت دولتی نفت این کشور بر مشکلات افزوده و روند افت تولید ونزوئلا را تشدید کرده است. از این رو عرضه نفت این کشور چه در مقایسه با آوریل سال گذشته و چه در مقایسه با ابتدای سال افت قابل توجهی را تجربه کرده است. اما ونزوئلا تنها منبع نفت سنگین نیست که با مشکل مواجه است. تاثیر اختلالات عرضه نفت این کشور با کاهش تولید مکزیک تشدید شده ‌است. در این میان تصمیم دولت کانادا در اواخر سال 2018 برای محدود کردن عرضه نفت این کشور در نیمه اول سال 2019 به کمبود عرضه نفت سنگین در بازار از ابتدای سال دامن زده است. بنابراین میزان عرضه نفت سنگین در آوریل سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل 670 هزار بشکه در روز کاهش را نشان می‌دهد.

اما در حوزه عرضه نفت متوسط که در اختیار روسیه، عربستان و بسیاری از تولیدکنندگان نفت در خاورمیانه است، اختلال شدیدتری مشاهده می‌شود. عربستان در نیمه دوم سال 2018 به دنبال خروج ترامپ از برجام و در خواست از سعودی‌ها برای جایگزین کردن نفت ایران، تولیدات خود را به شدت افزایش داد. اما به دنبال ریزش شدید قیمت نفت این کشور با دیگر اعضای اوپک و برخی کشورهای تولیدکننده خارج از این سازمان به توافق رسید که سطح عرضه نفت را در مجموع 2/ 1 میلیون بشکه در روز در نیمه اول 2019 کاهش دهد. به دنبال اجرای این توافق تولید نفت این کشور در حال حاضر به جایی که سال گذشته قرار داشت بازگشته است.

در ابتدای خروج ترامپ از برجام و پیش از شروع تحریم‌ها، افزایش تولید نفت عربستان بسیار فراتر از مقدار نفتی بود که از صادرات ایران کاسته می‌شد. اما از ژانویه (به دنبال کاهش عرضه نفت عربستان، روسیه و دیگر اعضای اوپک به دلیل اجرای توافق نفتی) کاهش تولید نفت متوسط ایران از نقاط دیگر جهان جبران نشد، به این معنا که جای نفت ایران در بازار خالی باقی ماند.

از سوی دیگر به نظر می‌رسد به دنبال تصمیم ترامپ برای عدم تمدید معافیت از تحریم‌ خرید نفت ایران برای 8 کشور خریدار، عرضه نفت ایران از اوایل ماه مه تحت فشار بیشتری قرار گرفته است. برخی منابع میزان صادرات نفت ایران در ماه مه را کمتر از 500 هزار بشکه در روز برآورد می‌کنند و به نظر می‎‌رسد این اختلال در عرضه نفت کشور در ماه‌های آتی نیز ادامه یابد. با این حال به نظر نمی‌رسد عربستان فعلا تمایلی برای افزایش عرضه نفت خود و جایگزینی نفت ایران در بازار داشته باشد. این کشور به دنبال قیمت‌های بالاتری برای نفت است، از این رو در نشست کمیته ویژه نظارت بر توافق (JMMC) که در هفته‌های اخیر در جده برگزار شد سیگنال‎هایی مبنی بر تمدید توافق نفتی در نیمه دوم سال 2019 صادر شد. در مجموع باید گفت بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان عرضه نفت متوسط از آوریل 2018 تا آوریل 2019 حدود 900 هزار بشکه کاهش یافته و اختلال در عرضه این گرید نفتی از ابتدای سال 2019 شدت گرفته است.

کمبود در بازار نفت؟

خلاصه آنچه گفته شد در جدول به نمایش درآمده است. در این جدول تغییرات در عرضه بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان نمایش داده و اطلاعات آن بر اساس داده‌های به دست آمده از سوی «بلومبرگ» و «انرژی اینتلیجنس گروپ» در نظر گرفته شده است. لی در نهایت می‌گوید در پاسخ به این سوال که «آیا کمبود نفت وجود دارد؟» باید گفت، خیر. مطمئنا کمبودی در بازار نفت وجود ندارد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، مجموع مقادیر گرید‌های مختلف نفت در آوریل گذشته 280 هزار بشکه در روز نسبت به آوریل سال 2018 بیشتر بوده است. با این حال در بازار نفت تصویر گریدهای سنگین و متوسط بسیار متفاوت است.  از ابتدای سال تا آوریل یعنی ظرف 4 ماه، بیش از 2/ 2میلیون بشکه از عرضه نفت سنگین و متوسط کاسته شده در حالی که عرضه نفت سبک تنها 160هزار بشکه افزایش یافته است. بنابراین همه چیز به این بستگی دارد که میزان عرضه چه گرید نفتی را و در چه بازه زمانی مد نظر قرار می‌دهیم.