سولماز د‌انشور نیک
آموزش یکی از فعال‌ترین روندهای بشری به شمار می‌آید که ما از طریق آن قادر به ردیابی ریشه مجاهدت‌های گذشته انسانی و پیشروی به سوی آینده‌ای آگاهانه‌تر و روشن‌تر هستیم.
به عنوان نمونه، توسعه مدارس دولتی همچون پروازی تلقی می‌شود که از یک سلسله مراتب انحصاری گذر می‌کند و جنبه‌ای عمومی و یکپارچه به آموزش می‌دهد. در اواخر قرن 20 و اوایل قرن 21، این گذر تاریخی بر آموزش نشأت گرفته از تکنولوژی اطلاعاتی و محاسباتی تاثیر گذاشت.
ما از طریق تلویزیون، اینترنت و برنامه‌های آموزشی توانستیم به دو اثر دگرگون کننده، ولی قابل تغییر در حیطه آموزش نائل آییم. اولی، توسعه آموزش از راه دور و درک آموزش به‌عنوان یک مشکل قابل مهندسی، و دیگری پدید آمدن اصطلاحی زیر عنوان تکنولوژی آموزشی است.
تکنولوژی آموزشی واژه‌ای است با مفهومی بسیط و متشکل از یک فرآیند پیچیده و یکپارچه که برای تحلیل مشکلات، ابداعات، اجراها، سنجش‌ها و یافتن راه‌حل‌هایی جهت رفع آن مشکلات، تمامی مسائل دخیل در امر آموزش اعم از مردم، روش‌ها و رویکردها، ایده‌ها، افکار و ابزارها به‌کار می‌رود.
در واقع، تکنولوژی آموزشی یک روش اصولی و منطقی برای حل مشکلات آموزشی و برنامه‌ریزی درسی است که با نوعی تفکر منظم و عملی همراه است.
اما تعریف لغوی تکنولوژى آموزشى عبارت است از: شناخت روش‌هاى دقیق آموزشى براى رسیدن به اهداف آموزشى.
چندگانگی در مفهوم تکنولوژی آموزشی و سیر تکاملی آن
تکنولوژی آموزشی در ابتدا و پیش از شکل‌گیری و ظهور مفهوم جدید تکنولوژی آموزشی به تکنولوژی ابزارهای سمعی و بصری (سخت‌افزارها) اطلاق می‌شد.
انواع پروژکتورهای فیلم و اسلاید، تلویزیون، رادیو، تخته سیاه و ... همه جزو وسایل سمعی و بصری به حساب می‌آمدند و عملا به نام وسایل کمک آموزشی معروف بودند.
هدف از کاربرد این وسایل، کمک به معلم در امر آموزش و تسهیل تدریس، خارج ساختن کلاس از یکنواختی، زیر پوشش قرار دادن گروه بیشتری از دانش‌آموزان و در عین حال توسعه بیشتر کارافزارهای سمعی و بصری یا همان تکمیل تکنولوژی ابزارهای آموزشی بود.
در این طرز تفکر، معلم محور تمام فعالیت‌های آموزشی محسوب می‌شد، ولی دلایل مختلف از جمله صرف هزینه‌های گزاف برای تهیه این دستگاه‌ها، بی‌اعتقادی نسبت به آنها، کم‌اعتبار پنداشتن و ترس از کاربرد دستگاه‌های فنی و عدم انطباق با آنها از سوی معلمان، کمبود نرم‌افزارهای آموزشی در آن برهه زمانی و از همه مهم‌تر، نبودن منطق و انگیزه کافی برای اثبات کارآیی این دستگاه‌ها در پیشرفت امر آموزش، سبب دوری‌گزینی معلمان از آنها شد و شکست تدریجی اهداف مزبور را در پی داشت.
در این مرحله نیز تحقق و پیاده‌سازی اهداف پیشتر ذکر شده دنبال می‌شد.
استفاده از انواع مواد آموزشی، به ویژه نرم‌افزارها برای استفاده از عکس‌ها و کتاب‌های دیجیتالی، کیت‌ها و بازی‌های آموزشی بیشتر توسعه پیدا کرد و اشیای سه‌بعدی و حقیقی پا به عرصه آموزش گذاشتند، ولی از آنجا که طراحی و تولید نرم‌افزارها اغلب بر اساس منافع شرکت‌های تجاری و نه بر مبنای نیازهای آموزشی بود و اهل فن دیگر تدریس موفقیت‌آمیز را مستلزم یادگیری موفقیت‌آمیز نمی‌دانستند، این مرحله نیز در عمل با موفقیت چندانی روبرو نشد.
در این طرز تفکر، دانش‌آموز یا به عبارت بهتر، یادگیری هدف غایی آموزش به حساب می‌آمد و نتایج آن در مرحله سوم تکامل تکنولوژی بخوبی نمایان شد.
دانش‌آموزان در این مرحله، محور اصلی کل فرآیند تدریس و یادگیری به عنوان یک سیستم واحد آموزشی تلقی می‌شدند و هدف‌های آموزشی، تنظیم محتوای درسی و تجارب آموزشی، توانایی‌سنجی فردی دانش‌آموزان، اجرای برنامه‌های آموزشی به طور منطقی و ارزشیابی کل فرآیند آموزش و یادگیری بر اساس آن تعیین می‌گشتند.
با ظهور این طرز تفکر جدید درباره تکنولوژی آموزشی (برنامه‌ریزی علمی و منطقی که از تعیین هدف‌های آموزشی به ارزشیابی کل فرآیند آموزشی منتج می‌شود)، قلمروی تکنولوژی آموزشی با تعیین وظایف فن‌شناسان آموزشی مشخص شد، وسایل سمعی و بصری زیر عنوان وسایل آموزشی در داخل یک سیستم بزرگ‌تر آموزشی گنجانده شد و بدین ترتیب تکنولوژی ابزارهای آموزشی جای خود را در مجموعه تکنولوژی قدرتمند‌تر و نوین‌تری به نام تکنولوژی سیستم‌ها باز کرد.
نتیجه گیری
در عصر الکترونیک که یافته‌های جدید علمی مرزهای جغرافیایی را در هم می‌شکنند و در اندک مدتی، حتی دورترین نقاط جهان را به زیر سلطه خود می‌کشند، مسلم است که همه ابعاد زندگی بشر دچار دگرگونی می‌شوند.
انسان امروز باید هر لحظه برای رویارویی با تغییرات جدید آماده باشد.
همه افراد یک جامعه باید خود را با تکنولوژی‌های جدید همگام سازند، نحوه فراگیری را بیاموزند و به یادگیرندگانی مادام‌العمر تبدیل شوند.
دیگر، آموزش‌ها و ابزارهای صرفا سنتی پاسخگوی نیاز یادگیری فراگیران نیست. یادگیری امری پیچیده و مستلزم دخالت عوامل متعدد در کنار یکدیگر است و وقتی مبحث «یادگیری در محیط کلاس» مطرح می‌شود از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار می‌گردد.
در کلاس درس، عوامل متعددی از جمله وسایل کمک‌آموزشی بر کیفیت آموزش تاثیرگذارند.
این وسایل از حیث توأم ساختن تئوری و عمل و ایجاد هماهنگی در بین آنها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشند.
استفاده از وسایل کمک آموزشی در جریان تدریس چه در کلاس و چه در محیط خانواده به یادگیری معنی‌دار از سوی دانش‌آموز منجر می‌شود.
اصطلاح «تکنولوژی آموزشی» مفهومی مترقی و تکامل‌یافته است و زمینه بهره‌گیری از آن صرفا به کاربرد مواد و وسایل آموزشی محدود نمی‌شود و مفهومی گسترده‌تر را به همراه دارد.
امروزه، استفاده از وسایل کمک‌آموزشی توسط معلمان به دلایل بسیاری از جمله، شفاف شدن هر چه بیشتر امور آموزشی، متنوع ساختن ابزارهای تدریس، قرارگیری آسان‌تر دانش‌آموز در جریان تدریس و کمک به درک بهتر مطالب درسی و فراگیری آموخته‌های جدید امری اجتناب‌ناپذیر است.
این شرحی مختصر از مفهوم تکنولوژی آموزشی و سیر تکمیلی آن تا به امروز بود.
با توجه به گستردگی این مبحث، برآنیم تا در مقاله بعدی با تکنولوژی‌های جدید آموزشی بیشتر آشنا شده و نحوه استفاده درست هر یک را با یکدیگر مرور کنیم.
منابع
[1] دانشگاه تربیت معلم- سمینار تکنولوژی آموزشی، تهران خرداد ماه 1356
[2] دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، نشریه تکنولوژی آموزشی
[3] دکتر ناصر موفقیان، چند گزارش در زمینه تکنولوژی آموزشی، خرداد ماه 1353
[4] Brown, LWis, Harcleroad, av.Instruction, Technology Media and Methods. New York, Fifth Edition
بیشتر بخوانید:
