آیا در یک بازار رقابتی، امکان تغییر قیمت از سوی یک تولیدکننده جزء در کلیت بازار وجود دارد که بخواهد با اعمالی غیربازاری، تعادل عرضه و تقاضای طبیعی را به هم بزند؟ امکان این امر وجود ندارد، حتی اگر اتحادیه‌ای از بالا دستوری با این مضمون ابلاغ کند، زیرا باز هم یک تولیدکننده خصوصی امکان جبران زیان وارد شده را ندارد، مگر اینکه طبق یک برنامه منسجم و دقیق و با همراهی و نظارت مستقیم همه اعضای اتحادیه و اطمینان به آنها که در این صورت با میزان معینی رشد در قیمت جبران خواهد شد. گواه این موضوع سخنان دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان جوجه یک‌روزه است گفت معدوم‌سازی پیش از نامه او صورت گرفته بود. محمدرضا صدیق‌پور حتی با تأکید بر اینکه هیچ تولیدکننده‌ای حاضر نیست چنین لطمه بزرگی به خود بزند، گفت: در نامه ما نگفته بودیم جوجه‌ها حذف شوند، بلکه به آنها گوشزد کردیم که از تولید اضافه پرهیز کنند.
اما در مقابل، وقتی بازار یک کالای خاص انحصاری می‌شود، فرد یا گروه انحصارگر انگیزه و توانایی دست‌کاری قیمت را به‌راحتی دارد و اگر مانعی بر سر راه خود ببیند، ممکن است دست به اعمالی بزند که هم عرضه را متأثر کند و هم قدرت خود را در آشفته کردن بازار، نشان دهد؛ همان‌طور که بسیاری از متخصصان این حوزه از سیاسی بودن اتفاق یاد شده سخن گفته‌اند.
مالکان اصلی بازار جوجه
در ایران بازار فرعی جوجه یک روزه در دست خرده مالکان قرار دارد، ولی تمام این خرده مالکان تنها 15 درصد از کل بازار را پوشش می‌دهند. طبق ادعای تارنمای شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی کوثر، 85 درصد مابقی در اختیار مجموعه‌های این سازمان اقتصادی قرار دارد. اگر چه از اواخر سال گذشته تلاش شده سهام برخی شرکتهای تولیدی این سازمان که خود تحت مالکیت بنیاد شهید و ایثارگران قرار دارد، از طریق بورس واگذار شود، اما این موضوع تنها سهم کوچکی از آنها را در برمی‌گیرد. طبق گزارش امیدنامه درج و پذیرش شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی کوثر در بازار دوم بورس در تاریخ 28 بهمن 1398، میزان عرضه سهام این شرکت در روز عرضه اولیه 412 میلیون و 500 هزار سهم معادل 15 درصد از کل سهام شرکت بوده است.
شرکتهای تابعه و درصد سهام‌داری شرکت سرمایه‌گذاری کوثر مطابق با آخرین صورت‌های مالی آن مربوط به 6 ماهه منتهی به 31 شهریور سال 1398، شامل مرغ اجداد زربال (99.99 درصد)، شرکت مرغک (99.99 درصد)، اجداد سپیدان کوثر (99.99 درصد)، پیشگامان کوثر دنا (99.98 درصد)، آبزی اکسیر کوثر (99.96 درصد)، کشت و صنعت شریف‌آباد (81.38 درصد)، کشت و صنعت اشراق (99.99 درصد)، خوراک دام پارس (50.83 درصد)، توسعه مکانیزاسیون (99.99 درصد)، تولید گوشت ماهان (86.69 درصد)، مرغ مادر دیزباد (99.99 درصد)، پیشگامان کشاورزی کوثر کرمانشاه (99.99 درصد) و شیمی‌دارو (99.99 درصد) می‌شود.
در اینجا تنها به شرکت‌هایی پرداخته می‌شود که در حوزه جوجه‌کشی فعالیت می‌کنند. این شرکت‌ها شامل زربال، مرغک، ماهان، دنا و دیزباد می‌شود. در مجموع، این شرکت‌ها بر اساس گزارش‌های سال 1397 به میزان 65 درصد بازار کل کشور در حوزه جوجه یک‌روزه مادر و پدر گوشتی، 65 درصد از بازار جوجه یک‌روزه گوشتی، 62 درصد از بازار جوجه یک‌روزه تخم‌گذار و 34 درصد از جوجه یک‌روزه تجاری را در دست دارند.
رئیس مجلس: معنای اینکه بنیاد شهید مرغ‌داری داشته باشد، چیست؟
برخی کارشناسان معتقدند شرکتهای دولتی به دلیل عدم انگیزه برای سودآوری ممکن است برای اهدافی غیربازاری موجبات زیان دیگر تولیدکنندگان را فراهم کنند. علت اینکه بسیاری از مسئولان و کارشناسان با تصدی‌گری دولتی مخالفت می‌کنند، همین حمایت از رقابت سالم و پیشگیری از فساد است. علی لاریجانی، رئیس مجلس یک بار در همایش ارتقای سلامت اداری و مقابله با فساد به اهمیت عدم انحصارات و تبعیض اشاره کرده و گفته بود معنای اینکه بنیاد شهید مرغ‌داری و دامداری داشته باشد، چیست؟ البته اتهام فساد در شرکتهای بنیاد شهید در دولت‌های قبل از سوی کارگروه تحقیق و تفحص مجلس پیگیری شد که در نهایت نه در صحن علنی قرائت شد و نه در قوه‌قضاییه به نتیجه رسید.
اما اگر بخواهیم عینی‌تر بحث کنیم، بهتر است نگاهی به صورت‌های مالی شرکتهای زیرمجموعه کوثر داشته باشیم. یکی از شاخص‌های مهم سلامت مالی شرکت و کارایی مدیریت آن، توانایی شرکت در کسب سود قابل قبول از محل سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. کاهش نسبت حاشیه سود خالص و سایر نسبت‌های سودآوری حاکی از کاهش توانایی شرکت در سودآوری طی دو سال اخیر است. طبق گزارش صورت‌های مالی بازده دارایی‌ها (سود خالص تقسیم بر متوسط دارایی‌ها) بازده دارایی شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی کوثر از 28 درصد سال 1395 به 24 درصد در سال 1397 و همچنین بازده سرمایه آن از 137 درصد به 69 درصد رسیده است.
شرکتهای زیان‌ده
طبق گزارش حسابرس صورت‌های مالی (مربوط به سال مال منتهی به پایان 1397) عملکرد برخی از این شرکتهای فرعی زیان‌ده بوده یا نسبت به بودجه و سال‌های قبل نامساعد است. حتی گفته شده شرکت پیشگامان کشاورزی و صنعت کوثر دنا مشمول ماده 141 هستند. این شرکت که در سال 1342 با نام اولیه مرغ‌داران تهران تأسیس شده و در زمینه پرورش دام، طیور و آبزیان و جوجه یک‌روزه، تخم مرغ، گوشت و... فعالیت دارد، 13.3 میلیارد تومان زیان انباشته به بار آورده است. همچنین بر اساس این گزارش، مطالبات راکد شرکت و زیرمجموعه‌ها به میزان 59.3 میلیارد تومان است که 42.2 میلیارد آن مشکوک‌الوصول توصیف شده است.
شرکت مرغک که سال 1352 تأسیس شده، در حوزه پرورش طیور و تولید جوجه یک روزه اعم از اجداد مادر و تجاری فعالیت می‌کند. این شرکت به‌عنوان رهبر بازار با سهم بیش از 40 درصدی فعالیت دارد. این شرکت با دارایی 122 میلیارد تومان در دوره 6 ماهه مالی منتهی به خرداد 1398، 5.3 میلیارد تومان زیان انباشته داشته است.
فعالیت شرکت دام پارس (تأسیس سال 1345) هم در زمینه تولید و تهیه خوراک و داروی دام و طیور و... است که 150 میلیون تومان زیان خالص در دوره 6 ماهه منتهی به خرداد 1398 داشته است.
شرکتهای سودده
شرکت مرغ مادر دیزباد (تأسیس سال 1377) نیز که در زمینه تولید گوشت و تخم مرغ و جوجه یک روزه گوشتی فعالیت دارد، 118 میلیارد دارایی و 6 میلیارد سود خالص داشته است. این شرکت در طی این دوره 6 ماهه، 26 میلیارد تومان تسهیلات بانکی گرفته است.
اما شرکت زربال (تأسیس سال1370) که فعالیت اصلی آن تولید انواع جوجه یک‌روزه است، 76.2 میلیارد تومان سود خالص در این دوره مالی داشته است. با این حال، شرکت مذکور حواشی شرکتهای دولتی را به همراه خود داشته است. شرکت سرمایه‌گذاری کوثر از مدیرعامل اسبق شرکت زربال به دلیل خیانت در امانت و تصرف غیرقانونی شکایت کرده است.
شرکت ماهان نیز (تأسیس سال 1369) طی 6 ماهه ابتدایی سال 1398، به میزان 18.3 میلیارد تومان سود خالص داشته است.
