دکتر سید محمدرضا بلورساز ؛ فوق تخصص عفونی اطفال
ریزمغذیها(Trace element) عناصری شیمیایی هستند که مقادیر آنها در بدن بسیار کم است (حدود 01/0 درصد وزن بدن) ولیکن بدن نیاز مبرم به آنها دارد. این عناصر 21 عدد هستند و بعضی از آنها مثل روی، سلنیوم، مس و منگنز در بیماری آسم نقش مهمی دارند. نظریه‌ای وجود دارد که شاید افزایش شیوع آسم به علت تغییر در رژیم غذایی باشد و شیوع آسم در کودکان به تغذیه مادر حین بارداری و تغذیه دوران شیرخواری ارتباط دارد.
متابولیسم اکسیژن باعث تولید موادی به نام رادیکال‌های آزاد می‌شود که عبارتند از هیدروکسیل (OH-) و سوپراکسید (O2-). این رادیکال‌ها باعث آسیب سلولی، التهاب و تخریب می‌شوند بنابراین باعث ایجاد و تشدید بسیاری از بیماری‌ها از جمله آسم می‌شوند.
مکانیسمی که باعث دفاع در مقابل رادیکال‌های آزاد می‌شود دفاع آنتی‌اکسیدانی می‌باشد که در حالت طبیعی بین تولید رادیکال‌های آزاد و دفاع آنتی‌اکسیدانی تعادل وجود دارد. این مکانیسم برای عملکرد مناسب نیاز به برخی آنزیم‌ها و المان‌های مخصوص مانند SOD ،GPX ، کاتالاز، روی، سلنیوم، مس، منگنز و منیزیوم دارد.یون سوپراکسید نقطه شروع سیکل تولید رادیکال‌های آزاد در بدن می‌باشد. یون سوپراکسید تحت تاثیر آنزیم SOD به H2O2 تبدیل می‌شود. روی کوفاکتور SOD است. بعضی ریزمغذیها نقش کوفاکتوری برای این آنزیم‌ها دارند و بعضی دیگر در ساختمان این آنزیم‌ها دخالت دارند. در زیر به برخی از این ریزمغذیها اشاره می‌شود:
روی
روی به عنوان یک ماده معدنی نقش مهمی در بدن انسان دارد، در ارتباط با فعالیت بیش از 300 آنزیم مختلف عمل می‌کند و در سنتز DNA، RNA، در متابولیسم قند، چربی و پروتئین نقش مهمی دارد. مهمترین نقش آن در بدن اول تقویت سیستم ایمنی و دوم اثرات آنتی‌اکسیدانی می‌باشد. این عنصر در پیشگیری از استرس اکسیداتیو و خطرات بالقوه ناشی از رادیکال‌های آزاد نقش مهمی را ایفا می‌کند و کوفاکتور آنزیم SOD (سوپر اکسید دسموتاز) می‌باشد.
سلنیوم
سلنیوم یک تقویت‌کننده سیستم ایمنی و یک آنتی اکسیدان قوی است و در کاهش استرس اکسیداتیو رادیکال‌های آزاد در بدن و دفاع آنتی اکسیدانی نقش مهمی دارند. این عنصر کوفاکتور آنزیم GPX است که این آنزیم نقش مهمی در دفاع آنتی اکسیدانی دارد. سلنیوم نقش مهمی در پیشگیری از پراکسیداسیون لیپید و جلوگیری از تخریب RNA , DNA دارد و کمبود آن باعث تشدید عفونت‌های تنفسی می‌شود.
تحقیقات نشان داده‌اند که کمبود سلنیوم مادر در دوران بارداری با ویزینگ در دوران شیرخوارگی ارتباط دارد و این ارتباط با رسیدن به پنج سالگی از بین می‌رود.
منگنز
منگنز یکی از عناصر بسیار مهم در پیشگیری از استرس اکسیداتیو است و کمبود این عنصر باعث تحریک‌پذیری برونش‌ها می‌شود. این عنصر از اجزای مهم بسیاری از آنزیم‌ها بخصوص SOD می‌باشد که نقش اساسی در استرس اکسیداتیو و پیشگیری از التهاب راه هوایی و تحریک آن دارد.میزان اکسید نیتریک در بیماران آسمی بالاتر از حد معمول می‌باشد و یک ارتباط بین آرژیناز و NO وجود دارد و منگنز برای فعالیت آرژیناز مورد نیاز است که باعث کاهش میزان NO می‌گردد.
در یک مطالعه میزان آرژیناز، گاز NO و Mn اندازه‌گیری شد و نشان داده شد که میزان آرژیناز و Mn کاهش داشته است. لذا بیمار برای پیشگیری از استرس اکسیداتیو نیاز به منگنز دارد.
مس
مس یکی از اجزای سازنده آنزیم SOD است که این آنزیم در سیکل آنتی اکسیدان دخالت داشته و بدن را در برابر استرس اکسیداتیو و رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند. سطح سرمی مس، سرولوپلاسمین و همچنین نسبت مس به روی در بیماران آسمی بالاتر است.
منیزیوم
منیزیوم عنصر مهمی در تنظیم تونیسیته برونش‌ها است و دریافت کم آن با افزایش تحریک‌پذیری راه‌های هوایی همراه است. اولین گزارش از کمبود منیزیوم در سلول‌های پلی مورفونوکلئر بیماران آسماتیک در سال 1995 توسط P Fantidis بود. به دنبال آن محققان نشان دادند که سطح منیزیوم در پلی مرفونوکلئرهای بیماران آسمی پایینتر است در صورتی‌که سطح آن در اریتروسیت‌ها و سرم و سطح سایر یون‌ها نرمال می‌باشد. در 2 دهه اخیر اثر برونکودیلاتوری آن در بیماران آسمی مورد توجه قرار گرفت و مطالعات زیادی در این مورد انجام شد.
این مطالعات نشان دادند که بیماران آسمی که دریافت منیزیوم زیادی دارند عملکرد ریوی بهتر (FEV1 و FVC ) و ویز کمتری دارند. همچنین بیماران مبتلا به statusasthma که نیاز به کورتون تراپی دارند و چندین ساعت طول می‌کشد تا علائم آنها بهبود یابد، با دریافت سولفات منیزیوم انسداد راه‌های هوایی‌شان سریعتر برطرف می‌شود. بنابراین به علت اثرات حفاظتی منیزیوم روی قلب و کاهش تحریک‌پذیری برونش، می‌تواند روش ارزشمندی در درمان آسم باشد.بنابراین چون مواد آنتی‌اکسیدان حاوی ریزمغذیها هستند، کاهش این مواد باعث کاهش اثرات آنتی‌اکسیدانها و در نتیجه افزایش تحریک‌پذیری و التهاب راه‌های هوایی و ایجاد و تشدید آسم می‌شود.
