پایان عصر کاستروها پس از ۶۲ سال

«روارز نیکول» در گزارش 16 آوریل برای الجزیره نوشت: یکی از آخرین اعضای بازمانده آن «نسل تاریخی» یعنی رائول در هشتمین کنگره حزب کمونیست کوبا (PCC) که روز جمعه 27 فروردین ماه برگزار شد، اعلام کرد که از سمتش به‌عنوان دبیر حزب قدرتمند کمونیست کناره‌گیری می‌کند. با این کار، چندین دهه حکومت خانواده کاسترو در این کشور آمریکای لاتین پایان می‌یابد. کاسترو 89 ساله در این سخنرانی گفت که ‌آماده انتقال قدرت به رهبران جوان‌تری است که مملو از انرژی و روحیات ضدامپریالیستی هستند. کاسترو به نمایندگان حزب گفت: «من به شدت و قدرت ذاتی مثال زدنی و درک هموطنان خود اعتقاد دارم و تا زمانی که زنده‌ام آماده دفاع از میهن، انقلاب و سوسیالیسم خواهم بود.» کاسترو در سال 2018 و پس از آن به‌عنوان رئیس‌جمهوری کوبا کناره‌گیری کرد که برای دو دوره در این سمت بود. «میگوئل دیاز کانل برمودز» جای وی را به‌عنوان رئیس‌جمهوری کوبا گرفت. هنوز هیچ فردی برای رهبری حزب کمونیست کوبا در نظر گرفته نشده، اگرچه کاسترو خودش اعلام کرد که انتظار دارد برمودز یک‌بار دیگر جای او را بگیرد. اظهارات کاسترو یک تغییر تاریخی برای کشور است که از انقلاب 1959 در کوبا خودش یا برادرش فیدل در راس امور بودند. فیدل کاسترو در 2016 درگذشت. با وجود آنکه رائول کاسترو قرار است از رهبری حزب حاکم کوبا کناره گیری کند،‌ اما انتظار می‌رود که همچنان بر دولت این کشور آمریکای لاتین نفوذ داشته باشد.

به نوشته گزارشگر الجزیره، این مرد 89 ساله در حالی قدرت را واگذار می‌کند که مردم کشورش در صف غذا ایستاده‌اند و بر اثر تاثیرات کرونا و تحریم‌های آمریکا اقتصادش حال و روز نزاری دارد. سرود میهنی جدیدی با عنوان «وطن و زندگی» جایگزین سرود قدیمی «وطن یا مرگ» شده است. این سرود در تاکسی‌ها و خیابان‌ها هم شنیده می‌شود. با این حال، مردم هم به این نتیجه رسیده‌اند که حکومت چند دهه‌ای کاستروها جز آسیب چیزی برایشان نداشته است.  رائول در کنگره و زیر بیرقی با قدرت وداع می‌گوید که روی آن نوشته شده «تداوم و وحدت». او اصلاحات اقتصادی و سیاسی‌ای را کلید زد که تا پیش از فاجعه کرونا توانسته بود تا حدودی کشتی در حال غرق شدن کوبا را سر پا نگاه دارد. باور گسترده‌ای وجود دارد که احتمالا «میگوئل دیاز کانل برمودز» جایگزین او شود. برمودز در سال 2018 جانشین رائول شد و به نوشته الجزیره «نقشی کمتر از رئیس‌جمهور یافت».

«آدا فِرِر»، مورخ کوبایی و نویسنده کتاب «کوبا: تاریخی از آمریکا» که قرار است منتشر شود، می‌گوید: «هیچ‌کس نمی‌داند چه چیزی قرار است رخ دهد. هیچ‌کس نمی‌داند که در صورت نبودن خاندان کاسترو در کوبا پس از 60 سال حکومت، اوضاع چگونه خواهد شد.» رائول در سال 2008 و پس از وخامت حال برادرش فیدل ابتدا به‌عنوان رئیس‌جمهور و سپس در سال 2011 به‌عنوان اولین دبیر حزب کمونیست انتخاب شد. تا آن زمان، او هدایت ارتش را بر عهده داشت؛ ارتشی که نقش معتمدترین مشاور و وفادارترین نیرو را برای فیدل ایفا می‌کرد. تعجب آور اینکه، برای مردی که به تعبیر «خورخه دوانی» - مدیر موسسه تحقیقاتی کوبا در دانشگاه بین المللی فلوریدا- «ابتدا انقلاب کوبا را رادیکال کرد، شاید حتی بر فیدل هم اعمال نفوذ می‌کرد تا نظام مارکسیست- لنینیستی را در آغوش کشد»، نسبت به برادرش فیدل اشتیاق بسیاری برای اصلاحات بازاری داشت.

به گفته یکی از پناهندگان کوبایی به نام «جسوس رنزولی»، که مدت 20 سال از معاونان رائول بود، رائول کاسترو در بحث با برادرش فیدل برای اصلاحات بازاری فشار می‌آورد. این باورها در نهایت در کنگره ششم حزب در سال 2011 ثمر داد یعنی زمانی که 311 برنامه اصلاح اقتصادی معرفی شد و طبقه جدیدی از نیروهای «خویش فرما» برای پر کردن خلأیی ایجاد شد که رائول برای کوچک کردن دولت آغاز کرده بود. رائول در سال 2011 اعلام کرد زمان آن رسیده که نسل جدیدی برای پیشبرد انقلاب و اهدافش به وجود آید. در همین سال او محدودیت دو دوره‌ای برای رهبری را تعیین کرد. قانون اساسی جدیدی تدوین شد و در سال 2019 به آن رای داده شد. آغاز دوره ترامپ در سال 2017 موجب تضعیف مهم‌ترین دستاوردهای رائول شد؛ دتانت یا تنش‌زدایی با دولت اوباما آغاز شد و موجب شد که دیدارهای زیادی از کوبا از سوی مقام‌های آمریکایی صورت گیرد، اما در دولت ترامپ وضعیت به روال قبل بازگشت. ترامپ تحریم‌های 60 ساله آمریکا را شدیدتر کرد (پیش از آنکه کووید-19 باری بر بارهای اقتصاد ناتوان این کشور بیفزاید) و نتیجه آن همانا پایان چشمگیر صنعت گردشگری در این کشور بود. بر اساس آمار دولتی کوبا، اقتصاد این کشور در سال 2020 چیزی حدود 11 درصد کوچک‌تر شد، در حالی که واردات آن هم با افتی 40 درصدی مواجه شد. مزارع رو به احتضار کوبا قادر به تغذیه جمعیت 11 میلیونی آن نبود. بنابراین، صف‌های 6 ساعته برای مرغ، دارو و دیگر ملزومات زندگی شکل گرفت. اگرچه کوبا در سال 2020 توانست کرونا را مهار کند اما تعداد مبتلایان کووید اکنون روندی صعودی گرفته و بر آسیب‌پذیری اقتصاد آن کشور افزوده است. به دلیل چنین بحرانی است که «میگوئل دیاز کانل برمودز» - اگر به‌عنوان رئیس حزب تایید شود- وارد میدان خواهد شد. «مایکل بوستامانت»، نویسنده کتاب «خاطرات جنگ کوبا» معتقد است:«به‌نظر می‌رسد که با توجه به مشکلاتی که به او به ارث رسیده و با توجه به چالش‌هایی که در مسیر او قرار دارد، جایگاه او (میگوئل) چندان مورد حسادت نباشد.» در اولین نگاه، کار «دیاز کانل» طاقت‌فرسا به‌نظر می‌رسد؛ چراکه باید از سیاست کاستروها فاصله بگیرد. در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا به پوپولیست‌ها روی خوش نشان داده‌‌اند اما در کوبا یک مهندس برق که ظاهری عصبانی دارد و پیراهن «گوایابرا» (که نوعی پیراهن سنتی مردانه است) بر تن دارد (که نشان بوروکرات‌هاست) به قدرت رسیده است.

با این حال، آنهایی که او را در پست‌های قبلی‌اش به‌عنوان رئیس منطقه‌ای حزب می‌شناسند می‌گویند که «کانل» فردی باهوش است و با وجود چهره‌ای عصبانی اما به سرعت می‌خندد. با این حال، به‌نظر می‌رسد با توجه به شرایطی که کوبا در آن گرفتار آمده، دیگر نشانی از آن خنده‌ها و خوش و بش‌ها نباشد. بوستامانت می‌گوید:«تاکید زیادی بر تداوم وجود دارد، تاکید زیادی بر تلاش او برای ارسال این پیام به دنیای خارج هست که «من میخاییل گورباچف» نیستم». او نگرشی از آینده به دست می‌دهد که کشوری که اقتصادش آسیب دیده برای دستیابی به آن تقلا می‌کند و البته خواهانش است. گزارشگر الجزیره می‌افزاید: باید دید آیا از کنگره 15 تا 18 آوریل ایده‌های جدیدی بیرون می‌آید یا خیر. با این حال، خوشحالی زیادی در میان مردم این کشور برای ساختن دو واکسن ضد کرونایی به وجود آمده است: «سوبرانا 2»، «سوبرانا 1»، «سبرانا پلاس» و «عبدالله» که «سوبرانا 2» و «عبدالله» هر دو در مرحله آزمایشی هستند. «عبدالله» نام یک نمایشنامه حماسی، نوشته خوزه مارتی، قهرمان ملی و از رهبران جنبش استقلال از اسپانیاست. مارتی نمایشنامه حماسی عبدالله را در 16 سالگی و در سال 1869 نوشت. عبدالله داستان یک جنگجوی عرب در کشوری به نام نوبیاست که به نبرد با اشغالگران خارجی می‌پردازد. نوبیا یک کشور خیالی است که نامش از منطقه نوبه در مصر گرفته شده است.

«رافائل هرناندز»، سردبیر مجله علمی- اجتماعی در هاوانا به نام «Temas» می‌گوید امیدوار است که رهبری جدید حزب سه تغییر مهم را در برنامه خود داشته باشد: گسترش کسب و کارهای خصوصی فراتر از رستوران‌های «پدر و مادر» و رانندگان «خویش فرمای» تاکسی، دادن استقلال بیشتر به صنایع دولتی کوبا و تمرکززدایی از قدرت در استان‌ها و واگذاری یا تفویض مسوولیت‌های بیشتر به آنها. او می‌گوید:«این واقعا چالش آور است زیرا در میانه یک بحران اقتصادی، کرونا و گذار سیاسی هستیم. اما دلیلی برای کاهش سرعت وجود ندارد.» رائول اعلام کرده که همراه با برخی دیگر از آن «نسل تاریخی» می‌خواهد قدرت را واگذار کند. با این حال، آینده سیاسی رائول و آن نسل تاریخی که قرار است با او به بازنشستگی سیاسی بروند معلوم نیست.

«آنتوی فایولا» هم در گزارش 16 آوریل برای واشنگتن پست نوشت: 62 سال پس از آنکه مجموعه‌ای از انقلابیون کوبایی مسیر تقابل با واشنگتن را در پیش گرفتند – و به موجی از تبعیدها دامن زدند- آخرین کاسترو که یکی از ستون‌های جنگ سرد بود اعلام کرد که می‌خواهد قدرت را واگذار کند. رائول کاسترو فردی بود که کمتر در انظار ظاهر می‌شد. او در برهه‌ای برای شکل‌گیری یک دولت کمونیستی به برادرش فشار می‌آورد. اما با تجربه اندوختن به تدریج از این نظام فاصله گرفت و سعی کرد دیدگاه خود را با واقعیت منطبق‌تر کند. او 5/ 4 سال پس از مرگ برادرش از قدرت کناره می‌گیرد. این گزارشگر بر این باور است که کناره‌گیری رائول در بحبوحه بن‌بست چند دهه‌ای میان کوبا با واشنگتن است که در این دوره زمانی، طیفی از روسای جمهور از کندی تا ترامپ را به خود دیده است. احتمالا کناره‌گیری او زمینه را برای فضایی بازتر در این کشور آماده کند، چراکه دولت بایدن هم ظاهرا تمایلی به ادامه سیاست‌های ترامپ در قبال کوبا ندارد.