کنترل عفونت در بیمارستان

پروین صمدی خامنه؛ کارشناس ارشد پرستاری؛ گرایش آموزش بهداشت جامعه

تعاریف

عفونت: فرآیندی که در طی آن عامل بیماریزا (یا عفونی) به میزبان حساس حمله (تهاجم) کرده، رشد و تکثیر یافته و باعث آسیب رساندن به میزبان می‌شود، عوامل عفونی مهم عبارتند از ویروس‌ها، باکتری‌ها، ریکتزیاها، قارچ‌ها و انگل‌ها.

عفونت بیمارستانی

عفونتی که 48 تا 72 ساعت بعد از پذیرش بیمار در بیمارستان ایجاد می‌شود به شرط آن که در زمان پذیرش فرد علایم آشکار عفونت را نداشته و بیماری در دوره کمون خود نبوده باشد.

عفونت بیمارستانی می‌تواند از محیط اکتساب شود یا توسط فلور داخلی بیمار ایجاد گردد. عفونت بیمارستانی باعث افزایش هزینه‌ها، طولانی شدن زمان بهبودی، ناتوانی و مرگ بیماران می‌شود. بدیهی است عفونت‌های میکروبی که قبل از 48 ساعت اول بستری شدن در بیمار ظاهر شوند عفونت اکتسابی از جامعه در نظر گرفته می‌شوند.

خسارت‌های ناشی از عفونت‌های بیمارستانی

1- خسارت غیرمستقیم، منظور خسارات و ضرری است که بر اثر عفونت‌های بیمارستانی و بستری شدن طولانی بیمار از نیروی متخصصین شاغل در بیمارستان و نیروی خلاق خود بیمار تلف می‌شود. در برخی موارد منجر به معلولیت و قطع عضو بیمار می‌گردد.

2- خسارت معنوی: این خسارات از نظر اقتصادی قابل لمس نیستند. مثل تحمل درد، جدا شدن بیمار از جامعه، ناراحتی‌های روحی و روانی و افسردگی ناشی از بستری شدن طولانی و اقامت اجباری در بیمارستان خواهد شد.

3- خسارات مستقیم: خساراتی است که مستقیماً بیمار و بیمارستان در نتیجه عفونت‌های بیمارستانی مجبور به پرداخت آن هستند شامل: مخارج تخت و اتاق.

بیمار عفونی به خاطر عفونت مجبور به اقامت طولانی بوده و به خاطر جلوگیری از عفونت او را از سایرین جدا کرده و ایزوله می‌نمایند. هزینه پرسنلی بالا می‌رود زیرا برای این بیماران توجهات مخصوص و گندزدایی محیط توسط خدمات را نیاز خواهند داشت که مستلزم هزینه خواهد بود.

مخارج داروئی بالا خواهد رفت زیرا این بیماران مقاوم به دارو بوده و برای درمان هزینه‌ةای گزافی را به جامعه تحمیل خواهند نمود.

مخازن و منابع عفونت

مخزن عفونت (محل طبیعی رشد و تکثیر عامل بیماریزا می‌باشد و از آنجا به میزان حساس منتقل می‌شود). منبع عفونت (اشخاص یا موادی که عامل عفونی یا بیماریزا بلافاصله از آنها به فرد حساس و آسیب‌پذیر (susceptible) منتقل می‌شود.

دو مخزرن عمده احتمالی عفونت در بیمارستان عبارت است از:

1- دست‌‌های کارکنان در صورت آلوده شدن

2- بیماران آلوده، از طرفی محیط‌های بی‌جان نظیر هوا، غذا، آب و اجسام اگر آلوده شوند می‌توانند مخزنی مهم برای عفونت شوند.

راه‌های انتقال عفونت در بیمارستان

به طور کلی عفونت‌های بیمارستانی از دو راه تماس مستقیم و تماس غیرمستقیم منتقل می‌شوند.

1- تماس مستقیم

الف) مهم‌ترین راه انتقال عفونت بیمارستانی تماس مستقیم است در تماس مستقیم به خصوص (ریز قطره‌های عفونت) از طریق عطسه، سرفه، آواز خواندن و حرف زدن منتشر می‌شوند.

 این ریز قطره‌ها تا فاصله 60 سانتی‌متر می‌توانند پرتاب و به میزبان حساس برسند. اگر قطرات ذرات کمتر از 5 میکرومتر باشند مدت زیادی در هوا باقی می‌مانند. دیفتری، سل و مننژیت مننگوکوکی شایع‌ترین بیماری‌های حاصله از ریز قطرات هستند.

ب) از طریق پوست (حین مراقبت از بیمار)

2- تماس غیرمستقیم

در تماس غیرمستقیم ضرورت اصلی آن است که عامل بیماریزا بتواند در خارج از بدن میزبان اصلی و در محیط خارج زنده بماند و ویژگی‌‌های شدت بیماریزایی (pathogenicity) و حدت بیماریزایی (virulence) خود را هم تا زمان یافتن میزبان جدید نگاهداری نماید.

پنج مورد معمول انتقال غیر مستقیم عبارت است از: مگس، دست آلوده، لوازم، غذا و مایعات می‌باشد اگر عامل بیماریزا مقاومت دارویی پیدا نماید انتشار آن آسان‌تر می‌شود. از پنج مورد فوق دست آلوده و اشیاء نوک تیز (سوزن و ...) بیشترین نقش را در انتقال عفونت‌های بیمارستانی در تماس غیرمستقیم را ایفا می‌کند.

شایع‌ترین عفونت‌های بیمارستانی

شایع‌ترین عفونت‌های بیمارستانی، عفونت‌های ادراری (UTI) است فقط در بالغین که به علت مناسب نبودن روش‌های ضدعفونی در هنگام قرارداد سوند و کافی نبودن مراقبت در هنگام گذاشتن سوند ایجاد می‌شود که در 40 درصد عفونت‌ها را تشکیل می‌دهد. کشت ادرار مثبت با بیش از 10 میکروارگانیسم در هر میلی‌لیتر ادرار همراه با حداکثر دو گونه باکتریال.

عفونت زخم جراحی

از جمله عفونت‌های بیمارستانی شایع است که 10 درصد عفونت‌ها را تشکیل می‌دهد که در جراحی‌هایی که میکروارگانیسم زیادی وجود دارد حتی به 30 درصد مواد می‌رسد. بنابراین روش‌های ضدعفونی کردن در طی اعمال جراحی اهمیت بسزایی دارد.

پنومونی

مهم‌ترین گروه بیمارانی هستند که در بخش ICU از ونتیلاتور استفاده می‌نمایند جایی که میزان ابتلا به پنومونی به ازای هر روز 3 درصد افزایش می‌یابد.

عفونت گردش خون (باکتریمی) 5 درصد عفونت‌های بیمارستانی را تشکیل می‌دهد. عفونت ناشی از (Cannul) آلوده قرار داده شده در درون سیاهرگ، یکی از شایع‌ترین عفونت‌های بیمارستانی می‌باشد استاف کواگولاز منفی عامل این عفونت می‌باشد.

میکروارگانیسم‌های شایع

جراحی‌های شایع در عفونت‌های بیمارستانی عبارتند از: اشرشیاکلی، سودوموناس، استرپتوکوک، استافیلوکوک طلایی

 عامل اصلی عفونت‌های ادراری (Gram Negative Bacillus) و اشرشیاکلی

  عامل اصلی پنومونی: کلبسیلا

  عامل عفونت‌های زخم‌های جراحی: استافیلوکوک اروئوس

 عامل اصلی عفونت‌های ناشی از گذاشتن کانتر داخلی عروقی: استافیلوکوک اپیدرمیس

راه‌های پیشگیری و کنترل عفونت‌های بیمارستانی

1- شستن دست‌ها با تکنیک صحیح و بهداشتی

2- جداسازی بیماران با ایزوله کردن بیماران (احتیاط‌های عمومی)

 3- مبرا سازی از آلودگی

4- ضد عفونی کردن

5- استریل کردن

 6- تصحیح نقشه ساختمانی

7- تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها