مسمومیت با تریاک و سایر مواد مخدر (۱)

دکتر اکبر کوشانفر

مسمومیت با تریاک (عصاره خشخاش) عملا همان مسمومیت با مرفین است، زیرا 50 درصد آلکانوئیدهای فعال تریاک را مرفین تشکیل می‌دهد و سایر آلکالوئیدهای تریاک، اثر مرکزی قابل توجهی ندارند.

مرفین در سال 1805 توسط Ser Tumey کشف شد که اثر آن را روی خود تجربه کرد و موجب مرگ او شد. نام مرفین نیز از خواب Morpheus گرفته شده است.

مرفین و سایر آلکالوئیدهای تریاک دارای مصارف گوناگونی در پزشکی هستند. تنتوراپیوم (Laudanum) الگزیر Paregorique (5/0 گرم گرد تریاک باکامفروانکل)، کدئین دی هیدرومورفینون (Diaudid) دی فنوکسیلات (Lomutil) مپریدین، متادون از مشتقات معمولی مرفین می‌باشند که در درمان‌شناسی به کار می‌روند.

مسمومیت با تریاک یا فرآورده‌های آن نزد نوزادان و شیرخواران مشاهده می‌شود. در یک بررسی در سال 1357 به مدت دو سال 170 مورد و در سال 1360 مدت یک سال 210 مورد مسمومیت با تریاک به درمانگاه مسمومین کودکان بیمارستان لقمان حکیم مراجعه و بررسی شده است. شایع‌ترین سن مسمومیت 6-2 ماهگی است.

تجویز تریاک به عوامل مختلف بستگی دارد، مهم‌ترین آن دردهای کولیکی شیرخواران است که در خانواده‌ها نشانه بیماری به ویژه دردگوش تلقی می‌شود. عامل دوم، وضع اقتصادی نامناسب خانواده و زیاد بودن تعداد فرزندان خانواده است که سبب می‌شود مادر و اطرافیان با ساکت کردن شیرخواران، بهتر به کارهای دیگر خانه رسیدگی کنند.

در فصل پاییز و زمستان و سرما به علت شیوع بیماری‌های تنفسی به صورت سرفه، تنگی نفس و گرفتگی بینی مصرف این نوع ترکیبات در خانواده‌ها بیشتر می‌شود. مواردی از مسمومیت با تریاک به علت مصرف قرص و شربت دی‌فنوکسیلات و الگزیر پارگوریک برای درمان اسهال شیرخواران توسط والدین یا تجویز پزشک مشاهده می‌شود.

در اغلب موارد مسمومیت کودکان با تریاک و موارد نادر با شیره سوخته تریاک و خشخاش بوده است.

مسمومیت

اثرات سمی مرفین عموما شناخته شده است از لحاظ سم‌شناسی اثر ضعیفی مرفین بر روی دستگاه عصبی مرکزی؛ به خصوص مرکز تنفس کاملا مشخص و آشکار است. مقدار سمیت تریاک در افراد مختلف بسته به نسبت آنها نسبت به آلکالوئیدهای تریاک متفاوت است؛ ولی به طور متوسط مقدار سمیت تریاک را بین 2-1 گرم و مقدار کشنده آن را 5-2 گرم ذکر می‌کنند.

در مورد مرفین مقدار بیشتر از یک میلی‌گرم برای هر 5 کیلوگرم وزن بدن توکسیک است. دوز کشنده مرفین را 2/0 گرم ذکر کرده‌اند در شیرخواران 10-2 قطره اپیوم سبب مرگ شده است. نوزادان و شیرخواران مقاومت کمتری در برابر مرفین دارند. نوزادان مادران معتاد ممکن است در هنگام تولد دچار اختلال‌های تنفسی یا حتی آپنه کامل باشند.

علایم و نشانه‌های مسمومیت حاد با تریاک

تریاک از تمام مخاط‌ها، دهان و بینی دستگاه گوارش و تنفسی (به صورت تدخین) جذب می‌شود. شروع اثر 15 دقیقه و مدت آن 5-3 ساعت است.

علائم مسمومیت معمولا در عرض 30-20 دقیقه بعد از خوردن آن ظاهر می‌شود. علائم مسمومیت با مرفین روی هم رفته شامل اکثر علائم دپرسیون دستگاه عصبی مرکزی است.

علائم مسمومیت با تریاک

مردمک نقطه‌اش شکل (Pinpoint Pupils) تشنج و اغما و اختلال عمیق تنفسی به صورت آپنه (گرچه در تمام موارد صدق نمی‌کند) غالبا دلیل مسومیت با تریاک است و در این‌گونه موارد باید به فکر Opium Poisoning بود. به طور کلی مهم‌ترین علائم مسمومیت با تریاک عبارتند از:

1- خواب آلودگی تدریجی، Stupor، بی‌حالی، پستان نگرفتن، گیجی، اختلال‌های حسی و کاهش رفلکس‌های نوزادی

2- بی‌قراری شدید، هذیان و به ندرت تشنجات صرعی شکل به صورت تشنج خونیک و کلونیک، اغمای توام با شلی عضلات و از بین رفتن رفلکس‌های سطحی و عمقی؛ همچنین علامت ؟؟؟ ممکن است ظاهر شود.

3- Myusis دو طرفه نقطه‌ای شکل همراه با از بین رفتن رفلکس مردمک‌ها نسبت به نور و تطابق مردمک‌‌ها که ممکن است در جریان آسفیکسی نهایی مجددا متسع شوند.

4- کاهش شدید تنفس به صورت آپنه همراه با تهویه کافی ریوی و سیانور، اختلال‌های ریتم تنفسی و عوارضی مانند خیز حاد ریه، پنومونی و اسپیراسیون ممکن است جلب توجه کند.

5- تهوع و استفراغ ضعیف و کند شدن تنفس بیمار و افت فشار خون تا حد شوک، همچنین ادرار به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد یا قطع می‌شود.

6- خارش جلدی گاهی همراه با بثورات کهیری می‌باشد. پوست بدن سرد و رنگ‌پریده است و درجه حرارت بدن سقوط می‌کند. آزمایش خون یک لکوسیتوز 28-10 هزار را نشان می‌دهد.

تشخیص افتراقی

در مسمومیت با باربیتوریک‌ها وضع مردمک‌های چشم متغیر است و به طور معمول ابتدا میدریاز و سپس میوزیس می‌کند. علاوه بر این، در مسمومیت با داروهای خواب‌آور برعکس مسمومیت با مرفین، واکنش به نور معمولا به طور خفیف مثبت است.

ضایعات عروقی مغز در تشخیص افتراقی مطرح می‌شود، اما نبود میوزیس و رفلکس‌های چشمی به تشخیص این عارضه کمک می‌کند. همچنین رنگ صورت این بیماران تا حدودی قرمز و برافروخته است؛ در حالی که در مسمومیت با مرفین صورت بیمار رنگ پریده و متمایل به خاکستری است.

همچنین در فصل زمستان به علت شیوع بیماری‌های تنفسی (برونشیولیت و دیسترس تنفسی) نباید از موارد مسمومیت با تریاک غافل بود...

برای خواندن بخش دوم- مسمومیت با تریاک و سایر مواد مخدر- اینجا کلیک کنید.