انگل‌های بیماری‌زا و انواع آنها (1)

بخش اول- به طور کلی انگل به موجودی اطلاق می‌شود که روی بدن یا داخل بدن موجود زنده دیگری زندگی و از محیط مناسب اطرافش برای رشد و تکثیر استفاده می‌کند.

دکترمحمد رستمی نژاد؛ کارشناس ارشد انگل شناسی پزشکی

به طور کلی انگل به موجودی اطلاق می‌شود که روی بدن یا داخل بدن موجود زنده دیگری زندگی و از محیط مناسب اطرافش برای رشد و تکثیر استفاده می‌کند. گاهی اوقات انگل به بدن میزبان آسیب نمی‌رساند و گاه برعکس باعث بروز بیماری‌های شدید می‌شود.

انواع مختلف زندگی انگلی

1- انگل‌های برون‌زی (Ectoparasite): شامل آندسته از انگل‌ها که بر سطح بدن میزبان زندگی می‌کنند مانند شپش و کک. 2- انگل‌های درون‌زی (Endoparasite): انگل‌های که در داخل بدن میزبان زندگی می‌کنند مانند کرم‌ها و تک یاخته‌های روده‌ای، خونی نسجی و بافتی. 3- انگل‌های اختیاری (Facultative): انگلهایی که می توانند هم بصورت آزاد و هم بصورت انگلی زندگی کنند و بطور کلی در هیچ‌یک از مراحل زندگی متکی به میزبان نیستند مانند نگلریا فولری و آکانتامبا‌ها

4- انگل‌های اجباری (Obligatory): انواعی از انگل‌ها که برای ادامه زندگی حتماً باید در داخل بدن میزبان زندگی کنند در غیر اینصورت از بین می‌روند مانند اکثر کـرم‌هـای روده‌ای.5- انــگل‌هـای موقتی (Temporary): انگل‌هائی که دارای زندگی آزاد بوده و متناوبا جهت کسب غذا به میزبان حمله می‌کنند مانند انواع کک‌ها و کنه‌ها. 6-انگل‌های دائمی (Permanent): تمام یا قسمت مهمی از زندگی خود را در داخل بدن میزبان می‌گذرانند. مانند اکثر کرم‌ها.

7- انگل اتفاقی(Accidental Parasites): انگل‌هایی که به طور اتفاقی وارد بدن میزبانی بجز میزبان اصلی خود می‌شوند که در این صورت سیر تکاملی آنها تغییر می‌کند مانند کیست هیداتید (کرم سگ) که ندرتاً در انسان مشاهده می‌شود و یا مالاریای میمون که ناگهانی باعث ابتلای انسان می‌شــود.8- انــگـل‌های بیماری‌زا (Pathogen) که در بدن میزبان ایجاد مشکلات و علایم شدید می‌کنند مانند انواع تک یاخته‌ها و کرم‌های بیماری‌زا.

9- انگل‌های بی‌زیان یا گندروی (Saprophyte): وجود این انگل‌ها در بدن میزبان بی‌ضرر است. مانند بسیاری از آمیب‌های روده‌ای. 10- انگل‌های سرگردان (Erratic): به انگل‌هایی گفته می‌شود که در بعضی مواقع در اثر وجود عواملی از محل زیست اصلی خود به نقطه دیگری از بدن رفته و در آنجا جایگزین می‌شود.

مانند آسکاریس که محل اصلی زیست این کرم در روده کوچک است ولی در اثر شرایطی مانند تب بالا به نقاط دیگری از بدن مانند صفرا یا کبد می‌رود. حتی دیده شده که کرم آسکاریس بر اثر تب بالا از چشم پسر بچه‌ای بیرون آمده‌است.

راه‌های ورود انگل به بدن

1- دستگاه گوارش (آب، خاک و غذا): مانند آمیب‌ها از راه دهان و ورود تخم آسکاریس وتریکو سفالها از راه تنفس.

2- خوردن میزبان واسط: مانند انواع ترماتود‌ها 3- نیش حشرات خونخوار: مانند انتقال لیشمانا از طریق پشه خاکی فلبوتوموس یا مالاریا توسط پشه آنوفل و برخی فیلرها. 4- تماس مستقیم با فرد آلوده: مانند انتقال انواع تک یاخته‌های روده‌ای 5- از طریق جفت: مانند عفونت توکسوپلاسما.

6- از طریق مقاربت: مانند انتقال عفونت تریکوموناس واژینالیس و لیشمانیا دونووانی. 7- از طریق خون: مانند انواع تک یاخته‌های خونی نسجی شامل مالاریا، توکسوپلاسما و لیشمانیوز احشایی.

انواع میزبان

میزبان نهایی: موجودی است که معمولا شکل بالغ انگل را در بدن خود پرورش می‌دهد. تک یاخته‌ها که مرحله بلوغ ندارند تکثیرجنسی خود را در میزبان اصلی(نهایی) انجام می‌دهند.

نکته: میزبان نهایی برای برخی انگل‌ها کاملا اختصاصی است ولی در بسیاری موارد انگل می‌تواند در داخل بدن میزبانان مختلفی از میزبان نهایی زیست کند. مثلا انسان تنها میزبان نهایی شیستوزوما هماتوبیوم است ولی شیستوزوما ژاپونیکم میزبان نهایی انسان و انواع مختلف حیوانات اهلی و وحشی است.

میزبان واسط: میزبانی است که مرحله لاروی یا کیستی یا مرحله تکثیر غیرجنسی انگل را در خود پرورش می‌دهد.

میزبان مخزن: میزبانی که در مسیر تکامل انگل جای انسان را بگیرد و یا میزبانی که به غیر از میزبان اصلی است و به انگل اسکان می‌دهد.

میزبان حامل: میزبانی است که انگل در بدن آن وجود دارد ولی علائم بیماری‌زایی را نشان نمی‌دهد. مثلا ممکن است فردی حامل آمیب روده‌ای باشد ولی علایم بیماری را نشان ندهد.

میزبان ناقل: این میزبان‌ها فقط نقش انتقال انگل را بر عهده دارند. مانند انواع بند پایان و حشرات.

در زندگی انگل‌ها دو یا چند میزبان وجود دارد:

1- انگل یک‌ میزبانی (Monoxenous) که دوره زندگی خود را در بدن یک میزبان می‌گذرانند. مانند آسکاریس.

2- انگل‌های چند میزبانی (Heteroxenous) که باید در بدن دو یا چند میزبان زندگی کنند. مانند انواع فیلرها.