دکتر محمدحسین صالحی سورمقی - متخصص فارماکوگنوزی ، استاد دانشکده داروسازی
تحریریه زندگی آنلاین : ذرت گیاهی است علفی و یکساله که ارتفاع آن تا 2 متر می‌رسد. برگ‌های این گیاه پهن، دراز و نوک‌تیز است که قسمت انتهایی آن به غلاف تبدیل شده و دور ساقه را احاطه می‌کند.
ذرت دارای دو نوع سنبلک نر و ماده است. سنبلک‌های نر در انتهای ساقه و سنبلک ماده در کنار برگ‌ها و در محور ساقه قرار دارند که از آمیزش آنها میوه در 8 تا 12 ردیف تولید می‌شود. این میوه‌ها مدور، استوانه‌ای و سخت هستند. برحسب واریته ذرت دارای رنگ‌های سفید، زرد، مایل به قهوه‌ای یا رنگ‌های دیگر می‌باشد.
میوه منتهی به خامه بلند و طویلی است که به مجموعه آنها کاکل ذرت می‌گویند. قسمت مورد استفاده ذرت دانه‌ها و کاکل آن است که در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی- بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. منشأ اصلی ذرت آمریکای مرکزی، مکزیک و گواتمالاست ولی در حال حاضر در بیشتر نقاط دنیا، از جمله ایران کشت می‌شود.
منشأ جغرافیایی:
ذرت بومی آمریکای مرکزی است؛ اما در حال حاضر در بیشتر نقاط دنیا کشت می‌گردد. گیاه از شوروی سابق، بلغارستان، آلبانی، یوگسلاوی سابق و آمریکا به نقاط جهان صادر می‌گردد.
بیشتربخوانید:
الف– دانه ذرت (Corn seed)
ذرت دارای نژادهای مختلفی است که در سراسر جهان پراکنده‌اند. این نژادها ترکیبات تا حدی متفاوت دارند. ترکیبات مهم دانه ذرت شامل مواد نشاسته‌ای (که گاهی تا 80 درصد وزن آن را تشکیل می‌دهد)، مواد آلبومینوئیدی (که تا 10 درصد می‌تواند در دانه وجود داشته باشد)، رنگ زرد ذرت به ترکیباتی به نام زئین و زیاگزانتین مربوط می‌باشد. زئین نوعی پروتئین و زیاگزانتین از ترکیبات کاروتنوئیدی است. به غیر از نشاسته مهم‌ترین ماده دانه ذرت روغن می‌باشد که در جوانه آن متراکم شده است.
میزان روغن در دانه تا حدود 6 درصد وزن آن را تشکیل می‌دهد. مهم‌ترین ترکیبات روغن ذرت شامل اسیدهای چرب پالمیتیک، استئاریک، اولئیک، لینولئیک، آراشیدیک و لینوسریک است. بیشترین مصرف این روغن در تغذیه می‌باشد زیرا حاوی درصد بالایی از اسیدهای چرب اشباع‌نشده است. استفاده‌های دیگر آن در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی می‌باشد.
بیشتربخوانید:
ب: کاکل ذرت (Corn silk)
ترکیبات مهم:
اکثر اطلاعات مربوط به مطالعات، قدیمی هستند و پژوهش‌های جدید باید در مورد آن صورت گیرد. ترکیبات مهم شامل: روغن ثابت به میزان 1/0 درصد (حاوی کارواکرول)، همچنین قندهای احیاکننده، موسیلاژ، اجسام شبه تانن به میزان 12 درصد، و مقدار زیادی نمک‌های پتاسیم هستند.
بعضی مطالعات نشان می‌دهد فلاونوئیدها، مواد تلخ، ساپونین‌ها و آلکالوئید در آن ممکن است وجود داشته باشد.
داروشناختی و اثرات مهم:
کاکل ذرت دارای خاصیت بسیار قوی ادرارآوری است که مربوط به میزان بالای پتاسیم آن است. در طب عوام برای لاغر شدن، روماتیسم و آرتریت مصرف می‌شود.
تهیه چای:
5/0 گرم ازکاکل ذرت را در نصف لیوان آب سرد بریزید؛ سپس برای مدت کوتاه (حداکثر پنج دقیقه) بجوشانید و صاف کرده آن را میل کنید. این میزان مصرف را می‌توان به عنوان ادرارآور سه تا چهار بار در روز تکرار کرد.
داروهای گیاهی:
عصاره کاکل ذرت به همراه گیاهان دیگر به عنوان ادرارآور تهیه شده و در بازار جهان وجود دارد.
موارد احتیاط:
کاکل ذرت بهتر است به علت تحریک رحم، در بارداری و شیردهی مصرف نشود.
مقدار بیش از اندازه دارویی یا به مدت طولانی مصرف نشود.
مصرف کاکل ذرت گاهی در بعضی افراد ایجاد حساسیت می‌کند.
طریقه و میزان مصرف:
در صورتی که فرآورده‌های صنعتی آن در دسترس باشد، طبق راهنمای آن مصرف شود؛ در غیر این صورت می‌توان به صورت چای که شرح آن داده شد، مصرف گردد. مصرف مناسب آن حداکثر 4 تا 8 گرم به صورت چای تا سه روز است.
نکات قابل توجه
1- کاکل واریته‌های مختلف ذرت دارای اثرات دارویی مشابهی است.
2- از آنجا که کاکل ذرت خاصیت ادرارآوری قوی دارد، ممکن است سنگ‌های مجاری ادرار حرکت کرده و ضمن دفع شدن باعث خراش یا زخم و در نتیجه ناراحتی یا عفونت شوند، لذا باید در میزان مصرف آن احتیاط کرد.
3- کاکل ذرت به همراه گیاهان دیگر نظیر خارخاسک و دم گیلاس در طب عوام به عنوان دفع سنگ کلیه مصرف می‌شود.
4- روغن ذرت به عنوان حلال تزریقی محصولات دارویی کاربرد دارد.
5- برای نگهداری بهتر روغن ذرت، باید آن را دور از نور، هوا و حرارت کمتر از 25 درجه قرار داد.
6 - چون قسمت اعظم روغن ذرت از اسیدهای چرب اشباع‌نشده تشکیل شده است، یکی از روغن‌های ایده‌آل در تغذیه بوده و میزان کلسترول خون را نسبت به روغن‌های دیگر کمتر افزایش می‌دهد.
7- ده کشور اول تولیدکننده ذرت در سال 2012 شامل آمریکا، چین، برزیل، آرژانتین، مکزیک، هند، اوکراین، اندونزی، فرانسه و آفریقای جنوبی
است که میزان 292/668 /690 تن ذرت تولید کرده‌اند.