بازخوانی اظهارات ابراهیم حاتمی‌کیا درباره سینمای ضد جنگ

سال 85 ابراهیم حاتمی‌کیا به بهانه نمایش «به نام پدر» گفت‌وگوی با خبرنگار ایسنا داشت که در بخش‌هایی از آن، درباره سینمای جنگ صحبت کرده است؛ همزمان با هفته دفاع مقدس بازخوانی بخشی از این گفتگو قابل تامل است.

ابراهیم حاتمی‌کیا در آن گفتگو که 16 سال قبل انجام شده است، با اشاره به اظهاراتش در دیداری که در همان مقطع با مقام معظم رهبری داشته، گفته است: در دیدار کارگردانان با رهبری اشاره کردم، شرایط به گونه‌ای است که نمی‌دانم از چه چیزی باید سخن بگوییم. این نوع حیرت، از جامعه ملتهبی که پیش رو داریم نشات می‌گیرد. شما نگاهی به رسانه‌ها که نبض روز جامعه هستند بیندازید. غلظت محافظه کاری در اوج است. هر حرکتی و تفسیری ممکن است مفهوم سوء به خود بگیرد. حال برگردیم به سینمایی که امثال من در آن نفس می‌کشند. ما فیلمسازان هر کدام به نوعی کریدور هوایی خودمان را داریم که بر اساس سلیقه و روحیه فردی، سقف پروازهایمان را مشخص می‌کنند. هواپیمایی که برای شهرهای داخلی کشور در پرواز هستند، سقف پرواز کوتاه تری نسبت به سینمایی که بین المللی هستند را دارند. به نظر می‌آید من جزو پروازهایی در ارتفاع پست باشم . خب تا اینجا هیچ مسئله‌ای نیست ، ولی واقعیت اینست که این فیلمسازان ارتفاع پست، در معرض خطر بیشتری نسبت به انواع دیگر سینما قرار دارند.

*** این سینما احتیاج به صبوری و تحمل بیشتری دارد. این سینما بومی است و با نبض روز جامعه در ارتباط است و نسبت‌های خود را با روز جامعه همراه می‌کند. حال و احوال این نوع سینما تب آلود است و عملأ جای خود را به جولانگاه سینمای دختر و پسری داده است که من در جای خود لازم می‌دانم ، ولی نباید جای سینمای جدی را بگیرد. من در این حوزه احساس خفگی می‌کنم. اگر در آن دیدار من اشاره به گرفتن درجه کردم ، عطف به مصونیت این نوع سینماست.

ماجرای قهر حاتمی کیا پس از فیلم «موج مرده» با سینمای جنگ

*** تمام سعی‌ام بر آن بوده و هست که به مسببان اصلی آن قهر نزدیک نشوم. مشکل ما از لحظه ای آغاز می‌شود که بدلیل امکانات نظامی مجبور به نزدیکی با این ارگانها باشیم و "موج مرده" از این نوع بود، والا فیلمی مثل " به نام پدر" ارتباط ارگانیک با این مراکز ندارد.

فیلم «به نام پدر» ضد جنگ است؟

*** این عناوینی است که بعد از ساخت به فیلم الصاق می‌شود. خوشبختانه این واژه کم کم جایگاه خود را در سینمای جنگ باز کرده وصرفأ یک معنای ضد ملی و ضد دفاع از آن مستفاد نمی‌شود. البته معتقدم که هنوز به روشنی این موضوع باز نشده است. مفهوم ضد جنگ در سینمای ایران با مفهوم ضد جنگ سینمای آلمان یا آمریکا تفاوت دارد و اگر به این نکته توجه نشود ، همان مشکلی پیش خواهد آمد که برای سینمای هنری ما که مشهور به سینمای جشنواره ای‌ است پیش آمده و عملأ تر و خشک را با هم می‌سوزانند. اینکه سینمای ضد جنگ، سینمای ضد خشونت و کشتار و خونریزی‌ست، مفهومی بشری و اذلی دارد ، ولی مشکل از لحظه‌ای آغاز می‌شودکه فیلمسازی این الگو را از جای دیگر بگیرد و به سینمای جنگ بومی الصاق کند. جنگ ما ذاتأ جنگ تدافعی بوده است و جنگجویان آن به قصد دفاع از آرمانها و ارزشها به میدان رفتند. حال اگر فیلمساز بی‌توجه به این نگاه، هر جنگ و جنگیدنی را منکوب کند و چنان نکبتی از جنگ را اشاعه دهد که هر نوع دفاعی نیز مزموم شمرده شود به نظر من خیانت به امنیت جامعه اش کرده است.

*** حال به فیلم "به نام پدر" بازگردیم. من معتقدم که مردان پا به سن گذاشته امروز دیگر جوانان آغاز جنگ نیستند و با کوله باری از تجربه و نگاهی به گذشته و حال و آینده درباره عزت و کرامت ایرانی سخن می‌گویند و "به نام پدر" اشاره به بلوغ تضادآمیز این نگاه است.

حاتمی‌کیا که برای ساخت "به ‌نام پدر" سیمرغ بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر را دریافت کرده بود، در بخش دیگری از این مصاحبه از مراحل شکل‌گیری و ساخت "به‌نام پدر" سخن گفته بود.