نقطه‌کور مالیات‌ستانی

صبا نوبری : عملکرد 7ماهه درآمدهای مالیاتی دولت در سال جاری نشان می‌دهد که این درآمدها نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 51درصدی را ثبت کرده است. این موضوع نشان‌دهنده عملکرد مطلوب درآمدهای مالیاتی در اقتصاد کشور است. با‌این‌حال حوزه‌هایی وجود دارد که برای اخذ مالیات از آنها هزینه‌های بسیاری شده اما در عمل عایدی این بخش‌ها حتی کفاف هزینه‌های اجرایی آنها را نمی‎‌دهد. اخذ مالیات از خانه‌های خالی و لوکس ازجمله این موارد است. بررسی درآمدهای مالیاتی تا پایان مهرماه سال جاری نشان می‌دهد خانه‌های لوکس 17میلیارد و خانه‌های خالی 2میلیارد تومان درآمد مالیاتی برای دولت داشته‌اند که حتی نسبت به هزینه‌ای که برای اجرایی شدن این طرح‌ها شده بسیار ناچیز است. بنابراین به نظر می‌رسد سیاستگذار باید از پافشاری خود بر اجرای چنین طرح‌هایی صرف‌نظر کند. 

عملکرد مطلوب مالیاتی؟

بررسی عملکرد مالیاتی دولت در هفت‌ماهه ابتدایی سال جاری نشان می‌دهد که در این مدت 408هزار و 937میلیارد تومان درآمد مالیاتی کسب شده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 51درصدی را ثبت کرده است. همچنین در این مدت  94درصد از درآمد مالیاتی مصوب در بودجه تحقق یافته است. میزان تحقق عملکرد درآمدهای مالیاتی موضوعی است که همواره دولت بر آن تاکید کرده است. با‌این‌حال بررسی‌ها نشان می‌دهد ترکیب توزیع اخذ این درآمدها از تعادل چندانی برخوردار نیست.

مردودی اخذ مالیات از لوکس‌نشین‌ها

یکی از بخش‌هایی که درآمد مالیاتی اندکی برای دولت به دنبال داشته است، طرح‌هایی است که اتفاقا سیاستگذار بر اجرایی شدن آنها تاکید بسیاری کرده بود. اخذ مالیات از خانه‌های خالی و لوکس و همچنین مالیات بر خودروهای لوکس از جمله این طرح‌هاست که عملیاتی شدن آنها اعتراضات بسیاری را به دنبال داشت. بااین‌حال بررسی عملکرد مالیاتی دولت تا پایان مهرماه نشان می‌دهد میزان تحقق این طرح‌ها بسیار ناچیز بوده است. در 7ماه مذکور خانه‌های لوکس 17میلیارد تومان و خانه‌های خالی حدود 2میلیارد تومان آورده مالیاتی برای دولت به دنبال داشتند. این در حالی است که احتمالا هزینه عملیاتی شدن اخذ این مالیات‌ها از درآمدی که برای دولت داشتند بسیار بیشتر بوده است و از سوی دیگر اجرایی شدن این مالیات‌ها انتقادات بسیاری را به دنبال داشت.

یکی دیگر از نکاتی که باید در بررسی جزئیات عملکرد مالیاتی دولت به آن توجه کرد، سهم بالای مالیات شرکت‌های خصوصی است. با وجود عملکرد مناسب درآمدهای مالیاتی، اما حدود یک‌چهارم از درآمدهای مالیاتی در این مدت از محل مالیات اشخاص حقوقی غیردولتی یا همان شرکت‌های خصوصی محقق شده است که رقم آن 146هزار میلیارد تومان بوده است. این در حالی است که فرارهای مالیاتی بسیاری در بخش مالیات بر اشخاص حقوقی صورت می‌گیرد و همچنین نهادهای دولتی یا شبه‌دولتی وجود دارند که مالیات بسیار کمتری پرداخت می‌کنند.

تمرکز بیشتر بر اخذ مالیات از مشاغل به جای فشار مالیاتی بر کارمندان دولتی و بخش خصوصی یکی از موضوعاتی بود که مسوولان همواره بر آن تاکید می‌کردند و اقداماتی را نیز در راستای این موضوع در دستور کار قرار دادند. با‌این‌حال بررسی آمارها نشان می‌دهد با گذشت نیمی از سال همچنان این هدف محقق نشده است. بر این اساس تا پایان مهرماه، مشاغل مختلف 32هزار میلیارد تومان مالیات پرداخت کردند. این در حالی است که مالیات اخذشده از کارکنان بخش دولتی و خصوصی مجموعا بیش از 41هزار میلیارد تومان بوده است.

رشد قابل‌توجه درآمدهای مالیاتی

نگاهی به دیگر جزئیات درآمدهای مالیاتی دولت در 7ماهه ابتدایی سال نشان می‌دهد در این مدت مالیات‌های مستقیم وصول‌شده 260هزار و 585میلیارد تومان بوده که این آمار نسبت به مدت مشابه سال گذشته که 169هزار و 64میلیارد تومان بوده است، رشد 54درصدی را نشان می‌دهد. 148هزار و 351میلیارد تومان درآمدهای مالیاتی کالاها و خدمات بوده است؛ این آمار نیز نسبت به مدت مشابه سال قبل که 101هزار و 836میلیارد تومان بوده، رشد 46درصدی را نشان می‌دهد. مالیات بر اشخاص حقوقی 165هزار و 133میلیارد تومان بوده که در سال گذشته طی 7ماهه نخست این رقم 112هزار و 721میلیارد تومان بود؛ یعنی در سال جاری 46درصد رشد داشته است. مالیات بر درآمدها 79هزار و 547 میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل که 46هزار و 594میلیارد تومان بود، رشد بیش از 70درصدی را نشان می‌دهد. مالیات بر ثروت نیز 15هزار و 905میلیارد تومان و در 7ماهه سال قبل این رقم 9هزار و 748میلیارد تومان بوده است که در این مورد نیز شاهد رشد 63درصدی درآمدهای این بخش بوده‌ایم.

خطر بالابردن سقف مالیات‌ستانی

این آمارها نشان می‌دهد عملکرد درآمدهای مالیاتی تقریبا در همه بخش‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود 50درصد رشد داشته است. این موضوع برخی نگرانی‌ها را در رابطه با تکیه بیشتر سیاستگذار بر درآمدهای مالیاتی ایجاد می‌کند. به گفته داوود منظور، رئیس‌ سازمان برنامه و بودجه، در 7ماهه ابتدایی سال منابع بودجه حدود 30درصد کسری داشتند. این در حالی است که عملکرد مالیاتی در همین مدت تحقق نزدیک به 100درصدی داشته است. بنابراین به نظر می‌رسد در رابطه با دیگر منابع بودجه بیش‌برآوردی‌هایی صورت گرفته است. از سوی دیگر کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند کسری بودجه تا پایان سال به 300 تا 400هزار میلیارد تومان برسد. این در حالی است که درآمدهای نفتی عملکرد مطلوبی نداشتند و در 4ماهه ابتدایی سال کمتر از نیمی از این درآمدها محقق شده است.

فروش اوراق نیز به عنوان ابزاری برای تامین غیرتورمی کسری بودجه چندان موفق نبوده است. با توجه به اینکه بخش زیادی از هزینه‌های بودجه پایدار بوده و امکان کاهش آنها در سال آینده وجود ندارد، ممکن است سیاستگذار برای پوشش منابع این کسری‌ها به سراغ بالاتر بردن سقف درآمدهای مالیاتی برود. البته این درست است که درآمدهای پایدار باید جای درآمدهای نفتی را در بودجه جاری بگیرند، اما در عین حال لازم است هزینه‌ها به‌خوبی مدیریت شود. در غیر این صورت تشدید اخذ مالیات، آن هم بدون ساماندهی مشخص و ابزار لازم برای مقابله با فرارهای مالیاتی، باعث می‌شود نوعی تبعیض مالیاتی به وجود آید که نارضایتی‌هایی را هم به دنبال خواهد داشت.