به قلم :پردیس نورا ؛ فارغ التحصیل کارشناسی علوم تغذیه ؛ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
زیر نظر: دکتر غزاله اسلامیان ؛ عضو هیئت علمی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی ؛ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : کافئین
کافئین یک آلکالوئید گیاهی است که در انواع غذاها و نوشیدنی‌ها از جمله قهوه، چای، شکلات، فرآورده‌های کاکائو، نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا یافت می‌شود. علاوه بر این، به طور فزآینده‌ای به عنوان یک عنصر در داروهای تجویزی و بدون نسخه برای سرماخوردگی، آنفولانزا، سردرد، کاهش وزن و تحریک سیستم عصبی مرکزی استفاده می‌شود. بسیاری از ما نمی‌توانیم تصور کنیم که روز را بدون یک فنجان قهوه شروع کنیم، یکی از علل ممکن است این باشد که کافئین یک محرک ملایم برای سیستم عصبی مرکزی است که به سرعت سطح هوشیاری و انرژی را افزایش می‌دهد. کافئین در حدود 45 دقیقه پس از مصرف جذب می‌شود و بین 15 دقیقه تا 2 ساعت در خون به اوج خود می‌رسد. کافئین موجود در نوشیدنی‌هایی مانند قهوه، چای و نوشابه به سرعت در روده جذب شده و در مولکول‌های آب و چربی بدن حل می‌شود و قادر به عبور از مغز است. غذا یا اجزای غذا، مانند فیبرها، در روده می‌توانند، سرعت اوج کافئین در خون را به تأخیر بیندازند. کافئین عمدتا در کبد تجزیه می‌شود. بسته به عوامل مختلف می‌تواند بین 5/1 تا 5/9 ساعت در خون باقی بماند. سرعت تجزیه کافئین در طول بارداری کاهش می‌یابد، به طوری که در طول سه ماهه سوم بارداری، کافئین می‌تواند تا 15 ساعت در بدن باقی بماند.
بیشتربخوانید:
کافئین و بارداری
اگرچه مصرف کافئین در بزرگسالان اثرات مفیدی بر بیماری‌های عصبی (مانند پارکینسون و آلزایمر) و برخی سرطان‌ها دارد، اما مطالعات نشان داده‌اند که مصرف کافئین در دوران بارداری برخی عوارض بارداری را افزایش می‌دهد. اثرات کافئین بر سلامت بارداری از دهه 1980 مورد توجه گسترده قرار گرفته است. گزارش شده که برخی از زنان در طول بارداری روزانه بیش از 300-500 میلی‌گرم کافئین مصرف می‌کنند که معادل تقریبا سه تا پنج فنجان 240 میلی‌لیتری قهوه در روز است. کافئین مصرف شده توسط زنان باردار به سرعت از دستگاه گوارش جذب می‌شود. وجود کافئین در مایع آمنیوتیک، بند ناف، ادرار و پلاسمای جنین نشان می‌دهد این ماده به راحتی از طریق جفت منتقل می‌شود. نیمه عمر کافئین در سه ماهه دوم و سوم بارداری نسبت به زنان غیر باردار سه برابر می‌شود. همچنین در طول بارداری، میزان متابولیسم کافئین در مادران به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد، به خصوص پس از سه ماهه اول، نیمه عمر کافئین از 5/2 تا 5/4 ساعت به حدود 15 ساعت در پایان بارداری افزایش می‌یابد، بنابراین مصرف زیاد کافئین توسط مادر می‌تواند منجر به افزایش طولانی‌مدت کافئین در خون جنین شود و جنین بیشتر در معرض کافئین و متابولیت‌های آن قرار می‌گیرد. کافئین به اندازه‌ای چربی‌دوست است که می‌تواند آزادانه در تمام غشاهای بیولوژیکی، از جمله سد خونی جفتی، منتقل شود، بنابراین کافئین، به سرعت جذب می‌شود و به راحتی از جفت عبور می‌کند. آنزیم اصلی که در متابولیسم کافئین درگیر است، به دلیل عدم تکاملِ کبد جنین، در جفت و جنین وجود ندارد و می‌تواند منجر به تجمع کافئین در بافت‌های جنینی شود. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داد که مصرف کافئین در دوران بارداری می‌تواند باعث تأخیر رشد داخل رحمی، سقط خود به خودی، اختلالات مادرزادی و وزن کم هنگام تولد شود که یک عامل خطر مرتبط با چندین بیماری در بزرگسالی مانند فشار خون بالا، دیابت شیرین و چاقی است.
بیشتربخوانید:
مقادیر مجاز کافئین در بارداری
سازمان غذا و داروی ایالات متحده در سال 1980 توصیه‌ای برای محدود کردن مصرف کافئین در دوران بارداری صادر کرده است. کالج متخصصین زنان و زایمان آمریکا توصیه می‌کند که زنان مصرف کافئین را به کمتر از 200 میلی‌گرم در روز در دوران بارداری محدود کنند. این بدان دلیل است که مصرف کافئین مادر با سقط جنین، مرده‌زایی، وزن کم و فرزندان دارای اضافه وزن یا چاق همراه بوده است. یک مطالعه نشان داد که خطر از دست دادن بارداری به ازای افزایش 150 میلی‌گرم کافئین روزانه، 19 درصد و برای افزایش دو فنجان قهوه در روز 8 درصد افزایش می‌یابد. علاوه بر این، خطر خونریزی در اوایل بارداری در میان زنان بارداری که دو یا بیشتر فنجان قهوه در روز قبل از بارداری مصرف کرده بودند، گزارش شده است.
منابع کافئین
کافئین به طور طبیعی در میوه‌ها، برگ‌ها و دانه‌های قهوه، کاکائو و گیاهان گوارانا یافت می‌شود. همچنین به نوشیدنی‌ها و مکمل‌ها اضافه می‌شود.
قهوه: 1 لیوان یا 250 میلی‌لیتر قهوه دم‌کرده حاوی حدود 95 میلی‌گرم کافئین است. همین مقدار قهوه فوری حاوی حدود 60 میلی‌گرم کافئین می‌باشد. قهوه بدون کافئین حاوی حدود 5 میلی‌گرم کافئین است.
اسپرسو: 1 شات یا 40 میلی‌لیتر (فنجان کوچک قهوه‌خوری) حاوی حدود 65 میلی‌گرم کافئین است (یعنی یک لیوان معمولی اسپرسو حدود 400 میلی‌گرم کافئین دارد).
چای: 1 لیوان چای سیاه حاوی حدود 47 میلی‌گرم کافئین است. چای سبز حاوی حدود 28 میلی‌گرم می‌باشد. چای بدون کافئین حاوی 2 میلی‌گرم است و دیگر نوشیدنی‌های گیاهی فاقد کافئین هستند.
جوش‌شیرین: یک قوطی 350 میلی‌لیتری کولای معمولی یا رژیمی حاوی حدود 40 میلی‌گرم کافئین است. همین مقدار شبنم کوهی حاوی 55 میلی‌گرم کافئین است.
شکلات (کاکائو): 30 گرم شکلات تلخ حاوی حدود 24 میلی‌گرم کافئین است، در حالی که شکلات شیری حاوی یک چهارم این مقدار است.
گوارانا: این دانه از یک گیاه آمریکای جنوبی است که به عنوان عصاره در غذاها، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و مکمل‌های انرژی فرآوری می‌شود. دانه‌های گوارانا حاوی حدود چهار برابر کافئین موجود در دانه‌های قهوه هستند. برخی از نوشیدنی‌های حاوی عصاره این دانه‌ها می‌توانند تا 125 میلی‌گرم کافئین در هر وعده داشته باشند.
نوشیدنی‌های انرژی‌زا: یک لیوان (250 میلی‌لیتر) از یک نوشیدنی انرژی‌زا حاوی حدود 85 میلی‌گرم کافئین است. با این حال، وعده استاندارد نوشیدنی انرژی‌زا 2 لیوان است که کافئین را دو برابر می‌کند و به 170 میلی‌گرم می‌رساند. شات‌های انرژی، نسبت به دیگر نوشیدنی‌ها مقدار بیشتری کافئین دارند؛ به طوری که یک شات کوچک 55 میلی‌لیتری حاوی حدود 200 میلی‌گرم کافئین است.
مکمل: مکمل‌های کافئین حاوی حدود 200 میلی‌گرم در هر قرص است.
بیشتربخوانید: