با گذشت بیش از یک دهه از شکل‌گیری و رشد اقتصاد دیجیتال در ایران که سرعت رشد چشم‌گیری هم داشته، در دهه دوم شاهد تغییراتی در چیدمان ساختار رهبری این اکوسیستم هستیم، تغییراتی که نشان دهنده بلوغ و امید به آینده این حوزه است. در ادامه برخی تغییرات بزرگ این اکوسیستم را با هم بررسی خواهیم کرد.
سال‌های اولیه شکل‌گیری اکوسیستم اقتصاد دیجیتال، همراه با حمایت معاونت فناوری، منتج به شکل‌گیری زیرساخت‌های اولیه این اکوسیستم بود. در کنار فعالیت‌های ترویجی و زیرساختی معاونت فناوری در روزگار طلایی اکوسیستم، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بانکها و بخش خصوصی ریسک‌پذیر نیز وارد این اکوسیستم شدند و ساختار پویایی در این اکوسیستم شکل داده شد. شاید بتوان شروع این دوران را با فعالیت 2 مجموعه سرآوا و رهنما در نظر گرفت که در کنار بخش دولتی و خصولتی به خوبی فرصت‌های رو به رشد اکوسیستم را شناسایی و حمایت می‌کردند. این 2 مجموعه و در ادامه سایر سرمایه‌گذارانی که به این حوزه ورود کردند، با حضور در ساختار سهامداری استارت‌آپ‌ها، سرمایه‌گذاری بلند مدتی را انجام دادند که می‌توان گفت نتایج آن را امروز بعد از ده سال، با خروج‌های موفقی که داشته‌اند، شاهد هستیم.
در ادامه اما به چیدمان تازه بخش‌های بزرگ این اکوسیستم خواهیم پرداخت.
1- گروه گلرنگ: سرمایه‌گذاری عظیم گلرنگ در تپسی و راه‌اندازی گلرنگ ونچر نمونه و شاهد خوبی برای ورود سایر بخش‌های صنعتی به اقتصاد دیجیتال است. گروه گلرنگ با ورود به این اقتصاد بازار، رقابتی جذابی را در بخش‌های مختلف ایجاد کرده است. بدون شک رقابت دلیل اصلی پویایی هر بخشی از اقتصاد آزاد به شمار می رود. سرمایه‌گذاری اولیه این گروه بر روی فیلم نت تجربه موفقی بود و شاید بتوان آن را مقدمه و دلیل سرمایه‌گذاری بر روی تپسی دانست. بررسی مسیری که از رصد فعالیت‌های گروه گلرنگ در اکوسیستم شاهد هستیم، دور از ذهن نخواهد بود اگر گروه گلرنگ بعنوان یکی از بازیگران اصلی، سرمایه‌گذاری‌های متعددی در حوزه‌های مختلف در مقابل گروه بزرگ رقیب خود انجام دهد.
2- همراه اول: قطعا سرمایه‌گذاری همراه اول در مجموعه‌ی دیجیکالا بزرگترین و مهم‌ترین نطقه در تحولات اکوسیستم بوده است. می‌توان گفت که اکنون اپراتور اول ایران توانسته بخش مهمی از زنجیره ارزش خود را تکمیل کند. تا پیش از این، همراه اول با سرمایه‌گذاری بر روی استارت‌آپ‌های کوچک و بزرگ نشان داده بود که زنجیره ارزش خاصی را مد نظر دارد که این زنجیره همسو با پرسونای مخاطبان و کاربران این اپراتور است. البته که دیجیکالا خود با راه‌اندازی دیجی‌نکست و سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌های متعدد دیگر، نشان داده بود که مسیر رشد دیجیکالا از راه بزرگ کردن زنجیره ارزش این گروه می‌گذرد. حال در ادامه باید دید که هم‌افزایی و همسویی مسیرهای دیجیکالا و همراه اول آیا باعث انحصار بخش خاصی از اکوسیستم می‌شود یا خیر. البته که اپراتور دیگر، ایرانسل، نیز در این سال‌ها بی‌کار نبوده و احتمالا به زودی باید دید عکس العمل این اپراتور به فعالیت‌های اخیر رقیب سنتی خود چه خواهد بود. دور انتظار نیست که ایرانسل در ادامه مسیر توسعه و سرمایه‌گذاری‌های خود، با سرمایه‌گذاری و یا تملک یک بخش بزرگ از اکوسیستم همراه باشد.
3- گروه اسنپ: گروه اسنپ ویژگی‌های خاص خود را دارد که شاید از نگاه بنیان‌گذاران ابتدایی این مجموعه در سال‌های اولیه نشات می‌گیرد. عملکرد اسنپ همواره نشان داده سیاست‌گذاران این گروه با توسعه و سرمایه‌گذاری بر روی پروژه‌های داخلی گروه موافق هستند. مسیر توسعه اسنپ در تمام این سال‌ها و از همان ابتدا مبتنی بر مالکیت و راه‌اندازی داخلی پروژه‌ها بوده است. البته که در این مسیر بیش از ده ساله، اسنپ نشان داده است که بزرگ کردن اکوسیستم خود را با هوشمندی از راه هم‌افزایی دارایی و تکنولوژی و کاربران به خوبی می‌داند که صد البته این مدل بر اساس یک مدل موفق بین‌المللی که سرمایه‌گذاران اولیه اسنپ در نقاط مختلف جهان پیاده کرده بودند بدست آمده است. در فضای رقابتی با رقیب تازه این اکوسیستم، دور از انتظار نیست که اسنپ در ادامه مسیر توسعه خود، تمرکزش را ببیشتر بر روی بهبود فرایندها و تجربه کاربری معطوف کند. شاید شاهد این ادعا این باشد که گروه اسنپ بر خلاف گروه دیجیکالا و همراه اول، با ورود به بازار طلا تمرکزش را از بین نبرد و تمام توان و تمرکزش را مبتنی بر توسعه بازارهای فعلی قرار داده است.
4- صبا ایده: گروه صبا ایده و تمام زیرمجموعه نیز دیگر بازیگر بزرگ اقتصاد دیجیتال به شمار می‌رود که با راه‌اندازی و توسعه رسانه‌های خود بخش عمده و اصلی بازار محتوا در فضای دیجیتال را در دو بخش تولید و پلتفرم در اختیار دارد. فیلیمو، آپارت و زیرمجموعه‌های کوچک دیگر این گروه باعث رشد اقتصاد سینما و محتوا در کل کشور شده‌اند، به عبارتی می‌توان ادعا کرد که فیلیمو بازاری در بستر دیجیتال ایجاد کرد که رقیب اصلی صداوسیما و کل صنعت سینما نیز شد. نقش گروه صبا ایده تنها در اقتصاد دیجیتال قابل بررسی نیست، بلکه مسیر رشد و توسعه این گروه در بستر سینما، محتوا و آموزش بسیار پررنگ‌تر است. رویکرد این گروه نیز همواره مبتنی بر توسعه بوده است، چه در مسیر تولید محتوا چه در مسیر توسعه زیرساخت‌های دیجیتال. با توجه به این رویکرد سرمایه‌گذاری‌های آتی این گروه کاملا قابل پیش‌بینی است، باید منتظر باشیم تا این گروه پلتفرم‌های بزرگی مانند کافه بازار، دیوار، اسنپ و ... را در رادار تیم سرمایه‌گذاری خود داشته باشد، بخصوص که طبق شنیده‌ها این گروه مایل به خرید کافه بازار نیز بوده و تا لحظه اخر پیشنهادات خود را برای خرید این پلتفرم بزرگ و موفق ارایه داده است. بنابراین اکنون باید منتظر باشیم تا خبرهای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ گروه را بشنویم.
5- تپسل: گروه تازه نفس پنجم در این دسته پگاه داده کاوان شریف (تپسل) است که تا پیش از به عنوان بازیگر اصلی صنعت تبلیغات دیجیتال شناخته می شد و در تمام این ده سال متمرکز بر توسعه زیرساخت‌های فنی و کسب‌وکاری اکوسیستم تبلیغات دیجیتال بوده است. تپسل بعنوان ادنتورک طرف قرارداد بسیاری از گروه‌های بزرگ دیگر در طول این یک دهه بوده و در میان کسب‌وکارهای بزرگ شناخته شده است. خرید کامل کافه بازار و تمام زیرمجموعه‌های آن توسط تپسل شاید غیرمنتظره‌ترین اتفاق اکوسیستم در تمام این سال‌ها بود. تا پیش از این سرمایه‌گذاری‌های تپسل مبتنی بر خرید و توسعه کسب‌وکارهای با پتانسیل بالا بوده است که با قرار گرفتن در زنجیره ارزش این گروه امکان رشد نمایی خواهند داشت. خرید ناگهانی کافه بازار به عنوان یک کسب‌وکار بالغ، موفق و بزرگترین اپ استور ایران که به تازگی نیز پذیرش بورس خود را گرفته بود، اکوسیستم را شوکه کرد. چرا تپسل باید کافه بازار را بخرد و در زمره پنج بازیگر اصلی اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور قرار بگیرد؟ پاسخ این سوال بسیار ساده است. زنجیره ارزش تبلیغات و بخصوص تبلیغات دیجیتال از مسیر کاربر می‌گذرد. تپسل در یک دو سال گذشته با راه‌اندازی دو بخش مدیا و هوش مصنوعی نشان داده بود که مسیر توسعه تبلیغات دیجیتال علاوه بر زیرساخت و فنی نیازمند رسانه نیز است. خبر خرید شیپور توسط تپسل نیز دقیقا در همین راستا تعبیر و تفسیر می‌شود. شاید در ادامه باید منتظر باشیم تا تپسل علاوه بر قراردادهای انحصاری با پلتفرم‌های بزرگ، وارد مذاکره برای خرید سهام یا تملک کامل پلتفرم‌هایی با کاربران چند ده میلیونی شود. طبق شنیده‌ها بعضی از بازی‌های بزرگ موبایل و "پلتفرم‌های پرداخت"، جز اهداف بعدی تپسل برای سرمایه‌گذاری هستند که اصلا دور از انتظار نخواهد بود.
در انتهای باید به این سوال پاسخ دهیم که چرا در این تقسیم بندی به حوزه‌های فینتک و زیرمجموعه‌های بانکی و مجموعه‌های بزرگ تک محصولی اشاره نکردیم؟ این تقسیم بندی بر اساس رشد اکوسیستم و کل اقتصاد دیجیتال انجام شده است. این پنج گروه در چند سال اخیر نشان داده‌اند که اکوسیستم‌ساز هستند و صرفا روی یک محصول خاص تمرکز نکرده‌اند. این رویکرد یعنی می‌توان امیدوار بود که تجربه سرمایه‌گذاری، خروج و دریافت سود گروه‌های قدیمی اکوسیستم برای سایر بخش‌ها جذاب است. علاوه بر این بیانگر آن است که این اکوسیستم در کنار رشد، برای سرمایه‌گذاری نیز توجیه اقتصادی دارد. جوان‌تر ها نیز می‌توانند امیدوار باشند با توسعه محصول یا کسب‌وکاری در زنجیره ارزش این پنج گروه بزرگ، سرمایه‌گذاران بالقوه‌ای وجود دارند که باعث رشد آنها خواهد شد. از منظر دیگر نیز رشد گروه‌های اسنپ و تپسل و صبا ایده که تاکنون بیرون از این اکوسیستم سرمایه جذب نکرده‌اند و داخل اکوسیستم شکل گرفته و رشد کرده‌اند، نشانگر بلوغ این بخش از اقتصاد کشور است.
نویسنده: سعید اتحادی
