در سال 2012، ژاپن جزایر دیائویو (که در ژاپن به جزایر سنکاکو معروفاند) را ملی اعلام کرد که این اقدام موجب بروز اعتراضات ضدژاپنی در چندین شهر چین شد. در سال 2022، نانسی پلوسی، رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا، از تایوان بازدید کرد و پکن را بر آن داشت تا رزمایشهای نظامی گستردهای را با هدف «محاصره» این جزیره آغاز کند.
اکنون در سال 2025، سانائه تاکایچی، نخستوزیر ژاپن، به پارلمان اعلام کرد که وقوع یک وضعیت اضطراری در تایوان، مصداق «وضعیت تهدیدکننده بقا» برای ژاپن خواهد بود؛ اظهارنظری که با پاسخی شدیداللحن و کوبنده از سوی شوئه جیان، سرکنسول چین در اوزاکا، مواجه شد. در میان این سه رویداد در سه مقطع زمانی متفاوت، بسیاری چیزها تغییر کرده و بسیاری چیزها نیز ثابت مانده است.
تغییر در شیوه اعتراضات
چشمگیرترین تفاوت، حداقل در ظاهر، این است که شیوه اعتراض چین از تظاهرات خیابانی گسترده به فوران خشم در فضای مجازی تغییر یافته است؛ تغییری که حوالی زمان برگزاری هجدهمین کنگره حزب کمونیست چین (CCP) در نوامبر 2012رخ داد. پیش از آن کنگره، در اوت و سپتامبر 2012، تظاهرات ضدژاپنی در بسیاری از نقاط چین شعلهور شد و جمعیت عظیمی را به خیابانها کشاند. در آن زمان، روزنامهنگاران از جمله خود من، در میان جمعیت معترضان راه میرفتیم و در مقابل سفارت ژاپن در پکن قدم میزدیم. برخی از تظاهرکنندگان حتی تصاویر مائو تسه تونگ را در دست داشتند که تاثیر عمیقی بر جای میگذاشت. این بار اما خبری از تظاهرات خیابانی ضدژاپنی در چین نبود. در عوض، انتقادات از تاکایچی و دولت ژاپن، تلفنهای همراه، اینترنت و تلویزیون را بهشدت فرا گرفت.
وینستون چرچیل بهکنایه گفته است: «هرگز نگذارید یک بحران خوب هدر برود.» در هر دو بحران سالهای 2012 و 2022، چین از موقعیت نهایت استفاده را برد و «هنجارهای جدیدی» را تثبیت کرد که به نفعش تمام شد. جزایر دیائویو همچنان در عمل تحت کنترل ژاپن باقی ماندهاند و برای مدتی طولانی، به دلیل خویشتنداری هر دو طرف، درگیری عمدهای رخ نداده است. بااینحال، پس از حادثه 2012، چین شروع به اعزام کشتیهای دولتی و گارد ساحلی به منطقه مجاور جزایر با تواتر فزاینده کرد. این «گشتهای اعمال حاکمیت» از آن زمان به امری عادی و روزمره برای تثبیت ادعای مالکیت چین تبدیل شدهاند.
اقدامات چین
خبرگزاری کیودو به نقل از گارد ساحلی ژاپن در 21 اکتبر گزارش داد که از زمان ملی شدن جزایر دیائویو در سپتامبر 2012، کشتیهای دولتی چین به مدت 335 روز به طور مداوم در آبهای اطراف حضور داشتهاند و گمان میرود که این کشتیها تنها برای اجتناب از شرایط جوی نامساعد منطقه را ترک کردهاند. به همین ترتیب، پس از سفر پلوسی به تایوان در اوت 2022، ارتش آزادیبخش خلق چین (PLA) بلافاصله رزمایشهای گستردهای را برای محاصره تایوان آغاز کرد و به عادیسازی حضور نظامی خود پرداخت. رسانههای تایوانی گزارش دادند که ارتش چین نفوذهای مکرری به حریم هوایی اطراف تنگه تایوان داشته و گاهی از خط میانه عبور کرده است تا مداخلات «منطقه خاکستری» را به امری عادی تبدیل کند.
این تنش دیپلماتیک اخیر که با اظهارات تاکایچی آغاز شد، ممکن است فرصتی دیگر به پکن بدهد تا «هنجار جدید» دیگری را تثبیت کند. برای مثال، در پاسخ به افزایش نظارت نظامی ژاپن، چین میتواند تعداد دفعات عبور نیروی دریایی خود از تنگه بین جزیره یوناگونی و تایوان را افزایش دهد تا حضور نظامی خود را گسترش دهد. در سطح کلانتر، بزرگترین فرصتی که پکن ممکن است از این ماجرا به دست آورد، تحت فشار قرار دادن تاکایچی برای پس گرفتن ادعای خود مبنی بر این است که «بحران تایوان، بحران ژاپن است»؛ اقدامی که میتواند دامنه اختیارات ژاپن برای اعمال دفاع مشروع جمعی را محدود کرده و بازدارندگی نظامی ائتلاف آمریکا-ژاپن علیه پکن در تنگه تایوان را تضعیف کند.
سناریوهای احتمالی
همانطور که پروفسور هِنگ یی-کوانگ از دانشکده سیاستگذاری عمومی دانشگاه توکیو تحلیل کرده است: «اگر قصد تاکایچی (از اظهاراتش) جلوگیری از حمله پکن به تایوان است، پکن درحالحاضر تلاش میکند از مداخله ژاپن جلوگیری کند.» این دقیقا یکی از دلایلی است که پکن به اعمال فشار بر تاکایچی ادامه میدهد. براساس گزارش شبیهسازی جنگ تنگه تایوان که در سال 2023توسط اندیشکده «مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی» (CSIS) مستقر در واشنگتن منتشر شد، چهار شرط باید محقق شود تا بتوان حمله پکن به تایوان را با موفقیت دفع کرد: اول نیروهای تایوانی باید خط دفاعی را حفظ کنند و مقاومت نمایند. دوم در زمان صلح، آمریکا و تایوان باید با همکاری یکدیگر تسلیحات مورد نیاز تایوان را تامین کنند؛ و در زمان جنگ، اگر آمریکا تصمیم به دفاع از تایوان بگیرد، نیروهای آمریکایی باید بهسرعت وارد نبرد مستقیم شوند. سوم آمریکا باید بتواند از پایگاههای خود در ژاپن برای عملیات رزمی استفاده کند. و در آخر آمریکا باید بتواند ناوگان چین را بهسرعت و به صورت انبوه از خارج از منطقه دفاعی چین هدف قرار دهد.
ماساشی مورانو، پژوهشگر ژاپنی، در کتاب جدید خود با عنوان «پیشگیری از جنگ آمریکا و چین» که امسال منتشر شد، اظهار کرد که از 24 سناریوی ترسیمشده در شبیهسازی جنگ CSIS، پکن در 23 مورد شکست میخورد و تنها یک سناریو به پکن اجازه میدهد تایوان را تصرف کند: اگر ژاپن از دادن اجازه به آمریکا برای استفاده از پایگاههای نظامی در خاک ژاپن خودداری کند. دلیل این امر آن است که اگر ارتش آمریکا مجبور شود از گوآم پرواز کند، کارآیی عملیاتی آنها به میزان قابلتوجهی کاهش مییابد. به عبارت دیگر، ژاپن به دلیل موقعیت کلیدی ژئواستراتژیک خود میتواند نقش حیاتی در بحران تنگه تایوان ایفا کند.
«وضعیت تهدیدکننده بقا» ماده قانونی جدیدی است که به قوانین امنیتی ژاپن (تصویبشده در سال 2015) اضافه شده است. به گزارش «کیودو نیوز»، این وضعیت به شرایطی اشاره دارد که در آن «حمله مسلحانه علیه کشوری خارجی که روابط نزدیکی با ژاپن دارد رخ دهد و در نتیجه بقای ژاپن را تهدید کند و خطری آشکار برای سلب حق بنیادین مردم برای زندگی، آزادی و جستوجوی خوشبختی ایجاد نماید». این یکی از شرایطی است که تحت آن نیروهای دفاعازخود ژاپن میتوانند از حقوق محدودِ دفاع مشروع جمعی استفاده کنند.
آیا آمریکا و ژاپن در حال نقش بازی کردن هستند؟
بخش بزرگی از افکار عمومی در چینِ اصلی معتقدند که عبارت «کشور خارجی که روابط نزدیکی با ژاپن دارد» به تایوان اشاره دارد و اظهارات تاکایچی به دلیل تلقی تلویحی تایوان بهعنوان یک کشور، مورد انتقاد شدید قرار گرفته است. بااینحال، بسیاری از گزارشهای رسانهای ژاپن و تایوان پیشنهاد کردهاند که این عبارت در واقع به ایالات متحده اشاره دارد. علاوه بر این، اینکه آیا ژاپن از حق دفاع مشروع جمعی استفاده میکند یا خیر، تا حد زیادی تحت تاثیر ایالات متحده است.
جالب اینجاست که درحالیکه چین و ژاپن در بنبست باقی ماندهاند، واشنگتن هنوز بیانیه روشنی صادر نکرده است که شاید بتوان آن را به عنوان موضع «ابهام راهبردی» تفسیر کرد. با این وجود، جورج گلس، سفیر آمریکا در ژاپن، در پلتفرم ایکس از ژاپن حمایت کرده است، درحالیکه دریاسالار داریل کودل، فرمانده عملیات نیروی دریایی آمریکا، در جریان سفرش به ژاپن به رسانههای این کشور گفت که موضع تاکایچی را درک میکند و افزود: «نمیتوانم بگویم که تعجب کردهام.» این موضوع باعث شده برخی مفسران چینی بر این باور باشند که آمریکا و ژاپن در حال اجرای یک نمایش هماهنگ هستند.
روابط چین و ژاپن که بیش از یک دهه پیش به دلیل مناقشه جزایر دیائویو دچار انجماد دوساله شده بود، تنها پس از گذشت آن دوره به طور رسمی رو به بهبود رفت. امروز نیز ممکن است در کوتاهمدت بهبودی حاصل نشود. علاوه بر این، اختلاف فعلی میتواند به طور غیرمنتظرهای برخی از طرحهای استراتژیک آمادهشده برای شرایط اضطراری تنگه تایوان را آشکار سازد، چرا که کشمکش میان پکن (که به دنبال جلوگیری از مداخله ژاپن است) و ائتلاف آمریکا-ژاپن (که هدفش حفظ بازدارندگی است) ادامه دارد.
* خبرنگار پکن در Lianhe Zaobao
