در تازهترین ارزیابی جهانی کیفیت زندگی دیجیتال، جایگاه ایران از سوی شرکت امنیت سایبری «سرفشارک» (Surfshark)، برای سال 2025 مشخص شده است. در موضوع کیفیت زندگی دیجیتال که به اختصار «DQL»نامیده میشود، 5 شاخص معرفی شده است. این پنج شاخص عبارتند از مقرون به صرفه بودن اینترنت، کیفیت اینترنت، زیرساختهای دیجیتال، امنیت دیجیتالی و هوش مصنوعی. گزارش سرفشارک برای سال 2025، نشان میدهد در رتبه کلی «DQL» که اختصار «Digital Quality of Life» است، ایران در میان 121 کشور، رتبه 100 را کسب کرده است.
ایران در کجای جهان دیجیتال قرار دارد؟
در جهان امروز زندگی دیجیتال دیگر تنها یک گزینه نیست، بلکه یکی از شاخصهای اصلی توسعه و رفاه به شمار میآید. در این راستا شرکت سرفشارک، یکی از بزرگترین فعالان حوزه امنیت سایبری، به طور مستقل شاخصی به نام کیفیت زندگی دیجیتال تعریف کرده است که کشورها را بر اساس آن رتبهبندی میکند. بر این اساس وضعیت ایران در جایگاه 100 از میان 121 کشور قرار دارد؛ آماری که نمایانگر مشکلات جدی در حوزه کیفیت اینترنت و امنیت دیجیتال کشور است. این شاخص کیفیت زندگی دیجیتال را بر اساس پنج ستون اصلی بررسی میکند؛ یعنی کیفیت اینترنت، مقرونبهصرفگی آن، زیرساخت دیجیتال، امنیت دیجیتال و هوش مصنوعی. لازم به ذکر است که در نسخه 2025 شاخص، جایگزینی هوش مصنوعی به جای دولت الکترونیک توجه به ظرفیتهای نوین فناوری را برجسته میکند.
هر یک از این ستونها با معیارهای مشخص و قابل اندازهگیری تحلیل میشوند. برای مثال در بخش مقرونبهصرفگی اینترنت، شاخص مدت زمان لازم برای کار کردن و تامین هزینه خرید ارزانترین اینترنت موبایل و ثابت معیار قرار گرفته تا نشان دهد دسترسی به اینترنت چه مقدار برای کاربران واقعی هزینهبر است. جایگاه 100 در میان 121 کشور نشان میدهد کاربران ایرانی از کیفیت مطلوب برای استفاده از زندگی دیجیتال برخوردار نیستند و کارشناسان میگویند که دولت باید موانع را برای ارتقای کیفیت زندگی دیجیتال بردارد و بخش خصوصی را برای رشد و توسعه آن، بیشتر بازی دهد.
مقرون به صرفه بودن اینترنت
اولین شاخص مهم برای بررسی «DQL»، مقرون به صرفه بودن اینترنت است. دسترسی به اینترنت تنها به کیفیت بستگی ندارد و هزینه آن نیز معیار حیاتی برای این شاخص است. اینکه همه اقشار، دسترسی عادلانه از منظر هزینهکرد به اینترنت داشته باشند، برای این شاخص از اهمیت بهسزایی برخوردار است.
اینترنت گران، استفاده گسترده از خدمات دیجیتال را محدود میکند و فاصله دیجیتال میان اقشار مختلف جامعه را افزایش میدهد. در ایران اینترنت نسبت به درآمد متوسط مردم پرهزینه و رتبه کشور در این شاخص 91 از 121 است. این آمار نشان میدهد بسیاری از کاربران برای استفاده از اینترنت مجبورند بخش قابلتوجهی از درآمد خود را صرف خرید اینترنت کنند، در نتیجه استفاده از خدمات دیجیتال به ویژه برای آموزش، کسبوکارهای کوچک و فعالیتهای روزمره محدود میشود. این آمار در شرایطی منتشر میشود که اینترنت همراه در ایران اخیرا 20 درصد افزایش قیمت داشته است.
کیفیت اینترنت
شرکت سرفشارک برای سنجش کیفیت اینترنت از چهار معیار دیگر برای تشخیص استفاده میکند. دو معیار مربوط به سرعت اینترنت ثابت و موبایلی است که طبق توضیح شرکت بر اساس میانگین ماهانه سرعت دانلود در 12 ماهه آوریل 2024 تا آوریل 2025 بررسی شده و تاخیر نیز در همین مدت به صورت میانگین ماهانه لحاظ شده است. کارشناسان عنوان میکنند کیفیت اینترنت شامل سرعت اتصال، پایداری شبکه، پوشش خدمات و کیفیت ارائهدهندگان اینترنت میشود. در ایران تجربه کاربران از اینترنت غالبا با قطعیهای مکرر، سرعت پایین و نوسانات قابلتوجه همراه است. حتی در مناطقی که زیرساختهای نسبتا توسعهیافته وجود دارد کیفیت اینترنت به اندازهای نیست که پاسخگوی نیازهای آموزشی، کاری و سرگرمی دیجیتال باشد.
رتبه ایران در بخش کیفیت اینترنت 110 از 121 کشور است. برای این موضوع میتوان به کیفیت ناپایدار و قطع و وصلیهای فراوان اینترنت اشاره کرد. درحالیکه ضریب نفوذ اینترنت همراه در سال جاری رو به رشد بوده اما از لحاظ پایداری و ارتقای شبکه 5G، ایران از برنامه توسعه هفتم عقب است. افزون بر این گزارشی که سازمان تنظیم مقررات رادیویی از وضعیت اینترنت در تابستان سال 1404 منتشر کرد، نشان میدهد، شکایات از قطعی و وصلی هم در حوزه اینترنت ثابت و هم سیار بسیار بالا بوده است. کارشناسان میگویند که ادامه این وضعیت کسبوکارهای آنلاین، آموزش مجازی و حتی دسترسی به خدمات پایه دیجیتال را با محدودیت همراه میکند و بهرهوری کاربران را کاهش میدهد.
امنیت دیجیتال
سومین شاخص که جزو شاخصهای بسیار مهم است، به امنیت دیجیتال بازمیگردد. در این بخش سرفشارک برای ردهبندی کشورها دو معیار امنیت سایبری و قوانین محافظت از داده را مدنظر قرار میدهد. در این گزارش همچنین بیان شده است زیرساخت دیجیتال میزان امنیت آنلاین افراد را اندازهگیری میکند. امنیت دیجیتال آمادگی یک کشور برای مقابله با جرائم سایبری و تعهد آن به حفاظت از حریم خصوصی آنلاین را نشان میدهد. همچنین باید یادآور شد که امنیت دیجیتال بخش مهمی از زندگی دیجیتال است که به حفاظت از دادهها، حریم خصوصی کاربران، مقابله با حملات سایبری و پایداری شبکهها مربوط میشود. رتبه ایران در بخش امنیت دیجیتال 119 از 121 کشور گزارش شده است. گواتمالا و یمن در رتبههای بعدی قرار دارند.
کارشناسان حوزه میگویند که ضعف در امنیت دیجیتال پیامدهای گستردهای دارد. از یک سو کاربران با ریسک سرقت اطلاعات شخصی و مالی مواجه هستند و اعتماد عمومی به خدمات آنلاین کاهش مییابد و از سوی دیگر کسبوکارها و سازمانها در زمینه تجارت الکترونیک و خدمات دیجیتال محدودیتهای جدی دارند، زیرا نبود زیرساخت امنیتی مناسب امکان توسعه پایدار را کاهش میدهد. همچنین این وضعیت میتواند سرمایهگذاری در حوزه فناوری و نوآوری را کاهش دهد، زیرا ریسک بالای امنیتی، جذابیت بازار دیجیتال را برای سرمایهگذاران محدود میکند.
زیرساختهای دیجیتال
سرفشارک در توضیح زیرساختهای دیجیتال و علت اهمیت آن بهعنوان یک شاخص تاثیرگذار در «DQL» مینویسد: زیرساخت دیجیتال، میزان توسعهیافته و فراگیر بودن زیرساخت الکترونیکی موجود یک کشور را تعیین میکند. زیرساخت دیجیتال بسیار کاربردی، مردم را قادر میسازد تا روزانه از اینترنت برای اهداف مختلفی مانند مطالعه، تجارت الکترونیک، سرگرمی، بانکداری و غیره استفاده کنند. بر اساس این تعریف ایران رتبه 81 را در این شاخص کسب کرده است. محمد رضا عارف، معاون اول رئیسجمهوری کشور در همایش فرصتهای سرمایهگذاری در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات در روز نهم آذر گفته بود توسعه زیرساختهای دیجیتال، نیازمند سرمایهگذاری گسترده است.
گفتنی است که در این شاخص، ایالات متحده، کرهجنوبی، سنگاپور و دانمارک، سوئیس و هلند، رتبههای اول تا پنجم را دارند. سنگاپور و دانمارک نیز، مشترک در رتبه سوم قرار گرفتهاند. در این بخش، نکته قابلتوجه این است که چین در حوزه زیرساختهای دیجیتال در رتبه 19 قرار دارد. دو کشور چین و آمریکا در هوش مصنوعی و حوزه دیجیتال، رقابت سنگینی دارند و برخی رقابت ایت دو کشور را تشبیه به جنگ سرد جدید کردهاند.
توانمندی در فناوریهای نوین و هوش مصنوعی
سرف شارک عنوان کرده است که رکن هوش مصنوعی توسعه یک کشور را در چشمانداز هوش مصنوعی (AI) منعکس میکند و جذابیت آن کشور را برای سرمایهگذاری در هوش مصنوعی و آمادگی آن برای ادغام هوش مصنوعی در خدمات عمومی نشان میدهد. پتانسیل تحولآفرین هوش مصنوعی، کارآیی خدمات عمومی را افزایش میدهد و به مردم برای صرفهجویی در زمان کمک میکند و بر کیفیت زندگی دیجیتال آنها تاثیر میگذارد. از این منظر در میان کشورهای خاورمیانه عربستان سعودی در رتبه 29 قرار دارد که بالاتر از باقی کشورهای آسیای غربی قرار گرفته است. ایران در این شاخص در رتبه 81 از 121 قرار دارد. غنا در رتبه 80 و اکوادور در رتبه 82، پایینتر از ایران قرار دارد. محمدرضا عارف در همان همایش فرصتهای سرمایهگذاری در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات که به همت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد، تاکید کرده بود کشورهایی که به موقع روی هوش مصنوعی سرمایهگذاری کردهاند جایگاه برتری در جهان دارند و متاسفانه ما در این بخش عقب هستیم.
