بازگشت صنعت خودرو به مرز رکود

داده‌‌های منتشرشده توسط اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد که شامخ خودرو در ماه میانی پاییز به 51.2‌واحد رسیده است. این در شرایطی است که این رقم در مهرماه به 58.5‌واحد می‌‌رسید، بنابراین در این مدت زمان شامخ‌کل گروه وسایل نقلیه با افت 7.3‌واحدی مواجه بوده‌است. بیشتر فاکتورهای مورد بررسی در شامخ آبان نیز کاهشی بوده‌است، به‌طوری‌که از بین 13 فاکتور مورد بررسی، 10 فاکتور کاهشی بوده، دو شاخص افزایشی بوده و یک فاکتور نیز تقریبا ثابت مانده‌است. همچنین از این بین 7فاکتور بالای مرز 50 قرار دارند، چهار فاکتور زیر این مرز قرارگرفته‌‌ و دو فاکتور نیز در همان محدوده 50 ایستاده‌‌اند.

کمبود مواد اولیه از مهم‌ترین دلایل عقبگرد شامخ خودرو در آبان‌‌ماه بوده‌است، به‌طوری‌که فاکتور مربوطه در شامخ آبان کمترین میزان ثبت شده بود و به 38.4‌واحد رسیده است.

مشکل تامین قطعه از ابتدای امسال به یکی از چالش‌های اصلی خودروسازان بدل شده‌است، به‌طوری‌که طی ماه‌‌های گذشته خودروهای ناقص بار دیگر به خط تولید خودروسازان بازگشته‌اند، در واقع شرکت‌های خودروساز نه از مبادی داخلی و نه وارداتی نمی‌توانند به راحتی قطعات مورد‌نیاز خود را تامین کنند، که یکی از دلایل مهم آن مشکلات نقدینگی و ارزی عنوان می‌شود. در حال‌‌حاضر خودروسازان بدهی زیادی به قطعه‌‌سازان دارند و به‌نظر می‌رسد که با وجود این بدهی آنها نمی‌توانند به راحتی قطعات مورد‌نیاز خود را از تامین‌‌کنندگان داخلی دریافت کنند. البته 40همت تسهیلات برای پرداخت بخشی از این بدهی از طرف دولت اختصاص یافته‌است اما گویا هنوز دریافت این مبلغ از طرف خودروسازان درگیر فرآیندهای بوروکراتیک است.

از طرف دیگر تامین قطعه از طریق واردات نیز با چالش‌های خاص خود مواجه است. بهای دلار در آبان‌‌‌‌ماه با رشد شدیدی همراه بوده‌است، این افت قابل‌توجه در ارزش پول ملی باعث شده که هرگونه واردات به تدریج از صرفه اقتصادی دور شود، بنابراین واردات قطعات نیز با هزینه بسیار زیادی همراه است. همچنین مکانیسم ماشه از مهرماه امسال فعال شده و دوباره تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه کشور بازگشته است، اثرات چنین تحریم‌های گسترده‌‌ای به مرور موجب می‌شود که صنایع کشور از جمله خودروسازی به سختی بتوانند با شرکای خارجی خود (حتی چینی‌‌ها) مراوده داشته باشند. این موضوع نیز سبب شده که تامین قطعه سخت‌‌تر از قبل شود.

علاوه بر این رشد نرخ ارز هزینه‌‌های دیگر خودروسازان را نیز افزایش می‌دهد و همین موضوع می‌تواند یکی از دلایل اصلی عقب‌‌نشینی شامخ در هشتمین ماه از سال باشد. به‌طور کلی وضعیت اقتصاد کشور این روزها خوب نیست و صنعت خودرو نیز از این قاعده کلی مستثنی نشده‌است.

نکته قابل‌توجه دیگر اینکه امید خودروسازان به بهبود شرایط کاهشی بوده‌است. امید خودروسازان به آینده که تحت‌‌عنوان «انتظارات تولید در ماه آینده» در شامخ بازتاب دارد در ماه میانی پاییز، نسبت به مهر 7.4‌واحد کاهش داشته و به 50‌واحد رسیده است. با توجه به وضعیت نه‌چندان جالب اقتصاد کشور و همچنین رشد شدید نرخ ارز، انتظارات تورمی در جامعه بسیار بالاست، فعالان صنعت خودرو نیز تحت‌تاثیر همین انتظارات تورمی هستند و احتمالا به همین دلیل است که خودروسازان دیگر به اندازه مهر ماه امیدوار نیستند.

با وجود همه اینها اما شامخ نشان می‌دهد که خودروسازان میزان استخدام‌های خود را افزایش داده‌‌اند. این در حالی است که تولید و فروش خودروسازان در این ماه کاهشی بوده و اساسا مازاد نیرو از مدت‌‌ها پیش یکی از چالش‌های اساسی خودروسازان بوده‌است. به عبارت دیگر شرکت‌های خودروسازی که وضعیت مالی خوبی ندارند، فروش و تولید آنها کاهش پیدا کرده و امیدی هم ندارند که در آینده نزدیک وضعیت بهبود پیدا کند و از طرف دیگر با مازاد نیرو نیز مواجه هستند و حالا استخدام‌های خود را افزایش داده‌‌اند.

اتاق‌‌‌‌‌‌‌‌ بازرگانی ایران، به‌عنوان مرجع انتشار شامخ این شاخص اقتصادی را این‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور توصیف می‌‌کند: «شامخ یکی از شاخص‌‌های اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشورهای توسعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافته است. درحال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حاضر شاخص شامخ برای حدود 29هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از 40کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص تصویر روشنی از شرایط اقتصاد کلان، به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات ارائه می‌دهد. درواقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوعی نشان از میزان امید آنها به آینده دارد.»

فراز و فرود شامخ

همان‌طور که اشاره شد، از بین 13 فاکتور مورد بررسی شامخ آبان‌‌ماه، 10 فاکتور کاهشی بوده، دو شاخص افزایشی بوده و یک فاکتور نیز تقریبا ثابت مانده‌است. از این بین بیشترین افت مربوط به فاکتور «میزان سفارش‌های جدید» است. این فاکتور که در مهرماه به 68.3‌واحد رسیده بود در آبان روی 55‌واحد ایستاد تا افت 13.3‌واحدی داشته باشد. البته دو خودروساز بزرگ کشور در این ماه طرح فروش داشتند، بنابراین احتمالا این افت باید مربوط به قطعه‌‌سازی باشد.

خودروسازان و قطعه‌‌سازان نه‌تنها در این ماه سفارش‌های کمتری گرفته‌‌اند بلکه فروش کمتری هم داشته‌‌اند، به‌طوری‌که فاکتور «میزان فروش محصولات» در شامخ ماه میانی پاییز به 49.8واحد رسیده است، در مهرماه اما این رقم به 60‌واحد ‌‌رسید، بنابراین در این مدت فروش فعالان صنعت نه‌تنها 10.2‌واحد افت داشته بلکه از مرز 50 نیز عبور کرده‌است. رقم 50، مرز مهمی در شامخ محسوب می‌شود. اگر رقم ثبت‌‌شده کم‌‌تر از 50 بوده اما نسبت به ماه قبل افزایش ‌‌یافته باشد، نشان می‌دهد که سرعت بدتر‌‌شدن وضعیت، کاهش یافته‌‌است. در مقابل، چنانچه عدد محاسبه‌‌‌‌‌‌‌‌شده بالای 50، از عدد ماه قبل کم‌‌تر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته‌‌است و اگر روی 50 بایستد نشان از عدم‌‌تغییر دارد.

البته سه‌‌ خودروساز بزرگ کشور در آبان‌‌ماه رشد فروش نسبت به مهر را ثبت کرده‌‌اند؛ به‌طوری که آمار منتشرشده در کدال حکایت از آن دارد که سه خودروساز بزرگ کشور در آبان‌‌ماه 76 هزار و 39دستگاه خودروی سواری را به فروش رسانده‌اند. این رقم در ماه پیش از آن 68 هزار و 420 دستگاه بوده‌است، بنابراین در این ماه خودروسازان داخلی با رشد 7هزار و 619 دستگاهی و 11.1‌درصدی در فروش خود مواجه بودند، اما شامخ تنها به خودروسازان بزرگ نمی‌‌پردازد بلکه کل صنعت را در نظر می‌‌گیرد، بنابراین می‌توان گفت احتمالا افت محقق شده در فاکتور فروش شامخ آبان مربوط به دیگر خودروسازان و همچنین قطعه‌‌سازان است.

«میزان تولید محصولات» نیز دیگر فاکتوری است که در شامخ آبان با افت همراه بوده‌است. این شاخص از 60‌واحد در مهرماه به 49‌واحد در آبان رسیده است تا ضمن سقوط به زیر مرز 50 ،کاهشی 11‌واحدی را نیز ثبت کند. آمار منتشرشده در کدال از تولید خودروهای سواری در این ماه نیز حاکی از افت بود، بر این اساس خودروسازان در آبان‌‌ماه 72‌‌هزار و 522 خودروی سواری تولید کرده‌‌اند، این در شرایطی است که این رقم در مهرماه به 75‌‌هزار و 735 دستگاه می‌‌رسید، بنابراین تولید ماهانه خودروسازان طی یک ماه گذشته سه‌‌هزار و 213 دستگاه معادل 4.2درصد کاهش ‌‌یافته‌‌است.

همچنین خودروسازان همین میزان تولید و فروش خود را هم با سرعت کمتری تحویل مشتریان داده‌‌اند. فاکتور «سرعت انجام و تحویل سفارش» در هشتمین ماه از سال به 52.7‌واحد رسیده است؛ این در شرایطی است که این رقم در ماه پیش از آن 60‌واحد بود. بر این اساس این شاخص در شامخ آبان افت 7.3‌واحدی را تجربه کرده‌است.

اما یکی از نکات قابل‌توجه شامخ آبان مربوط به «موجودی مواد اولیه» است. این فاکتور افت 8.3‌واحدی را تجربه کرده و از 46.7‌واحد در مهر به 38.4‌واحد در آبان رسیده است. این میزان کمترین رقم ثبت شده در شامخ ماه میانی پاییز است. هر دوی این رقم‌‌ها زیر مرز 50 هستند که نشان می‌دهد سرعت بدتر‌شدن وضعیت بیشتر شده‌است. به‌عبارت دیگر از اردیبهشت‌‌ماه امسال این فاکتور هرگز بالای مرز 50 قرار نگرفته است؛ یعنی پیش‌‌تر نیز انبار خودروسازان و قطعه‌‌سازان در حال خالی‌شدن از قطعات و مواد اولیه بوده اما حالا سرعت این روند بیشتر شده‌است.

با این حال روند خالی‌شدن انبار خودروسازان از محصول نهایی متوقف شده‌است. در مهرماه امسال فاکتور «موجودی محصول نهایی در انبار» به 30‌واحد رسیده بود که کمترین میزان طی یک سال اخیر است اما در آبان با 20‌واحد رشد به 50‌واحد رسیده است. به دلیل ماهیت آهنگی شامخ می‌توان گفت که این موضوع به معنای افزایش میزان محصول نهایی در انبار نیست، در واقع در مهر ماه انبار خودروسازان با شدت زیادی در حال خالی‌شدن بوده اما حالا روی مرز 50 ایستاده که نشان می‌دهد این موجودی نسبت به مهر تغییری نداشته یا به عبارت دیگر روند خالی‌شدن انبار متوقف شده‌است.

«انتظارات تولید در ماه آینده» نیز یکی از مهم‌ترین فاکتورهای شامخ خودرو است که امیدواری فعالان صنعت را می‌‌سنجد، این فاکتور نیز 7.4‌واحد افت داشته و از 58.3‌واحد به 50.9‌واحد رسیده است. بالاترین رقمی هم که در شامخ آبان‌‌ماه ثبت شده مربوط به «قیمت خرید مواد اولیه» است که به 85.2‌واحد رسیده است. این رقم در مهرماه 88.3‌واحد بود، بنابراین در مدت‌‌زمان یادشده این فاکتور با افت 3.1‌واحدی همراه بوده‌است. باید توجه داشت که 85.2‌واحد ثبت شده برای این فاکتور در آبان‌‌ماه همچنان فاصله بسیار زیادی با مرز 50 دارد، بنابراین قیمت خرید مواد اولیه همچنان در حال افزایش است اما از سرعت آن کمی کاسته شده‌است.

«میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» از آبان‌‌ماه سال گذشته تاکنون به‌طور مداوم زیر مرز 50 بود اما در آبان امسال بار دیگر بالای این مرز قرارگرفت و به 53.7‌واحد رسید. این در شرایطی است که خودروسازان با مازاد نیروی انسانی مواجه هستند. «قیمت محصولات تولیدشده» نیز در این ماه دو‌واحد افت داشته و از 65‌واحد در مهر به 63‌واحد در آبان رسیده است. خودروسازان در مهرماه مرحله جدیدی از رشد قیمت را اجرایی کردند و احتمالا تاثیرات همین موضوع در شامخ آبان نیز دیده می‌شود.

«مصرف حامل‌های انرژی» از 46.7‌واحد در مهر به 46.1‌واحد در آبان رسیده، بنابراین این فاکتور تقریبا ثابت مانده و همچنان نیز زیر مرز 50 است. این موضوع می‌تواند به دلیل افت تولید خودرو باشد. سری هم به فاکتور «میزان صادرات» بزنیم. این شاخص از 51.7‌واحد در مهر به 50.4‌واحد در آبان رسیده تا افت 1.3‌واحدی داشته‌‌باشد. البته این فاکتور در مرز 50 است که نشان می‌دهد وضعیت صادرات نسبت به مهر تغییری نداشته‌است.