سنت آبی فراموش شده

در شرایط فعلی چه راهکاری برای مدیریت بارش‌ها و سیلاب‌ها جهت جلوگیری از خسارات ناشی از سیل و نیز ذخیره‌سازی آب در کشور وجود دارد؟

با کمال تاسف باید گفت که در تمام این سال‌ها، نه تنها به سمت ذخیره‌سازی آب چه به روش‌های سنتی و چه به روش‌های جدید قدم برنداشتیم، بلکه کاری کردیم که همان میزان ذخیره‌سازی آب رفته‌رفته به صورت محسوس کاهش پیدا کند. این در حالی است که بعضا در برخی شهرهای کشور، مردم با روش‌های سنتی مانند ایجاد گودال‌های مختلف اقدام به ذخیره‌سازی آب و هدایت آن به سمت آبادی و مقصدهای مورد نظر خودشان می‌کنند. من بارها در سفر به استان زیبای سیستان و بلوچستان شاهد بودم که مردم خونگرم آنجا برکه‌هایی مصنوعی ایجاد می‌کنند و همیشه به من می‌گفتند که اگر بولدزر به ما بدهند ما می‌توانیم، گودال‌های بیشتر و بزرگ‌تری ایجاد کنیم تا از طریق آنها با مشکل کم‌آبی مقابله کنیم. بنابراین وقتی که مردم خودشان به سمت چنین روش‌هایی قدم برداشتند، دولت‌ها و مسوولان نیز می‌توانند به سبب امکاناتی که در اختیار دارند، اقدامات مهمی را در بحث ذخیره‌سازی آب انجام بدهند، ولی متاسفانه تا امروز اقدام مهمی در این زمینه رخ نداده است. فراموش نکنیم که در همین سرزمین، مردم با ابداع قنات توانستند به یک موفقیت بسیار مهم و بزرگی در جهان برسند، ولی امروز این فرصت‌ها را از دست دادیم و موفق عمل نکردیم.

این عدم مدیریت بارش‌ها قطعا می‌تواند خطر سیل را در کشور افزایش دهد. چرا هر سال‌ باید نگرانی از بروز سیل در کشور تکرار شود؟

مشخصا وقتی به قواعد محیط‌زیستی احترام نگذاریم و تجربیات و علوم این حوزه را جدی نگیریم، باید چنین نگرانی‌هایی وجود داشته باشد. یکی از همین مسائل عدم رعایت حریم رودهاست که به‌رغم تمامی هشدارها، باز هم شاهد ساخت‌‌و‌سازهای زیادی در این مناطق هستیم. جالب اینجاست که هر سال‌ چنین اتفاقاتی رخ می‌دهد، ولی دوباره همین ساخت‌وسازها ادامه پیدا می‌کند. علاوه بر این نیز برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی یکی دیگر از مشکلات جدی در این بحث است که علاوه بر مشکلاتی مانند فرسایش خاک، زمینه‌ساز سیل می‌شود. چرا که آب بعد از بارش، وارد خاک شده و رفته‌رفته به عمق می‌رود تا در یک لایه نفوذناپذیر در اعماق زمین محبوس شده و سفره‌های زیرزمینی را تشکیل بدهد. البته بخشی از این آب در لایه‌های میانی و قبل از رسیدن به سفره‌های زیرزمینی و بین ذرات خاک باقی می‌ماند. برداشت بی‌رویه باعث می‌شود که آب از ذرات خاک جدا شده و دوباره به همان لایه‌های نفوذناپذیر برسد و در نهایت خاک به ویژه در لایه‌های سطحی، خشک و فشرده شود. این فشردگی و خشکی خاک باعث نفوذناپذیری سطحی خاک می‌شود و این چنین است که بعد از بارش، آب به جای نفوذ در دل خاک، روی سطح روان شود و سیلاب را رقم بزند. این در حالی است که در کشورهای اروپایی که اتفاقا میزان بارش آسمانی به مراتب از ایران بیشتر است، موضوعات محیط‌زیستی کاملا با وسواس بیشتری نسبت به ایران رعایت می‌شود، اما در همین مناطق شمالی کشور، شما هرجایی را نگاه کنید، شاهد تخریب منابع طبیعی و ساخت‌وسازهای بی‌رویه هستید.

چگونه می‌توانیم این مشکلات در بحث ذخیره‌سازی آب و بروز سیلاب را برطرف کنیم؟

این مساله در فاصله یک ماه یا چند ماه حل نمی‌شود. ما برای این هدف نیازمند برنامه حداقل 5 تا 10 ساله در کوتاه‌مدت و مجموعه برنامه‌ها و اقدامات در بلندمدت هستیم. باید ابتدا به ساکن، رویه‌های غلط را کنار بگذاریم. باید ساخت‌‌و‌سازهای بی‌رویه در حریم‌ رودها و مناطق جنگلی را متوقف کنیم. باید برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی را متوقف کنیم. باید حفر چاه را متوقف کنیم و در مجموع هرگونه دست‌اندازی در اکوسیستم را کنار بگذاریم. همچنین باید با فرهنگ‌سازی و ایجاد امکانات و تجهیزات، مصرف آب را در بخش‌های مختلف شهری، کشاورزی و صنعتی مدیریت کرده و کاهش بدهیم. امروز زمان آن رسیده است که نگاه جدی‌تری نسبت به گذشته در قبال آب داشته باشیم. خودمان با رویه‌های غلط، شرایط امروز را رقم زدیم، امروز شرایط به شکلی نیست که در غفلت بمانیم. ایران کشوری است که در کمربند خشکی قرار دارد. این در حالی است که ما هنوز شست‌وشوی ماشین و آبیاری باغ و باغچه را با آب آشامیدنی انجام می‌دهیم. امروز در قلب اروپا، سرانه مصرف آب تقریبا نصف سرانه مصرف آب در ایران است.