فهم بی ضابطه از قرآن راهزن است/ رد قبض و بسط تئوریک

به گزارش خبرگزاری بین‎المللی قرآن(ایکنا) حجت‎الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، استاد حوزه علمیه عصر امروز، ششم مهر در نشست علمی قرآن و هرمنوتیک در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) گفت: هرمنوتیک در غرب ابتدا به معنی تفسیر متون مقدس بود و در گذشته متن مقدس تنها در اختیار کلیسا بود و آنان بودند که می‌توانستند کتاب مقدس را خوانده و تفسیر کنند.
وی افزود: پس از رنسانس و تفکیک کاتولیک‎ها از پروتستان‎ها، پروتستان‎ها به این وضعیت معترض شدند و این روند باعث ایجاد هرج و مرج شد سپس این ترجمه متن به روش‎شناسی ترجمه متن مقدس مبدل شد.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: با توسعه این بحث، این مسئله مطرح شد که همه متون کهن نیازمند روش‎شناسی فهم است و در گام بعدی، روش‎شناسی فهم مطلق متون گفتاری و شنیداری ایجاد شد؛ پس از این دوره، اشلایرماخر نیز این روش از هرمنوتیک را پذیرفت ولی وی می‎گفت که اصل در فهمیدن متون، نفهمیدن است و روش شناسی را کاربست بیشتری داد.
خسروپناه گفت: تفاوت دیگر این بود که پیش از اشلایرماخر، روش‎شناسی فهم متون، عمدتا ناظر به قواعد متن بود ولی وی گفت که علاوه بر مولفه متن، مولفه دیگری به نام مولف وجود دارد که باید مولف را نیز شناخت تا بهتر متن را بفهمیم؛ در ضمن پیش از وی به دنبال فهمیدن متن بودند ولی اشلایرماخر گفت که فهمیدن متن مهمتر از منظور مولف است ولی ممکن است که متن مباحثی داشته است که وسیع‌تر از مراد خود مولف است.
وی بیان کرد: آنچه در میراث سنتی ما تحت عنوان اصول فقه و علوم قرآن و مناهج تفسیری است، همگی روش فهم متن است. نکته‎ای که وجود دارد این است که ما یک سری قواعد عام زبان شناختی داریم که در معانی بیان آمده است و از آن غافلیم مثل بحث کارکرد زبان و معنی بیان که باید بیشتر روی آن کار کنیم.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: در فرهنگ دینی هم قواعد متن موجود است و هم قواعد خاص مثلا اگر مولف را معصوم یا شارع یا حاکم بدانیم قطعا نتایج فهم ما از آن متن کاملا موثر است.
پیشینه روش شناسی

وی بیان کرد: روش‎شناسی متن مقدس در اسلام کاملا مشهود است و قواعد متن و مولف در اسلام و علوم حوزوی همیشه مورد بحث بوده است؛ به همین خاطر می‌توانیم این قواعد را ناظر به متن مدون کنیم که البته ممکن است در این زمینه نظرهای مختلفی ایجاد شود.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: هرمنوتیک فلسفی آخرین مرحله هرمنوتیک است که اگر بحثی با آنها داریم در همین مسئله است؛ این بحث توسط هایدگر مطرح شد؛ هایدیگر بیان کرد که پیش از روش شناسی متن باید این سوال را بپرسیم که این فهم چیست؟
خسروپناه گفت: شاگرد هایدگر به نام گادامر، این مقدمه فهم را به شکلی تبیین کرد که به روش‎شناسی فهم برسد؛ یعنی بین ماهیت فهم و روش شناسی فهم پیش از هایدگر، جمع زد و کتابی به نام حقیقت و روش را در این زمینه تدوین کرد.
وی عنوان کرد: وی در این زمینه مفسرمحوری را مطرح کرد و منظور وی این نبود که متن صامت است؛ گادامر بیان می‎کرد که مفسر و فهمنده نیز در زمینه این بحث فهمی و روشی باید مورد مطالعه واقع شود.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: سخن وی این بود که فهم جمع دو افق معنای فهمنده و نویسنده است و بیان کرد که باید به پیش فرض‎های مفسر نیز نگاه کنیم یعنی به اندازه فهم هر کسی می‎توانیم تفسیر داشته باشیم و به همین خاطر اگر مولف به سراغ متن خودش نیز بیاید، مفسر همین متن خواهد بود و ممکن است که تا بی نهایت تفسیر ایجاد شود.
مبنای قبض و بسط تئوریک

خسروپناه افزود: این معنا، مبنایی است از قبض و بسط تئوریک که بحث‎های بسیاری در دین ایجاد کرد و کم کم این بحث ادامه پیدا کرد و بعدها بیان شد که قرآن همان فهم پیامبر از تجربه نبوی است بعدها بیان شد که تجربه‎ها و پیشینیه پیامبر در شکل گیری این قرآن تاثیر داشته است و در گذشته می‎گفتند که فهم ما از قرآن قداست ندارد و بعدها گفتند که این قرآن نیز به واسطه وحیانی نبودن متن قداست ندارد.
وی اظهار کرد: این تفاسیر رونق گرفت و در سال های پیش از انقلاب رییس گروه فرقان بین پنج سال از بیست سالگی تا بیست و پنج سالگی که کشته شد بیست جلد تفسیر نوشت و هرچه دلش خواست به قرآن نسبت داد و قوانین مارکسیستی از قرآن استخراج کرد که همین نگاه‎ها اسلام مارکسیستی و لیبرالیستی و فمنیستی را شکل داد.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: اینکه ائمه همیشه تاکید داشتند که قرآن را تابع رأی خود قرار ندهید بلکه رأی خود را تابع قرآن قرار دهیم همین بحث را مطرح می‎کند.

رئیس گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: هرمنوتیک فلسفی به دنبال این بود که فهم درست و غلط وجود ندارد زیرا فهم معیار سنجش ندارد زیرا مولف مرده است و هر کسی نیز فهم و قرائتی دارد پس نظر او درست است.
مقایسه با قانون راهنمایی و رانندگی

خسروپناه گفت: این نگاه درست نیست زیرا اگر این گونه باشد و هر کسی از قوانین راهنمایی و رانندگی فهم خود را داشته باشد نظم به هم می‏‎ریزد؛ این اشکال را نیز ابتدا هابرماس به گادامر گرفت البته گادامر در دفاع از خود از این نظریه عدول کرد زیرا اساس تعلیم و تربیت و آموزش و تدبیر زیر سوال می‌‎رفت.
وی تصریح کرد: فهم بدون پیش فرض امکان‎پذیر نیست ولی این دو پیش فرض دو قسمت است که شامل راه زن و راهبر است؛ یعنی اگر پیش فرض به ما کمک کند که حکم شارع مقدس را بفهمیم و عمل کنیم راهبر است و اگر به دنبال فهم خود باشیم و کاری به نظر حضرت حق از متن نداشته باشیم، این روش‎شناسی راهزن است پس هر فهمی باید ضابطه‎مند باشد.