در قرآن کریم گاه پیامبر مکرم اسلام به صفاتی متصف شده است. با ژرفنگری در اینگونه آیت، این اوصاف را به دو دسته میتوان تقسیم کرد: صفاتی که مختص خود پیامبر اسلام است؛ مانند صفت »خاتم الانبیاء« که در آیه مبارکه 40 سوره احزاب آمده است:
»مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِکُمْ وَلَکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِیینَ«.
اما دسته دیگر از صفات، مشترک میان آن حضرت و قرآن کریم است؛ چنانکه گویی او کتاب و قرآن مجسم است. این مقاله در صدد شناسایی صفات دسته دوم است؛ هر چند ممکن است با ژرفنگری بیشتر، صفات دیگری هم بر این تعداد افزود. ما در اینجا هفت صفت مشترک را برشمردهایم که بدین قرار است:
کرامت: هم قرآن با وصف «کریم» آمده و هم پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله:
قرآن: إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ واقعه/77.
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله: إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ تکویر/19.
مبشر بودن: بشارت به رحمتهای الهی و نعمتهای با عظمت پروردگار:
قرآن: إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یهْدِی .... وَیبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ .... اسراء/9.
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله: وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِیراً وَنَذِیراً ... سبأ/28.
نذیر بودن: ترساندن انسانها از عاقبت شوم اعمال ناصحیح و گناهان آنان از وظایفی است که خداوند متعال برای این دو کتاب صامت و ناطق خویش بر میشمارد:
قرآن: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَی عَبْدِهِ الْکِتَابَ .... لِینْذِرَ بَأْساً شَدِیداً مِنْ لَدُنْهُ... کهف/1و2.
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله: لِأُنْذِرَکُمْ بِهِ وَمَنْ بَلَغَ انعام/19.
از طرف خداوند آمدن: هر دو از طرف خداوند آمدهاند:
قرآن: قَدْ جَاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُبِینٌ مائده/15.
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله: یا ایهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّکُمْ... نساء/170.
هدایتگری: یکی از صفاتی که خداوند در سراسر قرآن خود را با آن ستوده، هدایت بندگان است (همانند بقره/213، حج/16، نور/46، احزاب/4، زمر/23) که در برخی آیت قرآن کریم می بینیم این دو حقیقت با عظمت، وسیله ای برای هدایت و تجلی هادی بودن خداوند متعال معرفی شدهاند:
قرآن: إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یهْدِی لِلَّتِی هِی أَقْوَمُ ... اسراء/9.
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله: وَإِنَّکَ لَتَهْدِی إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ شوری/52.
نور بودن: هر دو حقیقت متصف به نور بودن شدهاند:
قرآن: فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنَا تغابن/8.
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله: یا ایهَا النَّبِی إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ ... وَسِرَاجاً مُنِیراً احزاب/45 و 46.
سخن الهی: هر دو سخنی جز وحی الهی ندارند:
قرآن: وَإِذَا تُتْلَی عَلَیهِمْ آیاتنَا بَینَاتٍ قَالَ الَّذِینَ لا یرْجُونَ لِقَاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَیرِ هَذَا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ مَا یکُونُ لِی أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِی إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا یوحَی إِلَی یونس/15.
پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله: وَمَا ینْطِقُ عَنِ الْهَوَی إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحَی نجم/3و4.
پینوشت:
1. ترجمه تفسیر المیزان، ج5، ص570.
گرگ دهنآلوده و یوسف ندریده
این مثل را درباره کسی میگویند که تهمت ناروا به او زده و گناه دیگری را به گردن او انداخته باشند. این مثل اشارهای دارد به حکایت حضرت یوسف علیهالسلام که در قرآن کریم آمده است. در کتاب قصص الانبیا ضمن شرح حال زندگی حضرت یوسف علیهالسلام در بیان چگونگی حسد بردن برادرانش بر او آمده:
«... پس برادران گفتند که اکنون به نزدیک پدر چگونه شویم و چه گوییم؟ تدبیر کردند و گفتند: چاره ما آن است که گوییم او را گرگ بخورد که پدر خود این چشم بداشت. بزغالهای بکشتند و پیراهن یوسف را خونآلود کردند و گریان پیش پدر آمدند و گفتند: یا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَکْنَا یوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَکَلَهُ الذِّئْبُ ... یوسف/17؛ گفتند: یا پدر! در صحرا برای مسابقه رفته بودیم و یوسف را بر سر متاع خود گذاردیم، گرگ بیامد و او را بخورد و ما خود میدانیم که تو ما را استوار نداری؛ هر چند که ما راست میگوییم، و آن پیراهن یوسف پیش پدر بنهادند.
قوله تعالی: وَجَاءُوا عَلَی قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ یوسف/18. گفت: بیاوردند پیراهن خونآلود به دروغ و گفتند گرگش بخورد. بدم کذب؛ یعنی خون تازه ...1.
شیخ اجل سعدی نیز در «طیبات» با الهام از این داستان قرآنی در تلمیحی میگوید:
در کوی تو معروفم و از روی تو محروم
گـرگ دهـنآلـوده و یـوسـف نـدریـده
