مشکلات خواب: دندان‌قروچه [قسمت اول]

دندان قروچه، سابیدن بیش‌ازحد دندان آسیاب یا فک است. این یک فعالیت پارافانکشنال دهان و دندان است. به‌عنوان‌مثال، این فعالیت ربطی به عملکرد طبیعی مانند غذا خوردن یا صحبت کردن ندارد. دندان قروچه یک مشکل شایع است. طبق آمار شیوع آن 8-31٪ در جمعیت عمومی است. چند علامت معمولا با دندان قروچه در ارتباط است، ازجمله می‌توان به حساسیت فوق‌العاده دندان‌ها، درد ماهیچه‌های فک، سردرد، سایش دندان، آسیب به پرکردگی‌های دندان (روکش و پر کردن) و صدمه به دندان اشاره کرد. با این‌حال، ممکن است علائم به حداقل برسد و درنتیجه افراد اطلاعی از مشکل خود نداشته باشند.

دو نوع اصلی دندان قروچه وجود دارد، دندان قروچه‌ای که در طول خواب (دندان قروچه در خواب) رخ می‌دهد و آنچه در طول بیداری (دندان قروچه بیداری) رخ می‌دهد. آسیب دندان در هر دو نوع مشابه است، اما نشانه‌های دندان قروچه در خواب، در بیداری و در طول روز بهبود می‌یابد؛ اما علائم دندان قروچه در بیداری، ممکن است در تمام مدت بیداری و در طول بدتر شود. علل دندان قروچه به‌طور کامل کشف نشده است، اما احتمالا شامل عوامل متعددی است. دندان قروچه بیداری در زنان شایع‌تر است، درحالی‌که در مورد دندان قروچه در خواب این نسبت در مردان وزنان به نسبت مساوی است. درمان‌های متعددی وجود دارد، هرچند شواهد کمی از اثربخشی درمان‌های مورداستفاده مشاهده شده است.

علائم و نشانه‌ها

بسیاری از افراد مبتلا، یا به دلیل این‌که هیچ علامتی ندارند و یا به این دلیل که تصور نمی‌کنند فشار دادن بیش‌ازحد دندان‌ها بر روی یکدیگر ناشی از یک مشکل باشد، از مشکل خود بی‌اطلاع هستند. علائم و نشانه‌های دندان قروچه در خواب معمولا  بلافاصله پس از بیدار شدن شدیدتر شده و سپس به‌آرامی بهتر می‌شود و علائم ممکن است در طول روز بدتر شوند و یا این‌که پس از بیداری وجود نداشته باشند. دندان قروچه ممکن است علائم و نشانه‌های مختلفی داشته باشد، ازجمله:

1- سایش بیش‌ازحد دندان، منحصرا سایشی که سطح اکلوزال (سطح گاز زدن مواد غذائی) را شامل می‌شود، همچنین انواع دیگر، مانند abfraction که در آن بریدگی و شکاف‌هایی در اطراف دندان ایجاد می‌شود، همچنین باعث شکستگی دندان و شکستگی‌های مکرر پرکردگی‌های دندان می‌شود.

2- حساسیت فوق‌العاده دندان، (به‌عنوان‌مثال دندان‌دردی که هنگام نوشیدن یک مایع سرد احساس می‌شود) ناشی از سایش ضخامت عایق لایه‌هایی از عاج و مینای دندان در سراسر پالپ دندان است.

3- التهاب لیگامان پریودنتال دندان که ممکن است باعث درد و همچنین لق شدن دندان‌ها شود.

4- صدای سایش و یا ضربه‌های مداوم دندان‌ها بر روی‌هم در طول خواب که اغلب توسط خانواده شنیده می‌شود. این سروصدا می‌تواند بلند و ناخوشایند بوده و باعث بیدار شدن اطرافیان شود. صداها به‌ندرت با دندان قروچه بیداری در ارتباط است.

5- دیگر فعالیت پارافانکشنال که ممکن است همراه با دندان قروچه رخ دهد، گاز گرفتن گونه و یا لب است.

6- احساس سوزش در زبان که احتمالا مربوط به گاز گرفتن زبان است.

7- زبان دندانه‌دندانه یا زبان تنوری

8- هیپرتروفی عضلات جونده (افزایش اندازه ماهیچه‌هایی که حرکت فک را باعث می‌شوند)، به‌خصوص عضله ماستر

9- حساسیت به لمس، درد یا خستگی عضلات جونده که ممکن است با جویدن یا دیگر حرکات فک شدت یابد.

10- تریسموس (باز شدن محدود دهان)

11- درد یا حساسیت در مفصل گیجگاهی فکی که ممکن است به گوش قدامی نیز منتقل شود و یا درد ارجاعی به گوش (گوش‌درد)

12- قفل‌کردن مفصل گیجگاهی فکی

13-سردرد، به‌خصوص درد در ناحیه گیجگاهی ناشی از درد عضلانی در عضله‌ی تمپورال

دندان قروچه معمولا به دلیل روند اثرات آن (مانند سایش دندان و درد)، قابل‌تشخیص است. نیروهای قوی و بزرگی که به علت دندان قروچه تولید می‌شود، اثرات مضری بر روی اجزای سیستم جونده، یعنی دندان‌ها، لثه و محل اتصال فک با جمجمه (مفصل گیجگاهی فکی) خواهد گذاشت. عضلات جونده که به حرکت فک کمک می‌کنند نیز درگیر می‌شوند.

سایش دندان

بسیاری از مطالعات، سایش را نتیجه دندان قروچه می‌دانند، اما برخی گزارش‌ها، رابطه بین سایش دندان و دندان قروچه را تائید نمی‌کنند. سایش دندان ناشی از تماس دندان به دندان، سایش فرسایشی نامیده می‌شود. این نوع معمولی از سایش دندان که در دندان قروچه رخ می‌دهد، بر سطح اکلوزال (سطح گاز گرفتن) دندان تأثیر می‌گذارد. محل دقیق و الگوی فرسایش بستگی به چگونگی دندان قروچه دارد. افراد مبتلا به دندان قروچه ممکن است به علت اکلوزال زیاد سطح دندان (تماس بیش از حد سطح دندان‌ها) در استفاده از دندان‌های خلفی خود دچار مشکل شوند. هنگامی‌که سایش دندان شدت می‌یابد، مینای دندان و سپس عاج که لایه‌ی محافظ عصب دندان است نرم‌تر شده و بیشتر در معرض سایش و پوسیدگی قرار می‌گیرند. اگر دندان بیش‌ازحد ساییده شود، دندان ضعیف شده و ممکن است تحت تأثیر نیروهای ناشی از دندان قروچه، بشکند.

Abfraction نوع دیگری از سایش دندان است که با دندان قروچه رخ می‌دهد. حفره‌ی Abfraction معمولا بر شکل ظاهری دندان‌ها اثر گذاشته و دندان براثر نیروهای اکلوزالی به شکل V خم می‌شود. استدلال این است که ضایعات مشابه را می‌توان با مسواک زدن قوی طولانی‌مدت مشاهده کرد. بااین‌حال، این واقعیت است که حفره‌های V شکل هیچ‌وقت در اثر سایش مسواک به وجود نمی‌آیند، زیرا برخی از این ضایعات زیر لثه هستند و مسواکک به آن نواحی دسترسی ندارد. سایش مسواک ممکن است به افزایش سایش دندان کمک کند. علاوه بر فرسایش، سایش دندان نیز در دندان قروچه اثرر سینرژیک دارد.

دندان تحرک

این دیدگاه که ضربه‌های اکلوزالی (که ممکن است در اثر دندان قروچه رخ دهد) از علل التهاب لثه و پریودنتیت است، به‌طور گسترده‌ای پذیرفته نیست. تصور می‌شود که لیگامان پریودنتال ممکن است با افزایش سطح اکلوزال (گاز گرفتن) با جذب نیروهای برخی از استخوان‌های کرست آلوئول، در افزایش تحرک دندان نقش داشته باشد، با کاهش نیروهای اکلوزالی این تغییرات نیز برگشت‌پذیر هستند. حرکت دندان که در اثر نیروی اکلوزال اتفاق می‌افتد، گاهی اوقات لرزش درون‌تنی نامیده می‌شود. به‌طورکلی پذیرفته‌شده است که افزایش نیروهای اکلوزالی قادر به افزایش میزان پیشرفت بیماری پریودنتال موجود (بیماری لثه)، می‌شوند. بااین‌حال درمان اصلی کنترل پلاک به‌جای تنظیمات اکلوزال پیشنهاد می‌شود. بیماری پریودنتال به نسبت دندان قروچه، یک علت به‌مراتب شایع‌تر در جنبش و حرکت دندان، اگرچه دندان قروچه کمتر ممکن است در هر دو نقش داشته باشد.

درد

اغلب افراد مبتلا به دندان قروچه دردی را احساس نمی‌کنند. علاوه بر این، وجود یا درجه درد لزوما با شدت دندان قروچه ارتباط ندارد. درد در عضلات جونده ناشی از دندان قروچه را می‌توان به درد عضلانی پس از ورزش تشبیه کرد. درد ممکن است در طول زاویه فک (ماستر) و یا در گیجگاه (تمپورال) احساس شود و ممکن است به‌صورت سردرد یا درد فک رخ دهد. بسیاری از دندان قروچه‌ها شامل فشار دادن دندان‌ها، براثر نیروی واردشده توسط گروه‌های عضلانی تمپورال ماستر هستند؛ اما برخی از دندان قروچه‌ها باعث ایجاد مشکل در کارکرد دندان‌های جلو می‌شوند که شامل حداقل عمل عضلات ماضغه و تمپورال است. مفاصل گیجگاهی فکی نیز ممکن است دردناک شوند که معمولا فقط در مقابل و یا در داخل گوش احساس می‌شود. کلیک کردن یا همان قفل‌کردن محل اتصال آرواره‌ها هم ممکن است اتفاق بیفتد. نیروهای وارد بر روی دندان‌ها بیشتر از نیروی لیگامان پریودنتال است که به‌طور بیولوژیک طراحی‌شده‌اند و بنابراین ممکن است بعث التهاب شوند. دندان ممکن است دردناک شده و سایش دندان باعث تحلیل مینای دندان شده و عاج دندان را که از عصب محافظت می‌کند کاهش داده و موجب افزایش حساسیت، به محرک‌های سرد شود.

رابطه دندان قروچه با اختلال عملکرد مفصل گیجگاهی فکی (TMD یا سندرم اختلال درد مفصل گیجگاهی فکی) موردبحث است. بسیاری معتقدند که دندان قروچه در خواب می‌تواند عاملی مؤثر در علائم درد در TMD باشد. درواقع، علائم TMD با دندان قروچه هم همپوشانی دارند. عده‌ای نیز معتقدند که هیچ ارتباط قوی بین TMD و دندان قروچه وجود ندارد. یک گزارش نیز منتشرشده که نشان می‌دهد که وقتی از دندان قروچه برای تشخیصص استفاده شود، ارتباط مثبت با درد TMD و هنگامی‌که معیارهای تشخیصی سخت‌گیرانه‌تری برای دندان قروچه استفاده می‌شود، ارتباط با علائم TMD بسیار پایین‌تر است. در موارد مزمن، دندان قروچه می‌تواند به درد عضلات صورت و آرتریت مفصل گیجگاهی فکی منجر شود.

علل

عضلات جونده (گیجگاه، ماستر، میانی و عضلات جانبی صورت) در هر دو طرف به‌صورت زوج بوده و باهم برای حرکت فک کار می‌کنند که مفاصل آن‌ها با مفصل گیجگاهی فکی در جمجمه لولا شده‌اند. برخی از عضلات، کار بالا بردن فک (بستن دهان) و دیگران نیز در لترال (یک سمت به سمت مخالف) و حرکت‌های پیش‌گرایی دخالت دارند. جویدن یک فعالیت عصبی عضلانی پیچیده‌ای است که می‌تواند با فرآیندهای ناخودآگاه و یا فرایند آگاهانه کنترل شود. در افراد بدون دندان قروچه یا سایر عملکردهای پارافانکشنال، در طول بیداری فک به‌طورکلی در حالت استراحت بوده و دندان‌ها به‌جز در هنگام صحبت، بلعیدن یا جویدن، با یکدیگر در تماس نیستند. تخمین زده می‌شود که دندان‌ها در طول روز کمتر از 20 دقیقه و عمدتا در طول جویدن و بلع باهم در تماس هستند. به‌طور معمول در هنگام خواب، عضلات ارادی غیرفعال هستند که به دلیل فلج فیزیولوژیک بوده و فک هم معمولا باز است.

برخی از فعالیت‌های دندان قروچه ریتمیک با پالس نیروی بایت بر دهم ثانیه (مانند جویدن) است و برخی با پالس نیروی بایت از 1 تا 30 ثانیه (فشار دادن دندان‌ها) است. در برخی از افراد بدون حرکات جانبی قابل‌توجه، فک قفل می‌شود. دندان قروچه می‌تواند به‌عنوان یک اختلال تکراری از انقباض ناخودآگاه عضلات در نظر گرفته شود. این به‌طور معمول شامل عضله ماستر و بخش قدامی تمپورال (عضلات بزرگ بیرونی) که عضلات دوجانبه نسبتا کوچک است که باهم عمل ضربه زدن دندان‌ها را انجام می‌دهند، می‌شود.

علت دندان قروچه تا حد زیادی ناشناخته است، اما به‌طورکلی علل چندگانه ممکن است در آن دخیل باشند. دندان قروچه یک فعالیت پارافانکشنال است، اما بحث این است که آیا این نشان‌دهنده یک عادت ناخودآگاه است و یا به‌طور کامل غیرارادی است. اهمیت نسبی عوامل مختلف مؤثر شناخته‌شده نیز موردبحث است.

منبع: Ncbi ،Express ،Mayoclinic ،Webmd